Doğumu ve Hayatı - Osmanlılar Döneminde Şerh Geleneği

B. NAHİV İLMİNE GENEL BİR BAKIŞ

3. Osmanlılar Döneminde Şerh Geleneği

2.1. HAYATI

2.1.2. Doğumu ve Hayatı

Müellifin hayatı ile ilgili ilk bilgileri hocası anısına yazdığı Risâle fî Menâḳibi’ş-

Şeyḥ Yûyâ Muṣṭafâ b. Yûsuf el-Mostârî adlı Arapça biyografik eserinden

edinmekteyiz.2

Müellif, Risâle fî Menâḳibi’ş-Şeyḥ Yûyâ adlı eserinde doğum tarihini hocasının 15 yıl kaldığı İstanbul’a gittiği 1088/1677 tarihinden 14 ay sonraki tarih olan H. 27 Ramazan 1089 (12 Ekim 1678) olarak vermiştir.3

Abdullah Opijač’ın, babası için “el-Hac” ünvanını kullanmasından ve müellifin Mostar Kadılığı Sicil Defterlerinde “el-Hac” ünvanı ile anılmasından müellifin hacca gitmiş olduğunu öğrenmekteyiz.

2.1.3. Çocukları

İbrâhim Opijač, Mostar’daki AH Ktp. R-95 nr.da kayıtlı mecmua yazmanın 31b varağında ilk olarak İsmâil4 adını verdiği oğlunun H. 20 Ramazan 1123 (1 Kasım 1711) tarihinde doğduğunu; daha sonra Ahmed adını verdiği oğlunun 19

1_{Alija Dilberović, “Uloga Značaj Hankaha u Razvoju Duhovne Tradicije Mostara”, Kulturološko-}

Historijski Razvoj Grada Mostara: Naučni skup (1), 27 Mart, Vijeće Kongresa Bošnjačkih

Intelektualaca i Podružnica Mostar, Mostar 2015, s. 77-78.

2_{İbrâhim Opijač el-Mostarî, Risâle fî Menâkibi…, nr. 3858, vr. 2b.} 3_{İbrâhim Opijač el-Mostarî, Risâle fî Menâkibi…, nr. 3858, vr. 2b.}

4_{İbrâhîm Opijač’ın oğlu İsmâil, 1166/1753’de vefat etmiş ve Derviš-Paşina cami haremine}

defnedilmiştir. Mezar taşında aşağıdaki kitabe yazmaktadır. [Mehmed Mujezinović, Islamska

Epigrafika Bosne i Hercegovine, I-III, Sarajevo Publishing, Saraybosna 1998, III/214] Yâ Ġaffâra’ẕ-Ẕunûb

Ziyâretden maḳṣad duʻâdır Bûkûn banâ îse yârîn sanâdır

Merḥûm Şeyḫ Dede (zâde) Munlâ (Molla) İsmâil Rûḥiçûn el-Fâtiḥa

Cemaziyelahir 1125 (13 Temmuz 1713) tarihinde doğduğunu ve 21 Ramazan 1127 (20 Eylül 1715) tarihinde vefat ettiğini; Ali adını verdiği oğlunun 24 Safer 1127 (1 Mart 1715) tarihinde doğduğunu ve 1 Rebiulahir 1127 (6 Nisan 1715) tarihinde vefat ettiğini her bilginin altına adını yazarak not düşmüştür.1

Müellif bu notlarda Muḫtaṣar fî’n-Naḥv adlı eserine şerh de yazmış olan Abdullah isimli oğlundan bahsetmemektedir.

Alija Dilberović (Aliya Dilberoviç)’in verdiği bilgilere göre Şeyhzâde anlamına gelen Šehović (Şehoviç) lakabı ile de anılmaya başlayan müellifin oğulları İsmâil ve Abdullah, babalarının ölümünden sonra dedelerinin kurduğu medresenin bulunduğu Podhum bölgesinde Derviš-paša (Derviş-paşa) mahallesinde yaşamaya başlamışlardır. İsmâil Opijač’ın kurduğu bu hankah-medrese, Derviš-paša Medresesi’nin de yer aldığı bölgede ve muhtemelen aynı adla anılan vakfın arazisine inşa edilmiştir. 1767 tarihli Mostar Kadılığı Sicil Defteri’nde (Defter 1179-1182/1765-1769 s.8) el-Hac İbrâhim Efendi’nin oğlu Abdullah Efendi’nin Derviš-pašina mahallesinde 1767’de evlendiğine dair kayıt yer almaktadır.2

