Eşkıyalık, Adam Yaralama ve Cinayet

Mesela bir sicilde, Harperut kasabası zımmîlerinden Meleki kişisi zevci Sefer adlı kişiyle beraber Pençirlik nahiyesinde bulunan bağlarının çevresi ve suyuyla beraber ayrıca Şehruz mahallesinde bulunan evlerini Mircan adlı kölelerine hibe ve temlik ettikleri görülüyor(HŞS, NO:181, s.13/a.3).

Köle kelimesinin geçtiği ilgili tetkik edilen muhtelif bir belgede ise, ölen el- Hâcc Mustafa adlı kişinin yetimlerinin vasisi olan Seyyid Hasan adlı kişinin, el-Hâcc Muzaffer adlı kişinin kölesi olan Rıdvan adlı kişide hissesi olduğu bazı şeylerin talebine dairdir(HŞS, NO:181, s.58/a.2). Bir diğer sicilde ise, Beliyuz adındaki zımmînin Lurseş mahallesinde bulunan evlerinin yarısını kölelüsü olan Ucbek adlı zımmîye satışına dairdir(HŞS, NO:181, s.49/a.1).

3.2.4. Toplumsal Asayişi Bozan Olaylar

Asayişin nizamını bozan dava sicilleri daha çok eşkıyalık, hırsızlık, adam yaralama, su tasarrufu anlaşmazlığı ile ilgilidir.

3.2.4.1. Eşkıyalık, Adam Yaralama ve Cinayet  

Tedkik edilen sicilde eşkıyalık olayları mevcuttur. En çok dikkat çeken kayıt Halil Bey adlı kişinin birçok bölgede hem eşkıyalık hem zülüm hem adama yaralama hem de adam öldürme gibi vukuatlarda bulunmasıdır.

Birkaç beyin vekili olan Acemzade Hasan Çelebi; Halil Bey adlı kişinin, sebepsiz yere kendisini vurduğunu bir iki gün kendisini hapsettiğini ikrar etmiş. Yine Kasab Hasan Ağa ise Halil Bey adamlarından birkaç kişi herhangi bir sebebi yok iken evini basıp kendisini çok darp ettiklerini ve şehir kethüdası Seyyid Ebu Bekir’in iki yüz guruş değerinde evlerini zülm ile aldığını ve cebren üzerine birkaç guruş attığını ve hainlik ettiğini ifade etmiştir. Halid karyesinde Can Ali adlı kişi ve diğerleri; Halil bey adamlarıdan birkaç kişi gelib bila-sebep karyede iki adamlarını vurup mecruh ettiklerini ve Kesrik karyesinden Evhan ve diğerleri Halil Bey adamlarından Cafer adlı kişinin

1 _{Köleler hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Mehmet Akif Aydın, Muhammed Hamidullah, ''Köle'', DİA} ,C. 26, İstanbul 2007, s. 237-246.

Manuk adlı zımmîyi vurup katlettiğini ve Nurcan adlı zımmînin ise, mezkûr eşkıyanın, kendi adamlarını gönderip evini basıp beş adet kapılarını kırıp karındaşının oğlu Kesper’i esir alıp evi yağmalayıp gittiği aynı şekilde Peşecan adlı kadının Halil Bey adamlarından kimselerin geldiğini, evini basıp yedi adet kapılarını kırıp oğullarını alıp gittiği görülüyor. Börink karyesinde ise zımmîlerden birkaç kişi; Halil Bey adamlarına haracımızı eda ettiğimiz halde ikinci bir haraç toplama girişiminde bulunduklarını, aynı durum Pelte karyesi zımmîlerine uygulandığını ve yine Pirişte karyesi reayaları haraçlarını verdikleri halde kurtulmadıklarını üstüne zülm gördükleri ifade edilmiş. Mirhaç adlı kişinin evine Halil Bey adamlarından birkaç eşkıya gelip evlerinde sohbet kurup içki içip sarhoş olduktan sonra cebren ve kahren ev ahalisini evinden çıkarıp kendi evlerine dâhil ettikleri yine devamında Kırkbaşı adlı zımmînin avretinin ifadesine bakılırsa Halil Bey adamlarından Yusuf Bey adlı kişi gelip oğlu Murad’ı cebren satın almıştır. Halil Bey adlı eşkıyanın bunun gibi ve buna benzer birçok zülümde bulunduğu görülüyor(HŞS, NO:181, s.11/a.1).

