Eğitim Programları

“Eğitim programları; uzun süredir iĢsiz olanlara ve bir iĢte çalıĢacak düzeyde mesleki vasfı bulunmayan iĢsizlere mesleki vasıf kazandırmak için uygulanmaktadır. Yeniden hazırlanan eğitim programları ise bir mesleğe sahip olanların iĢten çıkarılma riski ile karĢı karĢıya kalmaları veya iĢten çıkarılmaları durumunda var olan mesleki vasıflarının geliĢtirilmesi ya da yeni bir mesleğin öğretilmesi amaçlanmaktadır” (Evans-Klock vd., 1996:

21).

Eğitim programları sonunda eğitime katılan kiĢilerin sahip bulundukları vasıflarının ve bunun yanında istihdam edilebilirlik oranlarının arttığı görülmektedir.

Mesleki vasıf kazanan yada belirli bir vasıfları olan iĢsiz kiĢilerin istihdam edilebilirlik oranlarını arttırmak için bu eğitim programları düzenlenmektedir. Bu eğitim programları sayesinde aĢağıdaki hedef gruplar destek almaktadır. Bu hedef gruplar;

i) Uzun süreli iĢsiz olanlar, ii) Toplu olarak iĢten çıkarılanlar iii) Genç iĢsizler

iv) Engelliler olmak üzere dört gruba ayrılmaktadır.

“Uzun süreli iĢsiz kalanların mesleki eğitimi; öğretide 12 ay veya daha fazla süreli iĢsiz olarak kabul edilmektedir. Aynı zamanda, uzun süre iĢsiz kalma riski yüksek olan iĢsizleri önceden belirleyerek, bir mesleki eğitim programı kapsamına almak, öncelikli bir strateji olarak uygulanmaktadır”

(ILO, 1998: 184).

Mesleki eğitim programlarının kapsamına bir çok yaĢ grubundan kiĢi girmektedir. Bunlara örnek olarak 50 yaĢ ve üzerindeki iĢsizler bunun yanında 20-35 yaĢ grubundaki iĢsizler de sokulabilmektedir (Dar-Tzannatos, 1999: 22).

“Uzun süreli iĢsizlik, iĢsizlerin önceden sahip oldukları mesleki vasıfları geriletmekte yada bütünüyle ortadan kaldırmaktadır. Buna bağlı olarak mesleki vasıfların yitmesi yada gerilemesi iĢsizlerin istihdam edilme olasılıklarını azaltmaktadır. Uzun süreli iĢsizliğin ortaya çıkardığı bu olumsuz sonucu gidermek için sunum yanlı düzenlemeleri içeren mesleki eğitim programları yaĢama geçirilmektedir. Ancak, iĢsizlerin istihdam edilmeleri ve iĢverenlerin olumsuz davranıĢların üstesinden gelinebilmesi için istem yanlı müdahalelere de gerek duyulmaktadır” (ILO, 1998: 184).

Mesleki eğitim alan yada yeniden mesleki eğitim programına tabi olan iĢsizler üzerinde bu eğitimlerin olumlu bir etki bıraktığı söylenebilmektedir. Bu programların düzenli olarak uygulandığı ülkeler olan Danimarka ve Almanya incelenmiĢtir. Bu ülkelerde eğitime katılan kiĢilerde eğitim sonrasında istihdam oranlarının artmasında çok az bir olumlu etki olduğu görülmüĢtür. Bu programlardan bazılarının ise katılımcıların istihdam edilme oranlarında bir azalma olduğunu sağladığı belirlenmiĢtir (Meager-Evans, 1998: 45).

“Diğer aktif programlarda olduğu gibi, uzun süreli iĢsizler için tasarlanmıĢ mesleki eğitim programlarından beklenen olumlu istihdam etkilerinin ortaya çıkması çoğunlukla ekonomik döngüye bağlıdır. Ekonomik büyüme dönemlerinde uygulanan programlar iĢsizlerin istihdam edilme oranlarını önemli ölçüde arttırmaktadır. Programların sonuçları üzerinde etkili bir baĢka etmen katılımcılarının cinsiyetidir. Programlara katılan kadınlar erkek katılımcılara göre daha yüksek istihdam edilme oranına sahiptir” (Dar-Tzannatos, 1999: 22).