Babası gibi âlim olan Abdullah Opijač’ın, bu bölgeye taşınmış olması nedeniyle hankah-medresede ders vermiş olması ve tekkenin mütevellisi olması muhtemeldir. Aynı zamanda Derviš-paša vakfının da mütevellisi olan Abdullah’a bu görev babasından miras kalmıştır. Abdullah Opijač’tan sonra da 19. yy.a kadar mütevelli görevi Opijač ailesinde kalmıştır.3

2.1.4. Tahsili

Opijač, ilk eğitimini babasından alsa da en çok Karađoz-begova Medresesi’nde hocası Mustafa Ejubović’in yanında yetişmiştir. Bu konuyu, hocası için yazdığı biyografik eserinde uzun zamandır onun terbiyesi altında olduğunu, kendisine ilim tahsilinde yol gösterdiğini, aralarında baba ile oğul arasındaki gibi büyük bir muhabbetin bulunduğunu, kendisini oğlu yerine koyduğunu, vefatı üzerine kendi

1_{İbrâhim Opijač el-Mostarî, Mecmua, Arhiv Hercegovine Ktp., nr. 95, vr. 31b.} 2_{Dilberović, “Uloga Značaj…”, s. 78.}

üzerindeki hukukunun çok olmasından dolayı hatırasını anmayı ve dostlara hatırlatarak dua beklediğini ifade ederek anlatmıştır.1

Muhamed Ždralović (Jidraloviç) de Şeyh Jujo’nun kitaplarını İbrâhim Opijač’a miras bırakması ona ne kadar değer verdiğini göstermektedir demiştir.2

Hocası Şeyh Jujo’dan okuduğu eserler Mollâ Abdurrahman el-Câmî’nin

Şerḥu’l-Kâfiye’si, Mollâ Abdullah Seyyid’in Şerḥu’l-Şâfiye’si, Saʻdeddin et-

Teftâzânî’nin Şerḥu Telḫîṣi’l-Miftâḥ’ı ve şerhin yanında Teftâzânî’nin torununun bu şerhe yazdığı haşiyesi, ʻIsamuddîn el-İcî’nin Şerḥu’r-Risâleti’l-ʻAḍudiye, er-

Risâletu’l-Ḥanefiyye ve bu esere Ḥafîd et-Teftâzânî el-Herevî’nin yazdığı şerhe

hocasının yazdığı haşiyesi, Taşköprîzâde’nin Risâletu’l-Âdâb adlı eseri ve bu esere hocasının yazdığı haşiyesi, Mollâ Ḫusrev’in ed-Durer ve’l-Ġurer’i, Munteḫabu’l-Uṣûl üzerine Mustafa Ejubović’in Muntecabu’l-Ḥuṣûl adlı şerhi, son ders olarak da es- Seyyid eş-Şerif el-Curcânî’nin Şerḥu’l-Miftâḥ’ını saymıştır.3

2.1.5. Hocaları

Şeyh Hacı İsmâil Opijač

Şeyh Hacı İsmâil Opijač, İbrâhim Opijač’ın babası ve müellifin hocası Mustafa Ejubović’in kayınbiraderidir. İsmâil Opijač4_{, ders verdiği Mostar’da Šariča Cami}

yanındaki Šehovina Tekkesi’nin küçük gelmesi üzerine Derviš-pašina Vakfı arazisine 1079/1668’de bir hankah-medrese inşa etmiştir5_{. Bu medreseyi 1707 yılında İbrâhim}

1_{İbrâhim Opijač el-Mostarî, Risâle fî Menâkibi…, nr. 3858, vr. 1b-2a.} 2_{Ždralović, “Gramatičar...”, s. 44.}

