DuPaul dikkat eksikliği ve hiperaktivite ölçeği DuPaul ve ark. tarafından geliştirilmiş olan bir değerlendirme ölçeğidir (75). Geçmiş hafta boyunca semptomun ciddiyetini değerlendiren ve diğer testlerden farklı olarak hekim tarafından doldurulan, pratik, hızlı ve ekonomik bir ölçektir. Hiperaktivite belirtilerini ölçen dokuz madde ile dikkat eksikliği belirtilerini ölçen dokuz maddeden oluşmaktadır, ikisinin toplamı toplam ölçek değerini göstermektedir.
47 Her iki grubun 10 hafta sonunda uygulanan DuPaul dikkat eksikliği ve hiperaktivite ölçeği skorları karşılaştırıldığında DFA grubunun DE ve HA alt skor ve toplam skorlarında anlamlı bir azalma sağlandı. DFA grubunda fiziksel aktivite öncesi ve sonrası DuPaul DEHB ölçeği toplam skor, DE ve HA alt skorları karşılaştırıldığında da egzersiz sonrasında belirtilerde anlamlı azalma olduğu görüldü. Bu bulgularımız, DEHB tanısı olan çocuklarda haftada 3 gün düzenli fiziksel aktivite uygulamasının DEHB belirti düzeylerini azaltabileceğini göstermektedir. Kang ve ark. çalışmamız ile benzer olarak DEHB olan iki grup üzerinde sporun DE, HA semptomları, kognitif fonksiyonlar ve sosyal beceriler üzerindeki etkilerini değerlendirdiği çalışmada, sportif tedavi uyguladıkları grupta, eğitim verdikleri gruba göre DE bulguları ve toplam skorlarda anlamlı olarak iyileşme saptamakla birlikte HA bulguları üzerinde anlamlı iyileşme saptamamışlardır. Dikkat belirtileri, bilişsel belirtiler ve sosyal beceriler arasında da pozitif korelasyon saptamışlardır (98).
5.1 Çocuklar için Yaşam Kalitesi Ölçeği (ÇİYKÖ) Tartışılması
Dünya Sağlık Örgütü 1948’de sağlığı "yalnızca hastalığın bulunmayışı değil, fiziksel, ruhsal ve sosyal olarak tam bir iyilik hali" olarak tanımlamaktadır. Sağlıkla ilgili yaşam kalitesi, sağlığın bireylerin fonksiyonlarını yerine getirmedeki yeteneklerini ve bireylerin yaşamlarındaki algıladıkları fiziksel, mental ve sosyal alanı ifade etmektedir (99). Yaşam kalitesi, bir bireyin yaşamdaki konumunu, fiziksel, psikolojik ve sosyal işlevleri ile kanıtlandığı üzere öznel algılamasını tanımlar.
Hastaların tedavi öncesi ve sonrası yaşam kalitelerini belirleyebilmek, tıbbi tedavilerin etkinliğini ve yan etkilerini değerlendirebilmek, sağlık politikalarına yön verebilmek ve tıbbi araştırmaların yapılabilmesi için yaşam kalitesinin psikolojik testlerle ölçümü önemlidir. Çocukların yaşam kalitesini en doğru biçimde anlayabilmek için, ebeveyn ve çocuğun birlikte değerlendirilmesi en iyi çözüm için önemlidir (100, 101). Yaşam kalite ölçeği, çocuk ruh sağlığı klinik çalışması ve araştırmasında giderek önemli bir ölçek haline gelmiştir. Son yıllarda klinik ve sağlık ekonomisi çalışmalarında bir
48 sonuç değişkeni olarak yaşam kalitesi değerlendirmelerinin rolü ve anlamı giderek artmaktadır
Çalışmamızda, fiziksel aktivitenin normal popülasyondaki olumlu etkisinden yola çıkarak ve daha önce yapılan çalışmalardaki DEHB olan çocuklarda düşük yaşam kalitesinin saptanmış olması nedeniyle hem ebeveyn hem de çocuğun kendisinin değerlendirdiği Çocuk için Yaşam Kalitesi Ölçeği kullanıldı. Çalışmamızda; DFA grubu ve kontrol grubunun çalışma öncesinde yapılan ilk Çocuk için Yaşam Kalitesi Ölçeği skorları karşılaştırıldığında anlamlı farklılık saptanmadı. Bu sonuç grupların ayrımı sırasında yapılan randomizasyonun homojen olduğunu desteklemektedir. DFA grubunun egzersiz öncesi ve sonrası Çocuk için Yaşam Kalitesi Ölçeği skorları karşılaştırıldığında tüm parametrelerde (fiziksel sağlık, psikososyal sağlık ve ölçek toplam skoru) anlamlı iyileşme saptanmıştır. DFA grubu ile kontrol grubunun 10 haftanın sonunda tekrarlanan Çocuk için Yaşam Kalitesi Ölçeği skorları karşılaştırıldığında da DFA grubunda tüm parametrelerde anlamlı olarak iyileşme olduğu görülmüştür. Düzenli fiziksel aktivite ile DEHB olan çocuklarda yaşam kalitesinde anlamlı iyileşme sağlanmıştır.
