Bayram ve Mevsimler ile İlgili Mâniler

Türk kültüründe tören olarak adlandırabileceğimiz ilk kültür alanı aş verme toylarıdır. Yemek kültürü aslında bir bütünleşmenin amacının sonucu olarak karşımıza çıkar. Her toplum belli ritüellerle ve merasimlaele zamanının bir kısmını yemeğe ayırır. Yemek pişirilişinden sunuluşuna kadar kültürel bir biçimdir.

Türklerde bu törenler ilk olarak “Şeylan”adıyla düzenlenen yemek toyları evrilerek günümüzün “Aş Verme” toylarına dönüşmüştür. Bu Aş Vermeler, eskiden olduğu gibi kutsa sayılan mekânlarda düzenlenirler.

Denizli’de “Aş Verme” törenleri halkın en çok rağbet ettiği toylardır. Bu toylara genel olarak “Hayır Aşı” denilir. Bunu her köy ve ilçe kendilerinin seçtiği öncü heyetin rehberliğinde ilk olarak zamanı belirler. Öncü heyet zamanı belirledikten sonra, Aş olarak dağıtılacak malzemenin tayini, kadın erkek toplu iş paylaşımı ile büyük kazanlarda yemeklerin pişirilmesine karar verirler. Bereket, bolluk, güç, soy üstünlüğü isteyen

Türklerin Tanrı’ya kurban verme anlayışıyla ortaya çıkmış olan bu gelenek varolduğu günden günümüze kadar evrimleşerek gelmiştir. Denizli’de “Aş Verme” toylarında verilen ziyafetler aracılığı ile halkın bir araya gelmesi hem kültürel bağlamda beraberlik duygusunun güçlenmesine hem de diğer yandan mâni söyleme geleneğinin de yaşatılmasında aracı olmaktadır.

2.2.2.2.2.1. Doğa ile İlgili Mâniler

Denizli mânilerinde doğa temaları ve çeşitli doğa olayları geniş yer tutmaktadır. Başı karlı-dumanlı dağlar, çoşkun sular, çiçekler, yıldızlar, vb.

Atımın karnı çok şişti, Ceviz kabuğuyla geçti, Zehirlendim anam diye, Ak toprak suyunu içti(KK13)

Koyunum meler gider, Çobana selam eder, Kuşçu’da şafak söktü, Gidiyorum bak yeter(KK13)

Duzumbayı pişirdim, Sütünü de içirdim, Doymadım gı deyince, Yufkalarla şişirdim(KK13) Başladı zara bülbül, Ne demiş hara bülbül, Gül yaprağı düşünce, Düşer dehara bülbül

Kar pekmezi yedin mi, Şifaymış ga dedin mi? Kar kapıyı alıpba,

Soğununu sevdin mi(KK13)

Dağında lale sümbül, Ocağından alınca kül, Çiçeğe doyum olmaz, Nergisin dalında gül.

Ey tepeler tepeler, Birbirini sepeler,

Yağan yağmur, esen rüzgar, Sandığımda kaldı elmas küpeler.

Burun ganı gibi kiraz, Gülüverin galan biraz, Ben tometiyi özledim, Yanında isterim piyaz(KK13)

Kalk gidelim dağlar, Dağlar yuvamız olsun, Karşıki gürgen yaprakları, Kiremitimiz olur(KK51)

Kekik suyu içiverdi, Kalp ağrısı geçiverdi, Iscaklardan bunalınca, Bağlara da göçüverdi(KK13)

Artdeşini iyi şeç, Vefasızı hemen geç, Bu sene verim yoktu,

Ambarda kalmadı çeç(KK13)

Dığana kıyma koydum, Soğanı güzel soydum, Tometi karıştırıp,

Tıka basa ben doydum(KK13)

Eriği kuruttun mu? Bulguru unuttun mu? Kış yaklaştı arkıdeş,

Salçayı soğuttun mu(KK13)

Makarnayı yaptın mı? Samanları kattın mı? Kış yaklaştı arkıdeş, Öküzleri sattın mı(KK13)

Armudu kak yaptın mı? Dambaşa kum attın mı? Kış yaklaştı arkıdeş, Oluklara baktın mı(KK13)

Yufkayı pişirdin mi? Gumbarı şişirdin mi? Kış yaklaştı arkıdeş,

Boş durma şaşırdın mı(KK13)

Nohutları yoldun mu? Iscaklarda soldun mu? Kışları yeriz diye,

Eve erzak koydun mu(KK13)

Kileri doldurdun mu? Arpayı yoldurdun mu? Kış yaklaştı arkideş, İşleri soldurdun mu(KK13)

Ekin orak biçtin mi? Soğuk sular içtin mi? Gün tepeye çıkınca,

Kendinden de geçtin mi(KK13)

Testiden su içtin mi? Kendinden de geçtin mi? Öğle molalarında,

Yarasını deştin mi?

