Duyuşsal Stratejiler

1. Bağımsız düşünme; Eleştirel düşünme özerk bir düşünmedir, eleştirel düşünen birey mantıklı bulmadığı inançları değiştirmek için eleştirel becerilerini ve iç görülerini kullanmalı onları analiz etmeli anlamadığı noktaları doğru ya da yanlış kabul etmemelidir.

2. Ben merkezli veya toplum merkezli iç görüler geliştirme; Birey anlayışı üzerine düşünmeli, sorgulamalı, irdelemeli, kavramları kendi adına da başkaları adına da aynı şekilde kullanmalı, karşıt düşünceleri saygı ile dinlemeli, ilişkili her olguyu dikkate alarak gerçek ile uyumlu sonuçlar elde etmelidir.

3. Tarafsız düşünmeyi hayata geçirme; Başka insanları anlayabilmek için bireyler kendilerini başkalarının yerine koyabilmelidir. Karşılaşılan problem hakkında eleştirel düşünebilmek için zıt düşüncelerin güçlü ve zayıf yönlerinin farkında olmalıdır.

4. Duygu ve düşünce arasındaki ilişkiyi anlama; Eleştirel düşünen birey duyguların bir duruma karşı tepki olduğunu ve durumu daha farklı algılayıp yorumladığında duygularının da farklı olacağını bilmelidir. Ayrıca tepkilerinin iki yönü olduğunun da farkında olmalıdır

5. Zihinsel alçak gönüllüğü ve yargıyı geciktirmeyi geliştirme; Zihinsel alçak gönüllülük bireyin bildiğinden fazlasını iddia etmemesidir. Eleştirel düşünen birey kendi bilgilerinin sınırlarını bilir ve görüşlerinin yanlılığına, ön yargılarına ve sınırlarına karşı duyarlıdır.

6. Zihinsel cesareti geliştirme; Sosyal çevre içinde doğru olmadığını düşündüğü bazı görüşlerdeki gerçeği kabul etmek için bireyin cesarete ihtiyaç vardır. Birey kendisi için neyin doğru olduğunu tanımlaması gerektiğinde, öğrendiği şeyi yargılamadan kabul etmemelidir.

7. Zihinsel iyi niyeti ve dürüstlüğü geliştirme; Eleştirel düşünenler, kendi düşüncelerine ve analiz edilmiş deneyimler ile yargılanmış bulgulara çok güçlü bir biçimde bağlıdırlar. Uyguladıkları zihinsel standartlara uygun olma, kendi düşünce ve eylemlerindeki çelişki ve tutarsızlıkları kabul etmektedirler. 8. Zihinsel azmi geliştirme; Eleştirel düşünenler, bütün zorluklara rağmen

9. Düşünme becerisine güven duymayı geliştirme: Akılcı birey, standartlar ile uyumlu düşünmeyi disipline etmenin değerini ve usa vurmanın gücünü bilmektedir.

2.3.2. Bilişsel Stratejiler – Makro Yetenekler

10. Genellemeleri arılaştırma ve yalınlaşarak anlamını bozmaktan kaçınma: Eleştirel düşünen birey, yanlış tanımlama ve anlamalardan uzak, örüntüler ve çözümler bulmaya çalışmaktadır.

11. Benzer durumları karşılaştırma: İç görüleri yeni bağlamlara transfer etme: Eleştirel düşünen birey görüş ve iç görülerini yeni durumlarda kullanarak onları alışkanlık haline getirmektedir. Böylece farklı yollarla deneyimlerini örgütlemekte, alternatifleri karşılaştırmakta, kendi anlayışlarını farklı durumlar ile birleştirmektedir.

12. Bireyin görüngesini geliştirme: inançları, görüşleri ve ya kuramları yaratma ya da keşfetme: Eleştirel düşünen birey kendi düşünme biçimlerinin ve algılamalarının hata ihtimaline bağlı olduğunun farkında olur ve deneyimlerinin eleştirel analizi ile kendi görüşlerini geliştirmeyi öğrenmektedir.

13. Sorunları sonuçları veya inançları açık hale getirme: Eleştirel düşünen birey sorun olan kavramları ve değerlendirme standartlarını fark etmektedir. Gerçek olanı yorumdan, yargılardan veya kuramlardan kolaylıklar ayırt edebilmektedir.

14. Sözcüklerin veya söz öbeklerinin açık hale getirilmesi ve analiz edilmesi: Eleştirel düşünen birey bir düşünceyi tanımlamak yerine anlamanın gerçekleşmesi için tanım ile ilgili örnekler vermeli ve yeni durumlarda bunu kullanabilmelidir.