3_{İbrâhim Opijač el-Mostarî, Risâle fî Menâkibi…, nr. 3858, vr. 5a.}

4_{GHB Ktp. 4243 nr.da kayıtlı yazmanın 93-111 varakları arasında yer alan bir icazetnamenin 93b}

varağında icazetname verilen kişinin adı eş-Şeyḫ İsmâil b. eş-Şeyḫ Ṣaliḥ Mûsa el-Malṭânî el-Bosnevî olarak geçmekte ve Kâdirî tarikatına şeyh olmasına icazet verildiği yazmaktadır. [Şeyh Afifuddin el- Huseyn el-Kâdirî, Hılâfetnâme (İcâzetname), Gazi Hüsrev Begova Ktp., nr. 4243/5, vr. 93b-94a] Omer Nakičević bu şahsın İsmail Opijač olduğunu ifade etmiştir. [Nakičević, Arapsko-Islamske..., s. 137-38] Ancak Haso Popara bu şahsın İsmail Opijač olmadığını sonradan Bosna’ya yerleşen farklı bir şahıs olduğunu, Maltanî nisbesinin de Bağdat’a yakın olan Malatya şehri veya başka bir şehirle ilgili olabilceğini ifade etmiştir. [Haso Popara, “Iǆazetname u Rukopisima Gazi Husrev-Begove Biblioteke”, Anali GHB, S. XXV-XXVI, 2007, s.13-14]

5_{OIS Ktp. R.21 nr.da kayıtlı yazmanın 87a varağında Bosnalı şair Ḫulḳî’ye ait İsmâil Opijač’ın}

kurduğu medresenin inşasına dair Ḥâniḳâh Ḫulḳî Dediḳi Tarîḫdir başlıklı tarih düşürme şiiri (kronogram) bulunmaktadır [Hulkî el-Mostarî, Hânikâh Hulkî Dediki Tarîhdir, Orijantalni Institut u Sarajevu Ktp. nr. 21, vr. 87a; Salih Trako- Lejla Gazić, Katalog Rukopisa Orijenatlnog Instituta-Ljepa

Književnost, Orijentalni Institut u Sarajevu, Saraybosna 1997, s. 273; Adnan Kadrić, Mostarski Bulbuli, Fondacija Baština Duhovnosti, Mostar 2012, s. 197, 199.] Aynı şiir Mostar AH Ktp. R-200

Opijač yeniletmiş ve oğlu Abdullah’ın vakıfnamesinde yazdığı üzere bu tarihten itibaren medresede ücretsiz ders vermiştir.1

İbrâhim Opijač, babasının vefat tarihini 7 Zilhicce 1095 (15 Kasım 1684) olarak vermiştir.2

İsmâil Opijač, Šehovina olarak adlandırılan hareme yaptırılan türbeye defnedilmiştir. Türbe bilinmeyen bir tarihte yıkılmıştır. İsmâil Opijač’ın evliya olduğuna, birçok kişinin hastalıklardan kurtulmak için kendisini ziyaret ettiğine, kedisinin kendisi ile aynı gün öldüğüne ve türbesinin yanına defnedildiğine dair birçok efsane halk arasında anlatılmaktadır.3

Ahmed Opijač

Müellif, Risâle fî Menâḳibi’ş-Şeyḥ Yûyâ adlı eserinde Mustafa Ejubović’in ders aldığı hocaları arasında amcası Şeyh Ahmed’ten bahsederken Opiyâç-zâde diye meşhur olduğunu söylemiştir.4

Senad Mičijević, Ahmed Opijač’ın Šarića Cami yanında müellifin babasının da ders verdiği Šehovina veya Opijačevina Tekkesi olarak adlandırılan tekkede ders verdiğini ifade etmiştir.5_{İbrâhim Opijač’ın ilk eğitimini bu tekkede babası ve amcası}

Ahmed Opijač’tan almış olması muhtemeldir.

nr.da kayıtlı yazmanın son kapağında da yer aldığı kaynaklarda yer almaktadır. [Hasandedić,

Katalog…AH (II), II/97-98]

Câmʻi İsmâil Efendi bu maḳâmın ṣaḥibi Ḫayra sâʻî eylesun dâ’im ânı Rabbi’l-Enâm Ḥasbeten Allah yapdî ḥâniḳâhî bî misâl Luṭfu Ḥaḳla bidâe îdûp ânı daḫî ḳîldî tamam Dâʻî Ḫulḳî dîdî itmâmına târîḫinî

Hâtif ġayb dîdî kem yek ḫayru’l-maḳâm (1079/1668) Ḥâniḳâh Ḫulḳî dîdûkî târîḫdir

1_{Senad Mičijević, “Šejh-Jujina Pripasnost Tarikatu”, Mudrost rađa Toleranciju: Naučni Skup povodom}

350 godina od rođenja Mustafe Ejubovića- Šejh Juje i 400 godina predavanja “Mesnevije” u Mostaru, 29 Eylül 2001, Centar za Kulturu, Mostar 2002, s. 190-200; Šabanović, Književnost..., s.

