Dua ve Beddua ile İlgili Mâniler

Alkış ve kargışların mâniyle olan ilişkisi, konu yönünden sınırlanmıştır. Türk halk edebiyatında alkış ve kargışların ayrı bir şekli yoktur. Alkış, iyi dilekleri ihtiva eden kalıplaşmış sözlerdir. İnsanlar toplum baskısı, inanç, töre gibi sebeplerden dolayı söylemeye çekindikleri birçok konuda, duygularını maniler aracılığıyla ifade ederek psikolojik bir rahatlama hissederler. Bu durum alkış ve kargışlar aracılığıyla da olur.

Derleme yaptığımız bölgelerde pek çok alkış ve kargış içeren mani örneklerine rastladık. Ancak niceliksel olarak kargışlar, alkışlardan daha fazladır. Bunun sebebinin toplum içinde alkışların açıkça ifade edilebilmesine karşılık, kargışların açıkça ifade edilememesine bağlıyoruz

İnsanlar uzun uzadıya anlatamadıkları, içlerinden geleni geldiği gibi söyleyemedikleri niyetleri bazen de hayırlı dualarını mâni ile anlatma fırsatı bulmuşlardır. Aşağıda dua ve beddua konulu mâni örneklerini sunuyoruz:

Kader bağladı bizi, Böyle yazılmış yazı, Allah nasip eyledi, Denizli’den bir kızı.

Sular akmayınca durulmaz imiş, Gönül gezmeyince yorulmaz imiş, Kocalıkta demler süzülmez imiş, Gençlik elde iken sürem demler. Ay aydınlık varamam,

Dile destan olamam, Ay buluta girince,

Boğsalar duramam(KK50)

Dolapta yeşil böce, Misafir olcan bu gece, Ben seni nine aldadan, Eve girdiğin gece.

Ak gerdan üstünde gara yazıyım, Ben anamın gelin değil gızıyım, Allah’tan ne gelirse razıyım, Şükür Allah’ım dan gelene.

Bahçelerde gül dalı, Yârimin adı Ali, Ali benim olursa,

Neyleyim dünya malı(KK40

Şu dağlar kireç olsa, Derdime ilaç olsa,

Ne yapayım dünya malını? Yâr benden güleç olsa

At üstünden bakarım, Köye ateş yakarım, Sen hoca ben müfettiş, Sana nişan takarım

Taksi geliyor taksi, Dümeni ben olaydım, İçindeki şoförün, Hanımı ben olaydım

Evimizin önü duttur, Yaprağı göktür dökülmez,

Küçücükten elin kahrı güçtür çekilmez, Biz çekelim kul başına vermesin

Çağırsanız duyar mı? Boylarımız uyar mı? Uzak gitsek a yârim, Annen eve koyar mı(KK9)

Mendilim benek benek, Ortası çarkıfelek, Yazı böyle geçirdik, Kışı kayırsın fele

Aşşa cami direğ isde, Sölümeye yüreğ isde,

Benim gönlüm tokdur emme, Arkıdeşim böreğ isde

Giden gemi durur mu? Mektup yazsam varı mı? İkimize bi yasdık, Acep nasib olu mu

Yedi yıl oldu evlenem gideli, Diktiğin fidanlar meyveyle doldu, Seninle gidenler geriye döndü, Ölüm ver Allah’ım ayrılık verme(KK11)

Tezgahımın önü tarak, Dokundukça eder firak, Dünyada bir ahlak gerek, Ne helal maldır çulhalı

Şu dereden iz gider, Bir kınalı kız gider, Söyle söyle o kıza,

İnşallah bize gider(KK47)

Yeşil ipek bükerim, Her göynek dikerim, Şu yâr benim olmazsa, Çapar çapar atarım (KK20)

Masa üstünde soğan, Yarimin adı Doğan, Doğan sana varacam, Hakim olduğu zaman

Çivri kaşıkları Yanar ışıkları Mevla’m ayırmasın Bizim gibi âşıkları

Ak üzüm parmak gibi, Sevgilim kaymak gibi, Beni yardan ayıran, Devrilsin kabak gibi

Mendilim benek benek, Ortası çarkıfelek, Yazı böyle geçirdik, Kışı kayırsın felek

Yeşil ipek bükene, Yöre dizlik dikene, Mevlam sabırlar versin, Gizli sevda çekene

Çelendeki kuşa bak, Ağzındaki dişe bak, Manmanların düğünü, Gele sene kışa bak

Limonu oydurduk, İçine gül doldurduk, Ayşe ile Ahmet’i,

Birbirine uydurduk(KK41)

Tere koydum tabağa, Haber yolladım bağa, Bir yastıkda kocasın, Sabah uydu kabağa(KK41)

Bir dalda iki kiraz, Biri al biri beyaz, İlahi kadir mevlam, O güzeli bana yaz.

