Eğitim Şekillerine Göre Eğitim Programları

Zihinsel engelli çocuklara bireysel ve grup eğitimi şeklinde eğitim verilmektedir. Aşağıda bireysel eğitim sunulmuştur.

1.1.5.2.1.1. Bireysel Eğitim

Bireysel eğitim programı, engelli bireyin performans düzeyine göre hazırlanan, bireysel eğitim toplantısı sırasında geliştirilen ve özel olarak hazırlanmış formlara kaydedilen programdır (Seligman, 2000, s.207).

Bireysel eğitim programı, bireysel eğitim komisyonu tarafından hazırlanmaktadır. Bu birimin görevi özel eğitim ve kaynaştırma yapılan okul ve kurumlarda özel eğitim gerektiren bireyin bireyselleştirilmiş eğitim programının geliştirilmesini, uygulanmasını, izlenmesini ve değerlendirilmesini sağlamaktır. Bu birim, kurum müdürü veya görevlendirdiği müdür yardımcısı başkanlığında, gezerek özel eğitim görevi verilen öğretmen, aile, engelli birey, rehber öğretmen, psikolojik danışman, eğitim programını hazırlamadan sorumlu öğretmen, engelli bireyin sınıf öğretmeni veya hazırlanan programın içeriğine uygun olan özel bir alandaki uzman ve gerektiğinde izleme, tanılama ve değerlendirme ekibinden görevli bir kişiden oluşmaktadır (MEB, 2000,s. 38).

Bireysel eğitim programının bölümleri;

1. Çocuğun mevcut eğitimsel performans düzeyine ilişkin açıklama, engelli çocuğun genel programa katılımı,

2. Çocuğun genel programa katılımı ve ilerlemesini sağlamak için çocuğun engelinden kaynaklanan ihtiyaçlarının giderilmesi ile ilgili kısa dönemli eğitim hedeflerini de içeren ölçülebilir uzun dönemli hedeflere ilişkin açıklama,

3. Sunulacak özel eğitim ve ilgili hizmetlerin açıklanması ve çocuğun uzun dönemli hedeflere ulaşması, genel programa katılması, engelli ve engelli olmayan çocuklarla eğitim faaliyetlerinde yer alması ve bulunması için verilecek destek ve yapılacak program değişikliklerinin açıklanması,

4. Normal sınıfta, ilgili faaliyetlerde engelli çocuğun ne oranda yer alacağına ilişkin açıklama,

7. Engelli çocuğun uzun dönemli hedefleri kazanma düzeyinin nasıl ölçüleceği, ebeveynlerin engelli çocuğun ilerlemesi konusunda düzenli olarak nasıl bilgilendirileceği ve ne ölçüte ilerlemenin yeterli görüleceği konusunda açıklama ve

8. Hedeflerin değerlendirilmesidir (Blackhurst ve Berdine, 1993,s. 60; Venn, 2004, s. 36).

Bireysel eğitim programının basamakları, bilgi toplama-karar verme, engelli bireyin performans düzeyinin belirlenmesi, engelli bireyin performans düzeyine göre öğretim programının hazırlanması ve öğretimin değerlendirilmesi aşamalarından oluşmaktadır. Bu aşamalar,

İlk aşama, bilgi toplama ve karar vermedir; bu aşamada, engelli bireyin adı, yaşı ve temel bilgileri bulunmaktadır. Bireysel eğitim programı geliştirme komisyonu tarafından, engelli bireyin eğitimsel ve davranışsal performans düzeyi ve engelin çocuğun başarısı üzerindeki etkisini belirlemek üzere değerlendirmeye alınmaktadır. Ebeveynler bu aşamada, çocuğun eğitiminde kullanılabilecek eğitim yöntemlerinin seçiminde etkili olabilecek şekilde engelli bireyin öğrenme tarzına ilişkin bilgi verme fırsatı bulmaktadır. Engelli bireyin performans düzeyinin belirlenmesi için bazı standart testler ve gözlem formları kullanılmaktadır. Bu değerlendirmeden sonra, toplanan bilgiler doğrultusunda engelli bireyin eğitim programına karar verilmektedir (Seligman, 2000, s.207).