Başka bir sicilde tekrar Halil Bey adamları şehirde koyun başına birer guruş ve karyelerde de ikişer guruş alıp fukaradan da ayrı bir haraç topladığı ve evler basıp erkek çocularını kaçırdığı ve herkesten cebren haraç topladığı kadınları evlerinden redd ettirdiği görülüyor(HŞS, NO:181, s.12/b.2). Bir diğer sicilde Yusuf Bey adlı kişi Ali Beşe adlı kişiyi Gül karyesinden iltizam cem’inde iken kendisini yaralayıp bazı vucut azalarını kesip zülmettiği ve mahkemenin kendisini çağırdığı halde gelmeyi redettiği görülüyor(HŞS, NO:181, s.94/b.4).Muhtelif sair bir sicilde Bekir adlı kişi Ahmed adlı kişinin kolunu bıçakla azim bir şekilde yaralamıştır(HŞS, NO:181, s.96/b.1).

Bir başka örnek ise, Çünd adlı karyede Bekir efendi adlı kişinin adamlarından birkaç kişi bir eve baskın yapıp Nazıme adlı Hatun’u ve Perveri adlı zımmînin avreti Temahik adlı kişiyi parmaklarından yaralayıp Nazıme adlı kişiyi arkasından kılıç ile darp ettikten iki gün sonra ikiside ölmüştür. Sicilde dikkat çeken bir diğer şey ise ‘‘celâli’’ kelimesidir şöyle ki: ‘‘Bekir Efendi âdemlerinden birkaç subaşı ve Na῾lbandlu

Kör Resul nâm kimesneler evim içünde âlât-ı harb ile bağât akçesi verdik deyu menkûham olan hâmine Nazıme nâm Hatunumu ve Perveri nâm zımmînin ‘avreti Temahik nâm zımmîyeyi sağ elinden kılıç ile parmaklarından mecrûh ettiklerinden ma῾ada menkûham mezbûrenin arkasından kılıç ile darb ederken ben dahi celâlî siz evimi basarsız dedikde’’ ifadesidir(HŞS, NO:181, s.119/a.1). ‘‘Celali’’ ifadesi tahkik

edilen bu sicilde de Harput’ta Celalilerin var olduğu görülmeklen beraber zülüm ve eşkıyalık yaptıkları için bu kişilere ‘‘celali’’ kelimesi istimal ediliği görünmektedir.2

Yine başka bir sicilde Bekir Efendi’nin adamlarından Kenan adlı kişi Telbender adlı karyede bila-sebep Hızır adlı kişiye zülmetmesi sonucu Bekir Bey adlı kişinin hizmetkârlarından Ahmet Beşe kişisi kendisinin niçin bu müslümanı rencide edersin demesi üzerine Kenan adlı eşkıya kılıçla boğazını vurup arkasından birkaç yerden mecruh ettiği sicilde kaydedilmiştir(HŞS, NO:180, s.152/b.3). Yine muhtelif bir sicilde ise, Köşekan sakinlerinden Zeynel kethüda Bin Ali Bey Kürdün çobanı, Güle adlı Hatunun kendi davarlarını onun davarları önüne getirip otlatması ve bu arazilerin kendilerinin olduğunu söylemesi sonucu değnek ile vurduğu ve böğrüne taş ile vurup kanlar içinde bıraktığı ifade edilmiş(HŞS, NO:181, s.14/b.4).