Gidene bak gidene, Güller sarmış dikene, Mevla sabırlar versin, Gizli sevda çekene

Ay doğar bedir Allah, Bu sevda nedir Allah, Ya bana sevdiğimi ver, Ya beni öldür Allah

Kalem kestim kirazdan, Gez dolan gel birazdan, Sen gelmezsen gelmeyive, Ben gelirim birazdan Entarisi karadan

Dağlar kalksın aradan Mektupla baş olmuyor

Kavuştursun yaradan (KK39) Gidene bak gidene

Boyu benzer fidana Allah sabırlar versin Gizli sevda çekene (KK80)

Su verin susamışa, Su ne yapar yanmışa Allah sabırlar versin

Yârinden ayrılmışa (KK17) Şu dağın eteğinden

Bal yedim peteğinden Allah’ım ayırmasın

Maniyi yaratan kişiler ilenme sözleriyle kendisini rahatlatır. Kimi zaman sevgilinin kendisi; kimi zaman da sevgililer arasına giren anne, baba ya da rakip de manilerde ifade edilen kargışlardan nasibini almıştır.

Kız seni alan neylesin? Şeyi kurum bağlasın, Çıksın dağlar başına,

Dövüne dövüne ağlasın(KK16)

Şehirdeki evlere apartıman deyola, Bizim evle yanında garınca, Sinek galıya insanla,

Tepesinden bakınca(KK17)

Dam üstünde kerkenek, Ganadı benek benek, Beni yârdan ayıran,

Dakınsın galbır elek(KK33)

Gidiyorum işde gö, Hayalde gör düşde gö, Hiç gıymatımı bilmedin, Bir zalıma düşde gö

Ovanın yarısını, Sel aldı yarısını, Askere giden oğlan, Boşasın karısını(KK40)

Kara kara kazanlar, Kara yazı yazanlar, Cennet yüzü görmesin, Aramızı bozanlar

Köprü altında diken, Yaktın beni gül iken, Allah seni de yaksın,

Üç günlük gelin iken(KK13)

Al yazmanın oyası, Yüze vurmuş boyası, Alcen dedi almadı, Allah’ından bulası(KK9)

Çamurlu damlaları, Mor renkte olaları, Sevdiğimi alanları, Allah vire cezaları(KK9)

Karanfil eker misin? Bal ile şeker misin? Dünyada yaptığını, Ahrette çeker misin?

Köprünün altı diken, Yaktın beni gül iken, Allah seni de yaksın,

Üç günlük gelin iken(KK47)

Nahti barin var olsun, İçi dolu gül olsun, Yâri yârdan ayıranın, İki gözü kör olsun(KK47)

Hacıgız fidan gibi, Donu va satan gibi, Garadeli’yi sorarsa, Şiyten gibi

Kara kara kazanlar, Kara yazı yazanlar, Cennet yüzü görmesin, Aramızı bozanlar.

Ak gapı gara gapı, Aktın fincanın sapı, Beni yardan ayıran, Sürünsün gapı gapı

Çaltı bastım harıma, Peynir bastım tuluma, Söylersen doğru söyle, Köpek gibi uluma(KK41)

Tren gelir eşmeden, Direkleri de vişneden, Beşibirlik değil mi?

Bayanları kişneden(KK41)

Bahçeye giresice, Gülleri deresice,

Bek küçükken nişanlanmışsın, Yerlere düşesice

Masa üstünde pekmez,(yergi

Bu pekmez bana yetmez, Senin aldığın maaş, Dudak boyama yetmez

Ak üzüm parmak gibi, Yârin yüzü kaymak gibi, Beni senden ayıran, Kurusun toprak gibi