DEHB tanılı çocuk ve adölesanlarda yapılan çalışmalarda ÇİYKÖ skorları düşük saptanmıştır (102,103,104). Bizim çalışmamızda, DFA ve kontrol grubunun ilk ÇİYKÖ skorlarının düşük saptanmış olması da diğer çalışmaları destekler niteliktedir. DEHB olguları üzerinde medikal tedavinin araştırıldığı çoğu çalışmada medikal tedavinin yaşam kalitesini anlamlı olarak iyileştirdiği gösterilmiştir (105, 106). Ancak Pongwilairat ve ark. medikal tedavi alan ve almayan DEHB olgularının yaşam kalitesi skorları arasında anlamlı farklılık saptamamıştır (103).
Tıbbın giderek ilerlediği günümüzde, sadece hastalıkların ortadan kaldırılması değil, kişilerin yaşam kalitelerinin arttırılması da hedeflenmektedir. Bu nedenle de iyilik hali ve yaşam kalitesinin değerlendirilebilmesi konusunda artan çabalar mevcuttur (107). Gopinath ve
ark. ergenlik dönemindeki 1691 sağlıklı olguyu değerlendirdiklerinde fiziksel
aktivite yapanların ÇİYKÖ skorlarını belirgin olarak daha yüksek bulmuşlardır (108). Bu sonuç sağlıklı bireylerde de fiziksel aktivitenin olumlu etkileri
49 olduğunu desteklemektedir. Nieman ve ark. fiziksel aktivitenin, ergenlerin çevresindeki kişiler ile iletişimini ve sosyal çevrelerini güçlendirdiğini savunmaktadır (109). Sedanter adölesanlarda yalnızlık hissi ve utangaçlık durumunun daha sık görüldüğü de Page ve ark. tarafından gösterilmiştir (110). Bunun sebebini Nieman ve ark. gibi sosyal alanlarının az olmasına bağlamışlardır. Yapılan çalışmalarda, fazla televizyon izlemenin, sedanter yaşamın düşük psikolojik iyilik hali, fiziksel sağlıkta kötüleşme, düşük benlik saygısı, yaşamsal memnuniyetin azalması ve düşük kognitif fonksyonlara neden olduğu saptanmış, benzer olarak Lacy ve ark. da aşırı televizyon izlemenin düşük ÇİYKÖ skorlarına sebep olduğunu göstermiştir (108, 111). Bu bulgular pediatrist ve araştırmacılara, aktivite davranışları gibi yaşam tarzı faktörlerini değerlendirmenin önemini vurgulamaktadır.
Literatüre bakıldığında DEHB olgularında medikal tedavi ile birlikte düzenli fiziksel aktivitenin yaşam kalitesi üzerine etkilerinin araştırıldığı bir çalışmaya rastlanmamıştır. Prospektif olarak yaptığımız bu çalışma, çalışma öncesi ve sonrası aerobik güç verileri ölçülmemiş olmakla birlikte bu alandaki mevcut bilgilere katkıda bulunabilir.