439; Kasumović, Skolstvo i Obrazovanje..., s. 74; Dilberović, “Uloga Značaj…”, s. 77.

2_{İbrâhim Opijač el-Mostarî, Risâle fî Menâkibi…, nr. 3858, vr. 5a.}

3_{Kalendar Mearif, Uspomena na kišnu dovu, Saraybosna 1312 (1894), s. 2-4.} 4_{İbrâhim Opijač el-Mostarî, Risâle fî Menâkibi…, nr. 3858, vr. 2b.}

Müellifin babası kendi kurduğu medresede ders verirken Ahmed Opijač, Karađoz-beg Medresesi’nde ders vermekteydi. İbrâhim Opijač, mektepten sonra Karađoz-beg Medresesi’ne devam ettmiş ve amcası Ahmed Opijač’tan ders almıştır.1

Vefat tarihi bilinmeyen Ahmed Opijač’ın da Opijač ailesine mensup şeyhler gibi kardeşinin türbesinin bulunduğu Šehovina haremine defnedilmiş olması muhtemeldir. Bu harem içerisinde kızı Zeynep’e ait mezar taşı bulunmaktadır.

Mehmed Handžić’in çalışmalarının toplandığı Izabrana Djela Mehmeda

Handžić adlı eserde Ahmed Opijač’ın nahve dair Şerḥu’t-Tecrîd fî ʻİlmi’n-Naḥv adlı

bir eseri bulunduğundan söz edilmiştir.2

Mustafa Ejubović (Eyyûbîzâde)

Bosna’da Šejh Jujo (Şeyh Yuyo)3 adıyla meşhur olmakla beraber tam adı Şeyḫ Yûyâ Muṣṭafâ b. Yûsuf b. Murâd Eyyûbîzâde el-Mostarî el-Bosnevî’dir. Osmanlı kaynaklarında Ejubovič soyadının karşılığı olarak Eyyûbîzâde ismi geçmektedir.

Hayatı hakkında bilgileri kendisine en yakın kaynak olan öğrencisi müellif İbrȃhim Opijač’ın Risâle fî Menâḳibi’ş-Şeyḫ Yûyâ Muṣṭafâ b. Yûsuf el-Mostârî adlı Arapça olarak kaleme aldığı biyografik eserden öğrenmekteyiz. Opijač’ın belirttiğine göre Şeyh Jujo, 1061/1651 yılında Mostar’da doğmuştur. Babası Yȗsuf b. Murȃd, ȃlim biri idi ve Şeyh Jujo 7 veya 9 yaşında iken vefat etmiştir. Şeyh Jujo’nun Mostar’da ders aldığı âlimler arasında Ahmed Opijač, İsmâil Opijač ve Müftü Hasan Efendi vardır. Akranları arasında zekâsı ile öne çıkmıştır. İstanbul’a 1088/1677 tarihinde gitmiştir. İstanbul’daki hocaları arasında da Molla Salih, Molla Karabekir Tirevî ve Arapzâde vardır.4

Mustafa Ejubović, 1104/1692-93 tarihinde Mostar Müftüsü Hasan Efendi’nin vefatını müteakip halkın talebi üzerine Mostar Müfütülüğü görevini kabul etmiştir. Vefat ettiği 1119/1707 tarihine kadar bu görev ile medreselerdeki müderrislik görevini

1_{Kasumović, Skolstvo i Obrazovanje..., s. 439-40.} 2_{Hanǆić, Izabrena Djela…, s. 100.}

3_{Safvet-beg Bašagić, Jujo lakabı ile ilgili olarak Hersek bölgesinde Mustafa isminin kısaltmasına Mujo}

denildiğini ve zamanla Jujo’ya dönüşmüş olabileceğini söylemektedir. [Bašagić, Bošnjaci…, s. 159]

sürdürmüştür. Hersek Eyaleti Beylerbeyi Ali-paša Rizvanbegović tarafından 1247/1831’de Šarića Cami karşındaki mezarlıkta adına bir türbe yaptırılmıştır.1