Mesleki eğitim programlarının baĢarısız olduğuna yönelik olarak bulgularda bulunmaktadır. Bu nedenle bu mesleki eğitim programları üzerine araĢtırma yapan kiĢilerin bu eğitim programlarını kısa yönlü olarak incelediklerini uzun dönemli incelemediklerini göstermektedir. Uzun dönemli olarak bu mesleki eğitim programları incelendiğinde ise olumlu etkilerin ortaya çıktığı görülmektedir. Bunun yanında küçük ölçekli iĢletmelere yönelik, alt gruplara hitap eden ve belirli mesleki vasıflar üzerine yoğunlaĢan eğitim programlarının daha etkili olduğu belirlenmiĢtir. Mesleki vasıfların

arttırılıp, mesleki yeterlilik belgesi verilen eğitim programlarının ise baĢarılı olduğu ortaya konulmuĢtur (Meager-Evans, 1998: 45). Uzun dönemli iĢsizlere yönelik olarak hazırlanan eğitim programlarının ise tek baĢına etkin olmadığı belirlenmiĢtir. Bu nedenle bu eğitim programlarının birleĢtirilerek bütünleĢtirilmiĢ aktif eğitim programları aracılığıyla daha etkin olarak verildikleri gösterilmiĢtir. Mesleki eğitim programlarının uygulama ile birleĢtirilmesi sağlanarak daha etkin olarak kullanılması da sağlanmıĢtır (ILO, 1998: 185).

“Toplu olarak iĢten çıkarılanların mesleki eğitimi; ekonominin, sektörlerin ve iĢletmelerin yeniden yapılandığı (özelleĢtirme, üretimin örgütleniĢinde yaĢanan değiĢimler, iĢletmelerin birleĢmesi vb.) yapısal uyum sürecinde çok sayıda çalıĢan aynı anda iĢsiz kalabilmektedir. Bu tür programlar çoğunlukla otomobil, maden, gemi yapımı, çelik ve kağıt gibi sektörlerde veya kamu iĢletmelerinde çalıĢırken yeniden yapılanmaya bağlı olarak iĢten çıkartılanları kapsama almaktadır. Toplu iĢten çıkarmalar, genellikle imalat sanayinin gerilediği ve iĢsizliğin arttığı bir dönemde ortaya çıkmaktadır”

(Dar-Tzannatos, 1999: 24).

Toplu olarak iĢten çıkarmalarda en fazla etkilenen grup olarak 55 yaĢ ve üzerindeki çalıĢanlar görülmektedir. Bu yaĢtaki çalıĢanların iĢten uzaklaĢtırılmasına sebep olarak; üretim sürecinin yeniden örgütlenmesi, sosyal güvenlik ortamının sınırlanması, çalıĢanların iĢ gücü piyasasından uzaklaĢtırılması ile toplu olarak iĢten çıkarmalar görülmektedir (ILO, 1998: 188).

“Özellikle imalat sanayinde çok sayıda çalıĢanın iĢsiz kalması yeniden mesleki eğitim programlarının uygulanmasını zorunlu hale getirmiĢtir.

Yeniden yapılanma döneminin temel özelliği, imalat sanayindeki iĢ sayısının azalması ve var olan iĢlerin gerektirdiği vasıfların köklü bir biçimde değiĢmesidir. Bu nedenle, iĢten çıkarılan çalıĢanların çoğunlukla sahip oldukları mesleki vasıflarla imalat sanayinde baĢka bir iĢ yerinde yeniden iĢ bulmaları zordur. GeçmiĢte bir iĢte çalıĢmıĢ iĢsizler için iki tür mesleki eğitim programı uygulanmaktadır. Birincisi, iĢçinin var olan mesleki vasıflarının geliĢtirilmesi yoluyla imalat sanayinde tekrar istihdamını

olanaklı hale getirmektir. Ġkincisi ise imalar sanayindeki istihdamın gerilemesi göz önünde bulundurularak, istihdamın artmakta olduğu diğer sektörlerde ise yerleĢmeyi sağlayacak yeni mesleki vasıflar kazandırmaktır”

(Dar-Tzannatos, 1999: 23).

