Eşler Birlikte Yaşarken Birliğe İlişkin Yapılacak Parasal Katkının Tespit

Evlilik birliğinin ihtiyaçlarının karşılanması ve ailenin geçindirilmesi amacıyla giderlere katılma, evlilik birliğinin eşlere yüklediği yükümlülüklerden birisidir208. MK.m.186/III uyarınca, eşler birliğin giderlerine güçleri oranında emek ve malvarlıkları ile katılmak zorundadır. Evlilik birliği giderlerine katılımın hangi oranda ve ne şekilde gerçekleşeceğinin tespiti konusunda eşlere bir serbestlik tanınmıştır. Eşler kendi aralarında yapacakları bir anlaşma ile birlik giderlerine katılım esaslarını ve katkı paylarını belirleme yetkisine sahiplerdir.

Eşlerden birinin belirlenen katılım esaslarına aykırı davranması ve yükümlü bulunduğu katkı payını vermemesi halinde ne olacaktır? Bu sorunun cevabını Medeni Kanun’un 196. maddesinde bulmaktayız. Buna göre; hakim, eşlerden birinin istemi üzerine ailenin geçimi için her bir eşin yapacağı parasal katkıyı belirler. Görüldüğü üzere, eşlerin evlilik birliğine yapacakları parasal katkının tespiti, eşlerden birinin evlilik birliği giderlerine katılma yükümlülüğünü ihlal etmesi halinde, birliğin korunması amacıyla hakim tarafından alınacak özel bir tedbir türü olarak kanunda ifadesini bulmuştur.

Gerçekten, eşler birlikte yaşarken aralarında birlik giderlerine katılım esaslarının belirlenmesi konusunda birtakım uyuşmazlıkların çıkması, bir eşin diğer eşi kararlaştırılan miktarda katkı yapmamakla suçlaması gibi durumlarla, arzu edilmemekle birlikte, hayatın olağan akışı içerisinde karşılaşılması olasıdır209. Medeni Kanun, bu gibi hallerde eşlerden birisinin yapacağı başvuru üzerine hakime, bu meseleyi uyuşmazlık çözümsüz bir noktaya ulaşmadan yapacağı müdahale ile eşlerin birlik giderlerine katılım paylarının saptanması konusunda bir yetki vermiştir.

Maddenin kaleme alınışından, eşler tarafından yapılacak parasal katkının saptanmasına eşlerden birinin yapacağı başvuru üzerine karar verebileceği anlaşılmaktadır. Eşlerden birinin, kararlaştırılan katkı payını tam veya hiç vermemesi hallerinde durum bu olmakla beraber, kanaatimizce katılım usul ve esaslarının kararlaştırılması aşamasında fikir ayrılığı yaşayan eşlerin birlikte hakime başvurarak katkı oranlarının belirlenmesine ilişkin müdahale talep etmelerine de hukuken bir engel yoktur.

Eşlerin evlilik birliğine yapacakları parasal katkının hakim tarafından belirlenmesi tedbirinin yürütülmesi aşamasına geçmeden şunu belirtmekte fayda vardır ki; eşlerin evlilik birliği giderlerine katılma yükümlülüğü, evlenme ile başlar ve evlilik

birliğinin sona ermesine kadar devam eder. Eşlerin fiilen ya da mahkemece verilmiş bir ayrılık kararı üzerine ayrı yaşamaları bu yükümlülüğü ortadan kaldırmaz210. Bununla birlikte, ortak yaşama ara verilmiş olmasının birlik giderlerine katılım yükümlülüğü bakımından önemi, bu yükümlülüğünü yerine getirmeyen eşe karşı başvurulacak tedbir bakımından kendini gösterir. Ortak yaşamın devamı müddetince birlik giderlerine katılma yükümlülüğünü ihlal eden eş aleyhine müdahale talebi Medeni Kanun’un 196. maddesine dayanırken211, eşler arası ortak yaşamın sona erdiği hallerde yapılması gereken katkıya ilişkin belirleme MK.m.197/II’ye dayanır212. Esasen, ortak yaşam devam ederken eşlerden birinin diğer eşin birlik giderlerine ilişkin yapacağı katkının hakim tarafından bağlayıcı olarak belirlenmesini isteme ihtimali pek azdır. Bu tür bir taleple eşler ayrı yaşarken karşılaşılması daha gerçekçidir213. Zira, eşlerin hem birbirine karşı katılma borcunun yerine getirilmesi için bir dava açmaları, hem de birlikte yaşamaya devam etmeleri hayatın olağan akışına uymaz214.