6 SONUÇ VE ÖNERİLER
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu benlik saygısını, sosyal ilişkileri, akademik başarıyı, işlevselliği ve yaşam kalitesi etkileyen önemli bir psikiyatrik bozukluktur. DEHB tanısı olan çocuklar; gelecekte duygu durum ve anksiyete bozuklukları başta olmak üzere pek çok ruhsal bozukluk açısından büyük bir risk taşımaktadır. DEHB tedavisinin amacı belirtilerde iyileşme, işlevsellikte artış ve bireysel ve ailevi iyilik halinin gelişmesini sağlamaktadır. Bu açılardan DEHB tedavisi ayrı bir önem taşımaktadır. Bu tez çalışmasının sonuçları; düzenli fiziksel aktivitenin ilaç tedavisi alan DEHB tanılı çocukların DEHB belirtilerini, hastalık şiddetini ve davranışsal sorunlarını azalttığını, çocukların yaşam kalitesi üzerine olumlu etkilerinin olduğunu göstermektedir ve stimülan tedavi alan DEHB tanılı çocukların
50 tedavisinde fiziksel aktivitenin ek bir tedavi yöntemi olarak yer alabileceğini desteklemektedir.
7 KAYNAKLAR
1. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. (4th Ed – Text Revision). Washington DC: APB Press; 2000.
2. Pliszka SR. AACAP World Group on Quality İssues Practice parameter for the assessment and treatment of children and adolescents with attention-deficit/hyperactivity disorder. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2007;46(7):894-921.
3. Barkley RA, McMurray MB, Edelbrock CS, Robbins K. Side effects of methylphenidate in children with attention deficit hyperactivity disorder: a systemic, placebo-controlled evaluation. Pediatrics 1990;86:184–192. 4. Biederman J, Wilens T, Mick E, Milberger S, Spencer TJ, Faraone SV.
Psychoactive substance use disorders in adults with attention deficit hyperactivity disorder (ADHD): effects of ADHD and psychiatric comorbidity. Am J Psychiatry 1995;152(11): 1652-1658.
5. Tannock R. Attention deficit hyperactivity disorder: Advances in cognitive neurobiological and genetic research. J Child Psychol Psychiatry 1998;34(1): 65-99.
6. Castellanos FX, Lee PP, Sharp W, Jeffries NO, Greenstein DK, Clasen LS et. al. Developmental Trajectories of Brain Volume Abnormalities in Children and Adolescents With Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. JAMA 2002;288: 1740-1748.
7. Şenol S. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu. İn: Çuhadaroğlu Çetin F, editör. Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Temel Kitabı. HYB Basım Yayın. Ankara, 2008: 293-294.
8. Skounti M, Philalithis A ve Galanakis E. Variations in prevalence of attention deficit hyperactivity disorder worldwide. Eur J Pediatr 2007;166:117-123.
9. Willcut EG.The Prevalence of DSM-IV Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: A Meta-Analytic Review. Neurotherapeutics 2012;9(3): 490-499.
51 10. Weis M, Weis G. Attention deficit hyperactivity disorder. In: M Lewis,
editor. child and Adolescent Psychiatry, Philadephia. Lippincott: Williams and Wilkins, 2002: 645-670.
11. American psychiatric association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorder. (2th Ed). Washington DC: APB Press; 1967.
12. Laurence L, Greenhill MD. Attention-deficit hyperactivity disorder in children. In: Garfinkel BD, Carlson GA, Weller EB, editors. Psychiatric Disorders in Children and Adolescent. Philadelphia, W. B. Saunders Company, 1990; 183-193
13. Dalsgaard S. Attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD). Eur Child Adolesc Psychiatry 2013;22 (Suppl 1):43–48.
14. Word Health Organization. The ICD-10 classification of mental and behavioural disorders. Diagnostic criteria for research WHO, Geneva; 1993.
15. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 5th Ed. Arlington, VA: American psychiatric publishing; 2013.