İkinci aşama, hedeflerin belirlenmesi; bireysel eğitim programın hedefleri engelli bireyin performans düzeyi dikkate alınarak belirlenmektedir. Hedefler, gözlemlenebilir, ölçülebilir ve söz konusu davranışı açıkça tanımlamalıdır. Hedefler belirlenirken engelli bireye kazandırılması beklenen davranış performansının açıklanması, bu davranışın sergilenmesi gereken koşullar, hedeflere ne düzeyde ulaşıldığını belirlemek için dikkate alınacak kriterlerin belirlenmesi gerekmektedir. Bireysel eğitim programlarında, uzun dönmeli ve kısa dönemli hedefler belirlenmektedir. Uzun dönemli hedefler, bir öğretim yılı boyunca engelli bireye kazandırılmak istenen davranış ve kavramları kapsamaktadır. Bu hedefler genel

açıklamalar şeklinde ifade edilmektedir ve engelli bireyim gelişiminde temel olan öncelikler üzerinde durmaktadır. Hedef sayısı ve türü, çocuktan çocuğa değişiklik göstermektedir. Kısa dönemli hedefler ise, birkaç haftada ya da ayda ulaşılabilecek, ölçülebilen beceri ya da davranışlardır. Kısa dönemli hedeflerde, “davranışın edinilmesinde kimler yer alacak ?, Özürlü bireye kazandırılmak istenen davranış ya da kavramlar nelerdir ?, Davranış ya da beceri nerede ne zaman sergilenmeli ?, Davranış ya da beceri ne ölçüde kazandırılabilir ?” sorularının cevapları aranmaktadır (Blackhurst ve Berdine, 1993,s. 60; Seligman, 2000, s.207; Allen ve Cowdery, 2005, s.205-206).

Bireysel eğitim programını uygulama; bu aşamada, önceki aşamada belirlenen

hedeflere ulaşmak için gerekli tüm kaynaklar belirlenmektedir. Bu kaynaklar aile ve profesyonel kaynaklarıdır. Kaynaklar belirlendikten ve verilecek eğitimin yapılacağı ortam hazırlandıktan sonra, bu kaynakların nasıl kullanılacağı da belirlenmelidir. Burada da, kullanılacak eğitim yöntemleri ve eğitim alanları belirlenmektedir (Hooper ve Umansky, 2004, s. 169-170).

Bireysel eğitim programının değerlendirilmesi; bireysel eğitim programını

değerlendirmenin amacı, bireysel eğitim programında belirlenen hedeflere ne kadar ulaşıldığını incelemektir (Seligman, 2000, s.210).

Bireysel eğitim, bireysel eğitim odasında engelli çocukla birebir yapılmaktadır. Bireysel eğitim odası, uyarıcı kontrollü eğitim ortamıdır. Bu oda masa, iki sandalye, sınıf tahtası ve bir dolaptan oluşmaktadır. Duvarlarda ve ortalıktaki dikkat dağıtıcı uyarıcılar bulunmamakta ve engelli çocuğun dış uyarıcılardan etkilenmesini önleyici şekilde düzenlenmektedir.

1.1.5.2.1.2. Grup Eğitimi

Grup eğitimi, yakın düzeydeki birkaç zihinsel engelli çocuğun bir arada aldığı çalışmaları kapsamaktadır. Grup eğitimi, akranlar arasında iletişim ve sosyal

getirme, paylaşma gibi sosyal becerilerim gelişmesi, genelleme becerilerin gelişmesi, gözlemleyerek öğrenme potansiyelinin daha fazla olması, öğretmenin zamanı etkili kullanması ve eğitimin daha ekonomik olması nedeniyle özel eğitimde önemli bir yere sahiptir (Keel ve Gast, 1992, s. 358; Fickel ve diğ., 1998, s. 219).