Uzun bir zaman içerisinde aynı sektör içerisinde, aynı iĢ yerinde veya aynı meslekte çalıĢanların iĢsiz kaldıktan sonra bu süreç içerisinde iĢ gücü piyasası, vasıf düzeyleri boĢ iĢler ve iĢverenler hakkında etkin ve yeterli bir bilgiye sahip olmadıkları söylenmektedir (Evans-Klock vd., 1996: 21). Bu olumsuzlukların giderilmesi için öncelikle mesleki eğitim programlarının iĢ arama yardımları ile desteklenmesi gerekmektedir (Dar-Tzannatos, 1999: 24). VerilmiĢ olan bu eğitimler sayesinde istihdam oranının arttırılmasına çalıĢılmaktadır.

“ĠĢten çıkarılmıĢ çalıĢanların ilgilerini mesleki eğitimden çok iĢ ve iĢ bulma üzerine yoğunlaĢtırdıkları görülmektedir. ĠĢsiz kalan çalıĢanların kurumsal eğitimden sonra geçen uzun bir sürenin ardından, yeniden kurumsal eğitim almak zorunda kalmaları, programlara karĢı direnç göstermelerine neden olmaktadır. Diğer yandan, programlarda kazandırılan mesleki vasıf ile iĢ gücü istemi arasında uyum sağlamada zorluklar ortaya çıkmaktadır” (ILO, 1998: 190)

Genç iĢsizlere yönelik olarak verilmesi gereken mesleki eğitim; genç iĢsizlere yönelik olarak verilen aktif programlar eğitimine devam eden ve edemeyen, sosyo-ekonomik olarak güçsüz olan ailede yetiĢen gençler için tasarlanarak uygulanmaktadır.

Bu programlar genellikle 20 yaĢın altında olan gençleri kapsamaktadır. Bu gençlere okulda yada iĢ baĢında eğitim yöntemleri uygulanarak mesleki eğitim programları uygulanmaktadır (Dar-Tzannatos, 1999: 25).

“Bu eğitim programlarının amacı; gençlerin iĢ gücü piyasasına katılmalarını desteklemek ve iĢ bulmalarını sağlayacak mesleki vasıf kazandırmaktır. Ayrıca, sosyal bakımdan dıĢlanmıĢ grup ve ailelerde yetiĢen gençlere, iĢyeri kültürüne uyum sağlamada yardımcı olacak çalıĢma

alıĢkanlıkları ve sosyal yetenekler kazandırma hedefi öne çıkmaktadır” (ILO, 1998: 180).

Mesleki eğitim programları arasında istihdam ve yeterli gelir sağlama konusunda en baĢarısız sonuçlar genç iĢsizleri kapsayan programlarda elde edilmektedir. Ekonomik büyümenin gerçekleĢtiği ve iĢsizliğin azaldığı dönemlerde bile, programlar nadiren olumlu sonuçlar doğurmaktadır (ILO, 1998: 180; Dar-Tzannatos, 1999: 25).

Programların baĢarısızlığı genç iĢsizliğinin karmaĢık yapısından ve kendine özgü niteliklerinden ileri gelmektedir. Gençlerin uzun süre iĢsiz kalmasının tek nedeni, onların sahip oldukları mesleki vasıflarının yetersizliği değildir. Gençler; iĢ baĢında eğitim ve çalıĢma deneyimi eksikliği gibi mesleki vasıflara iliĢkin nedenler yanında, yetersiz ekonomik büyüme ve uygun iĢ yaratılamaması gibi nedenlerle de istihdamdan dıĢlanmaktadır (ILO, 1998: 180).