16. Faraone SV, Biederman J. Nature, nurture, and attention deficit Hyperactivity Disorder. Dev Rev 2000;20:568-581.
17. Hectmann L. Attention deficit hyperactivity disorder. In: Saddock Bj, Saddock Va (eds). Comprehensive Textbook of Psychiatry. USA: Lippincott Williams & Wilkins, 2005;2679-2692.
18. Spencer TJ, Biederman J, Mick E. Attention-deficit/hyperactivity disorder: diagnosis, lifespan, comorbidities, and neurobiology. J Pediatr Psychol 2007;32(6):631- 642.
19. Faraone SV, Perlis RH, Doyle AE, Smoller JW, Goralnick JJ, Holmgren MA et. al. Molecular genetics of Attention- Deficit/Hyperactivity Disorder. Biol Psychiatry 2005;57:1313-1323.
20. Booth JR, Burman DD, Meyer JR, Lei Z, Trommer BL, Davenport ND et. al. Larger deficits in brain networks for response inhibition than for visual selective attention in attention deficit hyperactivity disorder (ADHD). J Child Psychol Psychiatry 2005;46(1):94-111.
52 21. Durston S, Tottenham NT, Thomas KM, Davidson MC, Eigsti IM, Yang Y et. al. Differential patterns of striatal activation in young children with and without ADHD. Biol Psychiatry 2003;53(10):871-878.
22. Casey BJ, Epstein JN, Buhle J, Liston C, Davidson MC, Tonev ST et. al. Frontostriatal connectivity and its role in cognitive control in parent-child dyads with ADHD. Am J Psychiatry 2007;164(11):1729-1736.
23. Arnsten Amy FT. Neurobiology of Attention Regulation and its Disorder. In: Martin A, Scahill L, Charney D, Leckman J, editors Pediatric Psychopharmachology, Oxford University Press; 2003.
24. Stahl SM. Neurotransmission of cognition, part 3. Mechanism of action of selective NRIs: both dopamine and norepinephrine increase in prefrontal cortex. J Clin Psychiatry 2003;64(3):230-231.
25. Dewey D, Kaplan BJ, Crawford SG, Wilson BN. Developmental coordination disorder: associated problems in attention, learning and psychosocial adjusment. Hum Mov Sci 2002;21(5-6):905-918.
26. McCracken JT. A two part model of stimulant action on attention deficit disorder with hyperactivity in children. J Neuropsychiatry 1991;3:201-209. 27. Cantwell DP. Attention deficit disorder: a review of the past 10 years. J
Am Acad Child Adolesc Psychiatry 1996;35(8):978-987.
28. American Academy of Child and Adolescent Psychiatry. Practice Parameter for the Assessment and Treatment of Children and Adolescent with Attention- Deficit/Hyperactivity Disorder. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2007;46(7):894- 921
29. Geller D, Biederman J, Griffin S, Jones J, Lefkowitz TR. Comorbidity of juvenile obsessive-compulsive disorder with disruptive behavior disorders. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 1996;35:1637-1646.
30. Szobot CM, Rohde LA, Bukstein O, Molina BS, Martins C, Ruaro P et. al. Is attention-deficit/hyperactivity disorder associated with illicit substance use disorders in male adolescents? A community-based case-control study. Addiction 2007;102(7):1122-1130.
31. Yazgan MY. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun klinik özellikleri: komorbidite ve ayrıcı tanı. Ege Psikiyatri Sürekli Yayınları 1998;3: 417- 425.
53 32. Reich W, Huang H, Tood RD. ADHD Medication Use in a Population- Based Sample of Twins. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2006;45:47. 33. Jensen PS, Arnold LE, Richtrs JE, Severe JB, Vereen D, Vitiello B et. al. ( MTA Cooperative Group). A 14 mounth randomized clinical trial of treatment strategies for attention-deficit hyperactivity disorder. Arch Gen Psychiatry 1999;56:1073-1086.
34. Barkley RA. Psychosocial treatments for attention-deficit/hyperactivity disorder in children. J Clin Psychiatry 2002;63(12):36-43.