15. Değerlendirme için ölçüt geliştirme, değerleri ve standartları açık hale getirme: Eleştirel düşünen birey, üstün tutmak ile değerlendirmenin farklı kavramlar olduğunu ve birbirinin yerine kullanılamayacağını bilmektedir. Süreç, geliştirilen standartları kullanmayı ve ölçütleri açık hale getirmeyi gerektirmektedir. Eleştirel düşünenler ölçüt geliştirirken değerlendirme hedefini kavramalıdır

16. Bilgi kaynaklarının güvenirliğini değerlendirme: Eleştirel düşünen birey, sonuçlara varırken güvenilir bilgi kaynaklarını kullanmanın öneminin farkındadır. Sorunla ilgili kaynakları birbirleri ile karşılaştırır, kabul gören noktaları not eder ve kaynakların farklı görüş belirttiği noktaları daha fazla araştırmaktadır.

17. Derinlemesine sorgulama temel ve önemli soruları sorma ve bu soruların devamlılığını sağlama; Eleştirel düşünen birey sorunları derinlemesine incelemektedir. Bir metni okurken ileri sürülen savların temellerini oluşturan sorunları ve kavramları araştırmaktadır.

18. Görüşleri yorumları inançları veya kurumları analiz etme ya da değerlendirme; Eleştirel düşünen birey bir görüşün güçlü ve zayıf yönlerini belirlemek için analitik araçlar kullanmaktadır. Anahtar kavramlar, sayıtlılar aracılığıyla tartışmaları, soruları ve yorumları, kuramları analiz etmektedir. 19. Çözümler üretme ya da çözümleri değerlendirme: Eleştirel problem

çözebilen birey en iyi çözüme ulaşmak için her türlü kaynağı kullanır ve çözümleri birbirinden bağımsız olarak değil, birbirleri ile ilişkili olarak değerlendirmektedir.

20. Eylemleri veya politikaları analiz etme ya da değerlendirme: Eleştirel düşünen birey hem kendisini hem de başkalarını değerlendirirken kullandığı standartlar konusunda bilinçlidir. Bu standartlar onun değerlendirme hedeflerini oluşturmaktadır

21. Eleştirel okuma: metinleri açık hale getirme ya da irdeleme: Eleştirel düşünen birey, şüphe ile okur ve metni anlayana kadar ve yargılamadan önce ifadeleri açık hale getirmektedir. Eleştirel okurlar, bir metini okurken kendisine sorular sorar, okuduğu materyallerin doğurgularını, yazılma nedenlerini, örneklerini, anlamını ve doğruluğunu merak etmektedirler. 22. Eleştirel dinleme, sessiz diyalog sanatı: Eleştirel düşünen birey

dinlemenin edilgen ve eleştirel düşünmeden ya da etkili ve eleştirel düşünerek iki şekilde yapıldığını bilmektedir. Dinleme konuşmadan daha karmaşıktır. Çünkü başkasına ait sözcükleri duymak ve onları anlamlı görüşler biçimine çevirmek gerekmektedir.

23. Disiplinler arası ilişki kurma: Eleştirel düşünen birey, düşünceleri kontrol etmek için konu alanları arasında ayırım yapmamaktadır. Bir konu ile ilgili sorunları düşünürken birçok konu alanıyla ilişkili kavramları, bilgileri analiz eder bir araya getirir böylece birini anlamak için bir diğerinin iç görülerinden yararlanmaktadır.

24. Sokratik tartışmayı uygulama: inançları, kuramları ve görüngüleri açık hale getirme sorgulama: Birey karşısındaki bireylerin düşüncelerini anlamak için farklı soru sorma teknikleri kullanmaktadır. Farklı bakış açısı ile karşılaştığında onu anlamak için kendi deneyimleri ile ilişkilendirmekte ve sonuçlarını tanımlamakta ve sorgulamaktan asla vazgeçmemektedir.

25. Diyalogsal düşünme: Görüngüleri, yorumları veya kuramları karşılaştırma: Eleştirel düşünen birey kavram ve sorunları diğer kavram ve sorunlarla ilişkilendirmek istediğinde inceleme, düşünme, önerme, düşüncelerin kökenlerini araştırma, konuların iç görülerini ve kanıtlarını değerlendirme ile iç içe kullanmaktadır. Düşünmeye başladığında hem içsel konuşmayı hem de yüksek sesle düşünme diyaloglarını kullanmaktadır. 26. Diyalektik uslamlama: görüngeleri, yorumları veya kuramları

değerlendirme: Görüşler keşfedilirken aralarındaki çatışmalar ve tutarsızlıklar görülmektedir. Düşünme işe koşulacak ise bu zıt görüşlerin güçlü ve zayıf yönlerini ve onların nasıl uzlaştırılacağı sorgulanmalıdır. Bu süreçte eleştirel düşünen birey eleştirel makro stratejileri yerinde ve uygun bir biçimde kullanmaktadır.