“Genç iĢsizliğin kendine özgü karmaĢık yapısı bu tür mesleki eğitim programlarının yapısına da yansımaktadır. Mesleki eğitim programları genellikle finansal önlemlerle birleĢtirilmektedir. Örneğin; AB‟ne üye ülkelerin çoğunda iĢsiz gençlere iĢ baĢında eğitim veren ve istihdam eden iĢletmelere, devlet tarafından finansal teĢvikler sağlanmaktadır. Bu teĢviklerden yararlanarak iĢletmelerde çalıĢan gençlerin genç iĢsizlere oranı Ġtalya‟da %25, Yunanistan‟da %20, Ġspanya ve Fransa‟da ise %12‟dir.

Ġngiltere‟de 6 ay ve daha uzun süreli iĢsiz gençlere yönelik programda kamu çalıĢması ve ücret desteği gibi seçenekler yanında, genel eğitim veya mesleki eğitim alma seçeneği de sunulmaktadır. Avrupa Konseyi 1997 yılında iĢsizlik süresi 6 ayı bulan her genç iĢsiz için mesleki eğitim, yeniden mesleki eğitim, çalıĢma deneyimi sağlayacak yada istihdam edilebilirliği arttıracak programların oluĢturulmasını üye devletlere önermiĢtir” (ILO, 1998: 182).

Engellilerin mesleki eğitimi için öncelikle engellilere yönelik olarak programlar yapılmaktadır. Bu eğitim programlarının içinde öncelikle eğitim, mesleki eğitim ve rehabilitasyon bulunmaktadır. Mesleki rehabilitasyon; engellilerin topluma uyumunu sağlamak için yapılmaktadır. Bunun yanında engellilerin olumsuz çalıĢma koĢullarına

karĢı korunmasında eĢit olanaklar sağlanmaktadır. Mesleki rehabilitasyon Ģunları kapsamaktadır. Bunlar;

-Mesleki Eğitim, -Rehberlik,

-Ġstihdam Hizmetleri -ĠĢe YerleĢtirme Önlemleri,

-Sosyal ĠliĢkilere ve ÇalıĢma YaĢamına Uyum Sağlamaları, -ĠĢ BaĢında Eğitim,

-ĠĢe Dönük Kurslar,

-Günlük YaĢama ĠliĢkin Verilen Eğitim,

-Okuma ve Yazmanın Öğretilmesi (ILO, 1998: 193).

“Mesleki ve rehabilitasyon destekleri sağlayan programlar yanında engelliler için ABD ve AB‟de istihdam öncesi iĢ baĢında mesleki eğitimin yaygınlaĢtığı görülmektedir. ĠĢ baĢında eğitim engellilerin mesleki vasıflarının geliĢmesini sağlarken, istihdam edilme olasılıklarını arttırdığı belirtilmektedir. ĠĢ baĢında eğitim sonucunda, iĢverenler ile engelliler birbirlerini tanıma olanağı bulabilmektedir. ĠĢverenlerin engelliler hakkında taĢıdıkları önyargıların üstesinden gelmede, iĢ baĢında eğitimin yararlı olduğu söylenmektedir. Ancak, verilerin sınırlı olması nedeniyle, engellilere yönelik programların sonuçları üzerinde araĢtırma yapmanın oldukça güç olduğu dile getirilmektedir” (Delsen, 1996: 531).

Engellilere yönelik mesleki eğitim, farklı biçimler alabilmektedir. ĠĢletmelerin engelliler için tasarlanmıĢ programlara katkı yapması beklenmektedir. Fransa‟da iĢletmelerin bir kısmı, iĢçi sendikaları ile imzaladıkları sözleĢme gereği belirli koĢulları taĢıyan engellilere mesleki eğitim sunmaktadır. Latin Amerika ülkelerinde iĢveren örgütlerinin katıldığı ve desteklediği engellilere yönelik programlar bulunmaktadır (ILO, 1998: 195).

“Söz konusu programların kapsamındaki engellilerin farklı özellikler taĢıması rehabilitasyon ve mesleki eğitim hizmetleri vermeyi güçleĢtirmektedir. Programlarda fiziksel engellilere ağırlık verildiği görülmektedir. Engelli iĢsizlere yönelik tasarlanan programlarda mesleki eğitime ağırlık verilmekte ve çoğu durumda programların kapsamına iĢ arama yardımları dahil edilmektedir” (Delsen, 1996: 532).