Grup eğitimi, çocuklarda grup farkındalığının gelişmesini desteklemektedir. Grup farkındalığı, paylaşılan bir alanda engelli çocuğun, diğer çocuklarla iletişim kurabilmesi, ortak çalışma yapabilmesi ve başarının paylaşılmasıdır. Çocuklar grup farkındalığını kazandığında, yaptıkları çalışma üzerinde birbirleri ile iletişim kurmakta, problemi beraber çözmekte, beraber hareket etmekte ve birbirlerine destek olmaktadırlar (Hill ve Gutwin, 2004, s. 541).

Grup eğitiminde, farklı yeteneklere ve özelliklere sahip olan engelli çocuklar, bir araya getirilerek, ortak grup hedeflerini gerçekleştirmeleri ve birbirlerini desteklemeleri için ortak yürütecekleri çalışmalara yönlendirilmektedir (Johnson ve Bauer, 1992, s.34).

Grup çalışmalarının başarısı, grubu oluşturacak çocukların seçilmesine, sınıfın düzenlenmesine ve çalışmanın yapısına bağlı olmaktadır. Grup çalışmalarının istenen eğitimsel ve sosyal sonuçlar vermesi için dikkatli bir planlama yapılmalıdır. Grup eğitiminde yakın özellikteki çocuklar bir araya getirilmeli, grup çalışmalarının yapısı açık olmalı ve tüm grubun beraber yapabileceği etkinlikler planlanmalıdır (Westwood, 1997, s. 74).

Grup eğitiminde, grup çalışmaları kullanılırken aşağıdaki temel ilkeler dikkate alınmaktadır. Bunlar;

• Sadece grupların ve ortamların oluşturulması yeterli değildir. Grup üyelerine birlikte nasıl çalışacakları öğretilmelidir. İşbirliğini sağlayan ya da teşvik eden dinleme, paylaşma, övme ve yardım etme teklifinde bulunma gibi davranışlar gösterilmelidir,

• Öğretmen grup faaliyetleri sırasında, çocukları dikkatle gözlemeli ve gerektiğinde onlara önerilerde bulunmalı, çalışmanın paylaşılmasını teşvik etmeli, ekip çalışmasını övmeli ve ekip çalışmasına model oluşturmak için müdahale etmelidir. Öğretmen ortama egemen olmadan, grup üyesi olarak çalıştığında grup eğitimi daha etkili olmaktadır,

• Grup çalışmalarında, çocukların birbirlerine yardım şekilleri açıklanmalıdır, • Grup büyüklüğü önemlidir. Çocuklar yaş olarak küçükse ya da grup

çalışması becerilerinden yoksun ise grup eğitimine iki ya da üç çocukla başlanmalıdır,

• Grup çalışması için konu ve çalışmalarında ortak çalışmayı gerektirecek etkinlikler planlanmalıdır,

• İlk başta aynı anda, aynı çalışma üzerinde grupların ortaklaşa çalışması planlanmalıdır. Böylece, kaynaklar kolay hazırlanmakta ve zaman etkili şekilde kullanılmaktadır,

• Grupta özel ihtiyaçları olan çocuklar olduğunda, bu çocukların görevleri açıkça belirlenmelidir. Grubun çalışmaları sadece bireylerin ürettikleriyle değil, olumlu ve destekleyici çalışmalar sergilemeleri nedeniyle de ödüllendirilmelidir. Bu yapıda grup üyeleri diğer üyelerin öğrenmesi için çaba göstermekte, çünkü grubun başarısı grup üyelerinin tümünün başarısına dayanmaktadır,

• Grup faaliyetleri sırasında çocuklar birbirleri ile iletişime teşvik edilmelidir, • Grup eğitimi verilen odanın düzenlenmesi önemlidir. Grup üyeleri,

birbirlerini rahatlıkla görebileceği şekilde oturmalı, çalışma için yeterli yer bulunmalıdır,

• Çocukların beceri öğrenmesi için grup çalışması sıklıkla kullanılmalıdır (Westwood, 1997, s.74-76).