2.3.3. Bilişsel Stratejiler – Mikro Beceriler

27. Gerçek uygulama ile idealleri karşılaştırma ve birbirinden ayırt etme: Öze dönük ve sosyal ilerleme eleştirel düşünmenin önemli değerlerindendir. Tarafsız düşünen birey gerçeğe önem verir ve ideal olan ile gerçek arasındaki ayrımı azaltmaya çalışmaktadır. Bu strateji zihinsel iyi niyet geliştirme ile sıkı ilişkilidir.

28. Düşünme hakkında kusursuz düşünme, eleştirel sözcük dağarcığını kullanma: Eleştirel düşünme: düşünmeyi daha iyi, açık, doğru ve tarafsız duruma getirmek için düşünürken düşünme hakkında düşünme sanatıdır. Bu durum biliş ötesini çağrıştırmaktadır

29. Önemli benzerlikleri ve farklılıklara dikkat etme: Gözlem ve uslamlama becerilerini ileri noktalara çekerek anlamlı benzerlik ve farklılıklara karşı duyarlı hale gelinebilir. Eleştirel düşünen bireyler, anlamlı benzerlik ve farklılıkları göz ardı etmemektedir.

30. Sayıltıları inceleme ve değerlendirme: Eleştirel düşünen bireyler, gerçeğe ve güçlü akıl yürütme sürecine tutkundur, yanlışları bulup ret edecek kadar zihinsel anlamda güçlüdür. Herkesin kendisine ait şüpheli sayıtlıları olduğunu bilmekte ve alternatif sayıtlıları dikkate almaktadırlar.

31. İlgili olmayan olgulardan ilgili olanları ayır etme: Eleştirel düşünme sorunla ilişkili ve ilişkisiz olgular arasındaki ayırıma duyarlıdır. Eleştirel düşünen birey dikkatini sorun ile ilgili olgular üzerine toplar ve ilişkisiz olguların sonucu etkilemesine izin vermez

32. Akılcı çıkarımlar, kestirmeler veya yorumlar oluşturma: Eleştirel düşünme, bilgi ve gözlemi önemseyen güvenilir sonuçlara ulaşma yeteneğidir. Eleştirel düşünen bireyler, gözlemleri sonuçlarından ayırmakta, olguların ima ettiklerine ulaşmak için daha ilerisini araştırmaktadır

33. Kanıtları ve iddia edilen olguları değerlendirme: Eleştirel düşünen birey akıl yürütme sürecinin parçalarını incelemek ve değerlendirmek için süreci kendisini oluşturan parçalara ayırmaktadır. Sonuçlara ulaşmada, temel kanıtların bilincindedir ve kanıt olarak sunulan her şeyi kabul etmemektedir. 34. Çelişkileri fark etme: Eleştirel düşünen bireyi tanımlayan en önemli özellik

tutarlılıktır. Eleştirel düşünen birey inançlarındaki çelişkilerden kurtulmak için çabalar ve görüşlerdeki çelişkilerden kuşku duyar ve zıt görüşlerin çeliştiği temaları kesin olarak fark etmektedir.

35. Doğurguları ve sonuçları fark etme: Eleştirel düşünen birey ifadeleri kavramakta, tanımlamakta ve anlamları eksiksiz anlamaktadır. Bir ifadeyi kabul etmenin onun sonuçlarını da kabul etmek olduğunu bilmektedir. Doğurguları ve sonuçları araştırmaktadır.

Bireyin, kişiliğinin oluşmasını sağlayan toplum ve kültür eleştirel düşünmeyi etkileyen önemli faktörlerden biridir. Bireyin içinde doğup büyüdüğü toplumun kendine özgü gelenek, görenek ve toplumsal kuralları bir başka deyişle kültürü vardır. Bireyler toplumsallaşma sürecinde içinde yaşadığı toplumun kültürünü

öğrenmekte ve onu diğer kuşaklara aktararak toplumun varlığını sürdürmeye çalışmaktadır (Tümkaya, Aybek, 2008).

Eleştirel bir toplum eleştirel düşünen bireylerden oluşmalıdır. Peki bu toplumu oluşturacak eleştirel düşünen bireylerin taşıması gereken nitelikler nelerdir? İlgili alanyazın incelendiğinde eleştirel düşünen bireylerin taşıması gereken bazı niteliklerin belirlendiği görülmektedir.