Nohutları yoldun mu? Sıcaklarda soldun mu? Akşam eve varınca,

Iscakda amıt gibi oldun mu?(KK13)

Tütünleri astın mı? Türkü olup taştın mı? Yazları çok çalışıp,

Kışa sağlam bastın mı?(KK13)

Koyunları sağdın mı? Hayallere daldın mı? Sütlerini de satıp,

Eve şeker aldın mı(KK13)

Bahçeyi belledin mi? Tavuğu yemledin mi? Yârini özleyince,

Tarhanayı yaptın mı? Azıcık nohut attın mı? Biraz fazlaca yapıp, Komşuya sattın mı(KK13)

Dellar`dan keçi aldım, Tez Pınarlık`a vardım, Aç kalmasınlar diye,

Memiş`in bağa saldım(KK13) Gelingadın yuva yapmış,

Köstebekler cirit atmış, Bunu gören garip sincap, Ağaç kavuğuna yatmış(KK13)

El ve ayak gidişiyor, İş yapmadan sivişiyor, Dalda garip serçe kuşu, Yaşam için dövüşüyor(KK13) Darhalat köye vardım,

Evde yok bağa sardım, Ninemgillere varıp,

Pekmezle helva kardım(KK13)

Zereyi ambara kattık, Kışın soğuklarda yattık, Zehmeri geliverince,

Biz karlı pekmezi yedik(KK13)

İlanayı haşladım, Sarmaya da başladım, Yümeden yemen gari, Eriği ilaçladım(KK13)

Cuvarenin dumanı var, Sarayköy´ün hamamı var, Elleşmeyin ekinlere,

Elenmedik samanım var(KK13)

Bodiyeyi unutmuş, Pontulunu kurutmuş, Yağmur yağmadı garik, O yalancı bulutmuş(KK13) Gocanamı bulamadım, Fasileden alamadım, Galegaleyi görünce, Bahçemizde duramadım(KK13) Guluguluyu yemledim, Ocak çayını demledim, Göbeleği pişirince,

Katırımızı gemledim(KK13).

Çırpı sardım ormandan, Amat gelir harmandan, Kafe taktım Umar´ım,

Aşam sabah sormadan(KK13).

Koyun güttüm çayırda, Yattım kaldım bayırda, Karnım bayırda yavanca, Akşam yeriz ayır da(KK13).

Kelleleri üttün mü? Davarları güttün mü? Yağmur yağıyor yârim, Tütünleri örttün mü(KK13)

Bağlara bahar gelmiş, Kış ayları hep elmiş, Börtü böcekler bile, Yuvalarını delmiş(KK13)

Karabaş goyununu güttümde geldim, Eğreciğine yatırdım,

Ablası sağdı bende süt bakracını götürdüm, Karabaş koyun, koyunların beyidir,

Akta goyun, yüreciğimin yağıdır(KK49)

2.2.2.2.2.2. Hıdırellez ile İlgili Mâniler

Denizli’deki Hıdırellez kutlamalarının en güzel eğlencesi ‘Bahtiyar açma adı verilen niyet oyunudur. Hıdırellezlerde fal ve büyü ritüelleri ile geleceğin tayini hakkında bilgi sahibi olunmaya çalışılır.

Bahtiyarım var olsun, İçi dolu gül olsun, Yılda bahtiyar açanın, Muradı hâsıl olsun.

Uzanmışsın sırık gibi, Ekşimissin koruk gibi, Evden eve gezerken, Haşlanmıssın tavuk gibi.

Demir yolu düz gider, İnce belli kız gider, Kız yolunu şaşırmış, İnşallah bize gider.

Emmaan!Manici başı mısın? Cevahir taşı mısın?

Bir mendil alsam yollasam, Cebinde taşır mısın

Hey bahtiyar bahtiyar, Bahtiyarın vakti var, Bir güzelin çirkine, Sarılmaya hakkı var.

Bizim cami direk ister, Dayanmaya yürek ister, Benim karnım toktur amma, Arkadaşım börek ister.

2.2.2.2.2.3. Yağmur Duası ile İlgili Mâniler

Tarıma yönelik bereket toylarının başında yağmur duası törenleri gelir. Denizli’de yağmur duaları bir dizi hazırlıkla başlar. Yağmur duası mânileri yağmurun yağması, bereketin artması gibi dileklerin söylendiği iyi niyetlerden oluşur.

Su gelini su ister, Göbekli harman ister, Yerden bereket, Göğden rahmet, Ver Allah’ım ver, Sellice sulluca, Yağmur ver,

Teyze hayır ver hayır.

Çomçe gelin ne ister su ister, Ver Allah’ım ver! Yağmur ile sel! Koç koyun kurban, göbekli harman, Yaz yağmuru yalancı gâvur kızı dilenci, Ver Allah’ım ver! Yağmur ile sel, Koç koyun kurban, göbekli harman! Yağmur gelin yağ ister,

Guzulu gurban ister, Yerden bereket ister, Göğden ırahmet ister,

Ver Allah’ım sellice yağmur,

Ver Allah’ım suluca yağmur. Yağmur, yağmur yağ ister, Arpa, buğday bal ister, Verenin evine altın düşsün, Vermeyenin evine yılan düşsün Göbekli harman ister,

Yerden bereket, Göğden rahmet, Ver Allah’ım ver,

Sellice sulluca, yağmur ver, Teyze hayır ver hayır.

Yağ, yağ yağmur, Tarlada çamur, Teknede hamur,

Ver Allah’ım siccim gibi yağmur(KK66)