Medeni Kanun, katkı payının belirlenmesi hususunda hakime yol göstermek amacıyla birtakım kıstaslara ilgili madde metninde yer vermiştir. 196. maddenin ikinci fıkrasına göre “eşin ev işlerini görmesi, çocuklara bakması, diğer eşin işinde karşılıksız

çalışması katkı miktarının belirlenmesinde dikkate alınır.” Mezkur düzenleme eşlerin

birlik giderlerine güçleri oranında emek ve malvarlıkları ile katılacağını hüküm altına alan 186. maddeye paralellik teşkil etmektedir215_{. Görüldüğü üzere, kanun koyucunun}

düzenlemesine temel teşkil eden düşünce, eşlerden herhangi birisinin evlilik birliği için

210 _{Dural/Öğüz/Gümüş, sh. 250.}

211 _{Madde matlabı, “Eşler Birlikte Yaşarken” şeklinde kaleme alınmıştır.} 212 _{Dural/Öğüz/Gümüş, sh. 250; Ayan (Evlilik), sh.215.}

213 _{Doktrinde, eşlerin birlikte yaşaması kavramı geniş yorumlanarak, birlikte yaşamanın ortak bir konut} (aile konutu) içerisinde gerçekleşebileceği gibi, eşlerin ortak iradesine dayalı (ayrı yaşamaya yetkili) olarak farklı konutlarda yaşamın sürdürüldüğü hallerde de ortak yaşamın devam ettiği savunulmaktadır. Dolayısıyla, birlikte yaşamın bu şekilde farklı konutlarda sürdürüldüğü hallerde dahi MK.m196’nın uygulama alanı bulacağı ileri sürülmüştür. Eşlerden birinin ortak yaşamı sona erdirmeye yetkili olduğu durumlarda ve ayrı yaşamanın eşlerarası herhangi bir anlaşma veya 197. maddece tanına bir yetkiye dayanmaması hallerinde ise parasal katkının 197. maddenin ikinci fıkrasına uygun olarak belirleneceği kabul edilmektedir. Bkz. Dural/Öğüz/Gümüş, sh. 251.

214 _{Dural/Öğüz/Gümüş, sh.250; Ayan (Evlilik), sh. 214.}

ortaya koyduğu emeğin karşılıksız bırakılmamasıdır216. Hakim, eşlerden her birinin yapacağı katkıyı belirlerken hem maddi edimleri hem de kanunun açık direktifi doğrultusunda işgörme edimlerini göz önünde bulundurmak durumundadır. Kanun metninde yer verilenlerin dışında; çocukların okula getirilip götürülmesi, yardımcı kadın kullanılmayarak ev işlerinin tümünün eşlerden biri tarafından görülmesi işgörme edimlerine örnek olarak gösterilebilir.

Bu noktada hakim, öncelikle eşlerden hangisinin işgörme edimlerini yerine getireceğini belirlemeli ardından da diğer eşin katkı için yerine getirmesi gereken parasal katkıyı belirlemelidir. Ancak, hakim tarafından belirlenen işgörme ediminin yerine getirilmemesi, artık katkının parasal olarak belirlenmesine esas teşkil eder217. Pek tabidir ki, eşlerin ikisinin de gelir getiren bir işte çalışıyor olması halinde, Medeni Kanun’un ruhuna egemen olan mutlak eşitlik prensibi uyarınca hakimin her iki eşin yapacağı katkıyı öncelikle parasal olarak belirlemesi ve ev işlerinin görülmesi, çocuklara bakılması gibi işgörme edimlerini eşlerden birisine özellikle de kadına yüklememesi yerinde olur218. Bununla birlikte, eşlerin geliri aynı düzeyde olsa bile ev işlerine ve çocukların bakımına daha fazla zaman ve emek harcayan eşin birlik giderlerine yapacağı parasal katkı diğer eşe oranla daha az olmalıdır219_.