35. Dishman RK, Berthoud HR, Booth FW, Cotman CW, Edgerton VR, Fleshner MR et. al. Neurobiology of exercise. Obesity 2006;14(3):345- 356.
36. ACSM, Support Federal Physical Activity Guidelines. ACSM,AHA, 2009. Available from:http://www.acsm.org/about-acsm/media-room/acsm-in-the- news/2011/08/01/acsm-aha-support-federal-physical-activity-guidelines. 37. T.C. Sağlık Bakanlığı. Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması 2010:
Beslenme Durumu ve Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi Sonuç Raporu. Ankara, Sağlık Bakanlığı Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü 2014. 38. T.C. Sağlık Bakanlığı. Türkiye Fiziksel Aktivite Rehberi. Ankara 2. Baskı.
2014.
39. WHO. Global recommendations on physical activity for health. 2010. Available
from:http://whqlibdoc.who.int/publications/2010/9789241599979_eng.pdf. Accessed 30 January 2011.
40. U.S. Department of Health and Human Services. Physical Activity Guidelines for Americans. Washington, DC: U.S. Department of Health and Human Services. 2008. http://www. health.gov/paguidelines. Accessed 28 January 2011.
41. Haskel WL, Lee IM, Pate RR, Powell KE, Blair SN, Franklin BA et. al. Physical activity and public health: update recommendation for adults from the American College of Sports Medicine and American association. Med Sci Sport Exerc 2007;39(8):1423-1434.
42. Akgün N. Çocuk ve spor. In: Akgün N, editör. Egzersiz ve spor fizyolojisi. 1. Cilt. 5. Baskı.1993.
54 43. Beasley CR. Effects of a jogging program on cardiovascular fitness and working performance on mentally disabled adults. American Journal of Mental Deficiency 1982 86(6):609-613.
44. Bruininks RH, Chvat M. Research on the motor proficiency of persons with mental retardation. Psychomotor therapy and adapted physical activity. In: coppenolle HV, Simons J, editors. Better Movement Proceeding of the 2nd International Symposium. Belgium. 1990;43-69. 45. McEwan MJ, Espie CA, Metcalfe J, Brodie MJ, Wilson MT. Quality of life
and psychosocial development in adolescents with epilepsy: a qualitative investigation using focus group methods. Seizure 2004;13: 15–31.
46. Larun L, Nordheim LV, Ekeland E, Hagen KB, Heian F. Exercise in prevention and treatment of anxiety and depression among children and young people. Cochrane Database of Systematic Reviews 2006;19(3):1- 51.
47. Baltacı G. Çocuk ve spor. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Ankara; Klasmat Matbaacılık; 2008.
48. Verret C, Guay MC, Berthiaume C, Gardiner P, Beliveau L. A Physical Activity Program Improves Behavior and Cognitive function in chidren With ADHD: An Exploratory Study. Journal of Attention Disorders 2012;16(1): 71-80.
49. Dunn AL, Trivedi MH, O’Neal HA. Physical activity dose response effects on outcomes of depression and anxiety. Med Sci Sports Exerc 2002;33(6 Suppl):587-597.
50. Trivedi MH, Greer TL, Church TS, Carmody TJ, Grannemann BD, Galper DI et. al. Exercise as an augmentation treatment for nonremitted major depressive disorder: a randomized, parallel dose comparison. J Clin Psychiatry 2011;72(5):677-684.
51. Smith RE, Smoll FL. Sport and the child. Conceptual and research perspectives. Psychological perspectives in youth sports. Washington: Hemisphere Publ 1978;3-13.
52. Neudecker C, Mewes N, Reimers AK, Woll A. Exercise Interventions in Children and Adolescents With ADHD: A Systematic Review. Journal of Attention Disorders 2015;1–18.
55 53. Tomporowski PD, Lambourne K, Okumura MS. Physical activity
interventions and children's mental function: an introduction and overview. Prev Med 2011;52 Suppı 1:S3-9.
54. Gapin JI, Labban JD, Etnier JL. The effects of physical activity on attention deficit hyperactivity disorder symptoms: the evidence. Prev Med 2011;52 Suppl 1:S70-74.