Grup eğitimi yapılırken, öğretmenlerin çalışma ve uyarıcı seçimi bakımından dört seçeneği bulunmaktadır. Bunlar;

• Aynı uyarıcı kullanılarak, aynı kavramın öğretilmesi, • Aynı uyarıcı kullanılarak, farklı kavramın öğretilmesi, • Farklı uyarıcı kullanılarak, aynı kavramın öğretilmesi,

• Farklı uyarıcı kullanılarak, farklı kavramın öğretilmesidir (Fickel ve diğ., 1998, s.221).

Bütün grup eğitimi şekillerinde, çocuklar akademik materyallerle grup olarak çalışmakta, gruplar farklı yeteneklere sahip çocuklardan oluşmakta ve ödül yapısı grubun performansına göre değişmektedir (Johnson ve Bauer, 1992, s.34).

Grup eğitim çalışmaları düzenlenirken, yapılan çalışmanın özelliğine göre grubun büyüklüğü ayarlanmalıdır. 15-20 çocuktan oluşan bir sınıf, kavram eğitim çalışmalarında ya da yapılandırılmış faaliyetler için üç ya da dört küçük gruba ayrılarak grup eğitimi verilmektedir. Grup sayısı belirlenirken, eğitimci sayısı da dikkate alınmalıdır. Bir grubun büyüklüğü, çocuklar bir kavram yada beceriyi kazanmaya başladığında ve çocuklar istenen beceride deneyimli hale geldiğinde arttırılabilmektedir. Grup eğitiminde, bir grup oluşturulurken, yakın yaş, gelişim düzeyi, beceri, ilgi ve deneyimleri gösteren çocukların bir araya getirilmesine dikkat edilmelidir. Engelli bireyin gruba uyumu da üç dört ayda bir gözden geçirilmelidir. Grup eğitimi için, grubu oluşturmada engelli çocuğun sosyal gelişim özellikleri de çocuğun hangi gruba dahil edileceğinde belirleyici bir özelliktir. Örneğin; ön akademik becerilerde üst düzeyde olan bir çocuk, daha az ön akademik becerilere sahip çocukların bulunduğu gruba dahil edilebilmektedir. Böylece, çekingen olan çocuk bu ortamda bilişsel ve sosyal becerilerini gösterme fırsatı bulmakta ve arkadaşlarına ön akademik becerilerde yardımda bulunabilmektedir. Bunun sonunda da kendine güveni artmakta ve kendini değerli hissetmektedir (Allen ve Cowdery, 2005, s. 355).

Grup eğitiminde çocukların gruba aktif katılımlarını sağlamak için, ön hazırlık yapılmalıdır. Çocuklar, grup eğitimine gelmeden önce eğitim faaliyetlerinde kullanılacak materyaller hazırlanmalı ve gruba yakın bir yere konulmalıdır. Grup eğitimine başlanırken, çocukların rahat ve başarılı olabileceği, tüm grubun katılabileceği ve çocukların tercih ettiği, hoşlandığı materyal ve etkinliklerle başlanarak, çocukların eğitimine katılımları teşvik edilmelidir (Allen ve Cowdery, 2005, s. 355).

Grup eğitimi, grup eğitim odasında yapılmaktadır. Uyarıcı kontrollü olan bu oda, çocukların boylarına uygun ve yeterli sayıda masa, sandalye, sınıf tahtası, pano ve dolaptan oluşmaktadır. Masalar, çocukların dış uyarıcılardan etkilenmesini önleyici ve çocukların birbirini rahatlıkla görebilecek şekilde düzenlenmektedir. Oda, duvarlarda ve ortalıktaki dikkat dağıtıcı uyarıcılardan arındırılmaktadır.

Aşağıda zihinsel engelli çocukların gelişim alanlarına göre eğitim programları sunulmuştur.