Hakim, eşlerden birinin yapacağı katkıyı belirlerken ailenin ihtiyaçlarını, eşlerin çalışarak kazanç sağlama yeteneklerini, eşlerin çalışmak suretiyle elde ettikleri gelirlerin dışında sahip oldukları malvarlığı değerlerinin sağladığı gelirleri (bir taşınmazdan elde edilen kira geliri vb.), üçüncü kişiler tarafından yapılan yardımları (çocuğun eğitim giderlerinin dede tarafından karşılanması, evli çiftlere ana ve babaları tarafından yapılan

216 _{Bkz. Yuk. sh. 8 vd.}

217 _{Dural/Öğüz/Gümüş, sh. 251.} 218 _{Dural/Öğüz/Gümüş, sh.251.}

219 _{Eşlerden biri, mevcut geliri birlik giderlerini karşılamaya yetmez ise , MK.m.185/III’de düzenlenen} “Yardım Yükümlülüğü” kapsamında diğer eşin daha fazla parasal katkısını talep edebilir. Bkz. ve karş. Dural/Öğüz/Gümüş, sh. 252.

düzenli parasal yardımlar vb.) dikkate alır220. Kısaca katkı payı belirlenirken, eşlerin bütün gelirleri ve malvarlığı değerleri göz önünde bulundurulmalıdır. Eşlerden birinin belirttiğimiz gelirleri düzenli olmayıp değişkenlik göstermekte ise, o eşe ait katkı payı en son yıla ait ortalama kazanca göre saptanır221.

Medeni Kanun 196. maddesinin üçüncü fıkrasında eşlerden birinin hakimden diğer eşin birlik giderlerine yapacağı katkının belirlenmesi konusundaki talebine süre bakımından bir sınırlama getirilmiştir. Buna göre, aleyhine müdahale talep edilen eşin yapacağı katkı, geçmiş bir yıl ve gelecek yıllar için istenebilir. Dolayısıyla eşlerden birinin geçmiş süreleri de kapsayan bir talepte bulunması halinde tespit, talepten itibaren geriye doğru en fazla bir yıl için yapılabilir. Geçmişe yönelik bir talep olmadığı sürece, hakimin katkı miktarının tespitine ilişkin verdiği karar ileriye etkili olarak hüküm ve sonuç doğurur222. Kanaatimizce, Kanun Koyucunun talep edilecek katkı payını süre bakımından sınırlamaktaki amacı, tedbirin amacından saptırılarak, talepte bulunan eşin hakkını kötüye kullanmasını önlemektir. Zira, talepten geriye doğru bir yıldan daha önceki katkı payları bakımından, evlilik birliğinin doğası gereği zımni bir ibradan bahsetmek zannediyoruz ki yanlış olmaz. Aksi takdirde evlilik birliğinin bozulma tehdidi altında olduğu açıktır223_.

Eşlerin anlaşması veya müdahale talep edilen hakim kararına uygun olarak belirlenen birlik giderlerine ilişkin katkı payı, eşlere ilişkin birtakım sübjektif224 veya objektif225 sebeplere bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Bu takdirde hakim, katkı payını dürüstlük kuralını dikkate alarak değişen şartlara uyarlamalıdır. Tespit edilen katkı payındaki değişiklikler, geleceğe etkili hüküm ve sonuç doğurur226.

220 _{Özuğur (Nafaka), sh. 33;Öztan, sh. 217; Dural/Öğüz/Gümüş, sh. 252.} 221 _{Öztan, sh. 217; Dural/Öğüz/Gümüş, sh. 252.}

222 _{Akıntürk, sh. 144; Dural/Öğüz/Gümüş, sh. 253; Öztan, sh. 217.} 223 _{Ayan (Evlilik), sh. 215; Özuğur (Nafaka), sh.33.}

224 _{Eşin hastalığı veya çalıştığı işyerinin kapanması nedeniyle bir süre çalışamaması veya çalışma gücünü} sürekli olarak kaybetmesinde olduğu gibi.

225 _{Anne babasıyla birlikte yaşAyan (Evlilik) çocuğun ortak yaşamı terk etmesi vb. haller.} 226 _{Dural/Öğüz/Gümüş, sh. 254.}

Mahkeme tarafından tespit edilen katkı payının fiilen yerine getirilmesi, katkı payının belirlenmesine ilişkin mahkeme kararının icraya konulması suretiyle olur. İcra takibini, katkı payını fiile elde edemeyen diğer eş yapabileceği gibi bakım alacaklısı konumundaki çocuk da yapabilir227.

2. Birlikte Yaşamaya Ara Verilmesi