55. McKune AJ, Pautz J, Lomjbard J. Behavioural response to exercise in children with attention-deficit/hyperactivity disorder. SA Sports Medicine 2003;15(3): 17-21.
56. Wigal SB, Nemet D, Swanson JM, Regino R, Trampush J, Ziegler MG et. al. Catecholamine response to exercise in children with attention deficit hyperactivity disorder. Pediatric Res 2003;53(5):756-761.
57. Kiluk BD, Weden S, Culotta VP. Sport participation and anxiety in children with adhd. J Atten Disord 2009;12; 499-506.
58. Zametkin AJ, Liotta W, Lebov S. The neurobiology of attention deficit/hyperactivity disorder. J Clin Psychiatry 1990;59:17-23.
59. Foss ML, Keteyian SJ. Fox’s Physiological Bases for Exercise and Sport, 6th ed. Singapore: WBCI McGraw Hill, 1998.
60. Kiluk BD, Weden S, Culotta VP. Sport participation and anxiety in children with adhd. J Atten Disord 2009;12; 499-506.
61. Tantillo M, Kesick MC, Hynd WG, Dishman RK. The effects of exercise on children with attention-deficit hyperactivity disorder. J Ameri Coll Sports Med 2002;34:203-212.
62. Corrigan B. Attention deficit hyperactivity disorder in sport: Review. Int J Sports Med 2003;24:535-540.
63. Freed CR, Yamamoto BK. Regional brain dopamine metabolism: A marker for the speed, direction, and posture of moving animals. Science 1985;229:62-65.
64. Heyes MP, Garnett ES, Coates G. Nigrostriatal dopaminergic activity is increased during exhaustive exercise stress in rats. Life Sci 1988;42:1537-1542.
65. Yadid G, Overstreet DH, Zangen A. Limbic dopaminergic adaptation to a stressful stimulus in a rat model of depression. Brain Res 2001;896:43- 47.
56 66. Wang GJ, Volkow ND, Fowler JS, Franceschi D, Logan J, Pappas NR et al. PET studies of the effects of aerobic exercise on human striatal dopamine release. J. Nucl. Med 2000;41:1352-1356.
67. Kaufman, J., Birmaher B, Brent D, Rao U, Flynn C, Moreci P. Schedule for Affective Disorders and schizophrenia for school-age children-present and lifetime version (K-SADS-PL): initial reliability and validity data. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 1997;36:980-988.
68. Gökler, B, Ünal F, Pehlivantürk B. Okul çağı çocukları için duygulanım bozuklukları ve şizofreni görüşme çizelgesi-şimdi ve yaşam boyu şekli- Türkçe uyarlaması’nın geçerlik ve güvenirliği. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi 2004;11:109-16.
69. Faraone SV, Biederman J, Weiffenbach B, Keith T, Chu MP, Weaver A et al. Dopamine D4 gene 7 repeat allele and attention deficit hyperactivity disorder. Am J Psychiatry 1999;156 (5): 768-770.
70. Goodman R. The Extended Version of the Strengths and Difficulties Questionnaire as a guide to child psychiatric caseness and consequent burden. Journal of Child Psychology and Psychiatry 1999;40(5):791-799. 71. Obel C, Heiervang E, Rodriquez A. The Strengths and Difficulties
Questionnaire in the Nordic countries. European Child and Adolescent Psychiatry 2004;(suppl 2)13:32-39.
72. Marzocchi GM, Capron C, Di Pietro M. The use of the Strengths and Difficulties Questionnaire in Southern European countries. European Child and Adolescent Psychiatry 2004;(suppl 2) 13:40-46.
73. Woerner W, Fleitlich-Bilyk B, Martinussen R, Fletcher J, Cucchiaro G, Dalgalarrondo P et. al. The Strengths and Difficulties Questionnaire overseas:Evaluations and applications of the SDQ beyond Europe. European Child and Adolescent Psychiatry 2004;(suppl 2) 13:47-54.
74. Güvenir T, Özbek A, Baykara B, Arkar H, Şentürk B, İncekaş S. Güçler ve Güçlükler Anketi ergen formunun Türkçe çevirisinin geçerlik ve güvenilirlik çalışması. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi 2008;15(2):65-74.
75. Dupaul GJ, Power TJ, Anastopoulos AD, Reid R. ADHD Rating Scale IV: Checklists, norms and clinical interpretation. New York: Guilford: 1998. 76. Varni JW, Seid M, Rode CA. The PedsQL: measurement model for the
57 77. Varni JW, Said M, Kurtin PS. PedsQL 4.0: reliability and validity of the Pediatric Quality of Life Inventory version 4.0 generic core scales in healthy and patient populations. Med Care 2001;39(8):800-812.
78. Eiser C, Morse R. Quality-of-life measures in chronic diseases of childhood. Health Technol Assess 2001;5(4):1-157.
79. Eiser C, Mohay H, Morse R. The measurement of quality of life in young children. Child Care Health Dev 2000;5:401-13.
80. Varni JW, Burwinkle TM, Seid M, Skarr D. The PedsQL 4.0 as a pediatric population health measure: feasibility, reliability, and validity. Ambul Pediatr 2003;3(6):329-41.
81. Varni JW, Burwinkle TM, Katz ER, Meeske K, Dickinson P. The PedsQL in pediatric cancer: reliability and validity of the Pediatric Quality of Life Inventory Generic Core Scales, Multidimensional Fatigue Scale, and Cancer Module. Cancer 2002;94(7):2090-106.
82. Tomporowski PD, Davis CL, Miller PH, Naglieri JA. Exercise and children’s intelligence, cognition, and academic achievement. Educational Psychology Review 2008;20:111–131.
83. Wigal, SB, Emmerson N, Gehricke JG, Galassetti P. Exercise: applications to childhood ADHD. Journal of Attention Disorders 2013;17:279–290.
84. Barnard-Brak L, Davis T, Sulak T, Brak V. The association between physical education and symptoms of attention deficit hyperactivity disorder. Journal of Physical Activity and Health 2011;8:964–970.
85. Power TJ, Tresco KE, Cassano MC. School-based interventions for students with attention-deficit/hyperactivity disorder. Current Psychiatry Reports 2009;11:407–414.
86. Geladé K, Janssen TW, Bink M, van Mourik R, Maras A, Oosterlaan J. Behavioral Effects of Neurofeedback Compared to Stimulants and Physical Activity in Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: A Randomized Controlled Trial. J Clin Psychiatry 2016;77(10):1270-1277.
87. Spencer T, Biederman J, Wilens T, Harding M, O’Donnell D, Griffin S. Pharmacotherapy of attention-deficit hyperactivity disorder across the life cycle. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry 1996;35:409–432.
58 88. Loro-Lopez M, Quintero J, Garcia-Campos N, Jimenez-Gomez B, Pando F, Varela-Casal P et. al. Update on attention-deficit/hyperactive disorder treatment. Revue Neurologique 2009;49:257–264.
89. Lee SS, Humphreys KL, Flory K, Liu R, Glass K. Prospective association of childhood attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD) and substance use and abuse/dependence: a meta-analytic review. Clinical Psychology Review 2011;31:328–341.
90. Chang YK, Liu S, Yu HH, Lee YH. Effect of acute exercise on executive function in children with attention deficit hyperactivity disorder. Arch Clin Neuropsychol 2012 ;27(2):225-237.
91. Sibley BA, Etnier JL. The relationship between physical activity and cognition in children: a meta-analysis. Pediatr Exerc Sci 2003;15:243– 256.
92. Gapina JL, Labbanb JL, Bohalla SC, Wootena JS, Changc YK. Acute exercise is associated with specific executive functions in college students with ADHD: A preliminary study. Journal of Sport and Health Science 2015;4:89-96.
93. Sagatun A, Søgaard AJ, Bjertness E, Selmer R, Heyerdahl S. The association between weekly hours of physical activity and mental health: a three-year follow-up study of 15-16-year-old students in the city of Oslo,