Telif ettiği 25’den fazla eser yanında 60 eseri de istinsah etmiştir. Miftâḥu’l-

Ḥuṣûl fî Mirâti’l-Uṣûl adlı şerhi Osmanlı ilim erbabında çok itibar görmüştür.2

Mustafa Ejubović’in Arap gramerine dair eserleri çalışmamızın giriş kısmında ele alınmıştır. Onun Arapça belâgata dair eserleri ise şunlardır:

1. Şerḥ ʻalâ Dîbâceti’l-Muḫtaṣari’l-Meʻânî3: et-Teftâzânî (ö. 792/1390)’nin Muḫtaṣari’l-Meʻânî adlı eserinin dibaecesine yazdığı şerhtir.4

2. Ḥâşiye ʻalâ Ḥâşiyeti Şeyḫi’l-İslâm el-Herevî ʻalâ Muḥtaṣari’l-Meʻânî: et- Teftâzânî’nin torunu el-Herevî (ö. 916/1510)’nin yazdığı haşiyeye yazdığı bir haşiyedir.5

3. Risâle fî Beyâni İctimâʻi’l-İstiâʻreti’l-Tabiʻyye meʻa’t-Temsîliyye: Belâgata dair olan bu eserin müellif hattı nüshası GHB Ktp. R-4615/5 nr.da kayıtlıdır.6

İbrâhim Opijač, hocası için biyografik eser yanında Osmanlıca 22 beyitlik bir gazel, 3 beyitlik ve 1 satırlık Arapça şiirler de yazmıştır. Bu şiirlerine müellifimizin ilmi kişiliği bölümünde değineceğiz.

Mustafa Ejubović ‘in öğrencisi ve şair olan Mustafa Hurremija (Hurremiya) da Mustafa Ejubović hakkında Niẓâmu’l-ʻUlemâ adlı biyografik bir eser yazmıştır. Ancak bu eser Hasan Kâfî el-Akhisârî’nin Niẓâmu’l-ʻUlemâ adlı eseri ile Opijač’ın biyografik eserinin kısaltılmış hali olup yeni bir bilgi vermemektedir.7

1_{Bašagić, Bošnjaci…, s. 162; Hasandedić, Spomenici Kulture…, s. 111.}

2_{İbrâhim Opijač el-Mostarî, Risâle fî Menâkibi…, nr. 3858, vr. 7b-8a; Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı}

Müellifleri, I/450; Šabanović, Književnost..., s. 392-93; Bašagić, Bošnjaci…, s. 160-61.

3_{Eserin GHB Ktp. R-5364/2, R-4099; AH Ktp. 634; Burdur Ktp. 1756/1 nr.da kayıtlı nüshaları vardır.} 4_{İbrâhim Opijač el-Mostarî, Risâle fî Menâkibi…, nr. 3858, vr. 7b; Hazim Šabanović, “Biobibliografska}

Skica- Mustafa b. Yusuf Aiyubi al-Mostari-Biobibliographical Sketch”, Prilozi za Orijentalni

Filologiju, S. VIII-IX, 1959, s. 31; Hasandedić, “Djela Mustafe…”, s. 61.

5_{İbrâhim Opijač el-Mostarî, Risâle fî Menâkibi…, nr. 3858, vr. 7b; Šabanović, “Biobibliografska}

Skica…”, s. 31; Recep Dikici, Arapça Belâgat Kaynakları, Maʻruf Yayınevi, İstanbul 2016, s. 73.

6_{Ždralović, “Gramatičar...”, s. 41.} 7_{Ćeman, Mustafa Ejubović…, s. 9.}

Mostarlı şairlerden Fevzija Mostarac (Fevziya Mostarats) (ö. 1160/1747) Mustafa Ejubović’in vefatının ardından 43 beyitlik Türkçe bir mersiye1_{yazmıştır.}2

Muhammed Bistrîġî es-Sarayî de Mustafa Ejubović hakında 7 beyitlik Türkçe ve tek beyitlik Arapça şiir yazmıştır3. Arapça beyit aşağıdaki şekildedir.4

س ق

ها

الل

ب

ك أ

س

غلا

ف

نار

و أ

س

ك ن

ه

ف

غ

ر

ف

لا

ن

نا

Allah onu gufrân kâsesi ile sulasın Ve Cennet odalarına yerleştirsin

2.1.6. Talebeleri

İbrâhim Opijač’ın talebeleri hakkında herhangi bir bilgiye ulaşamadık. Ancak

Muḫtaṣar fî’n-Naḥv adlı eserine şerh yazmış olan oğlu Abdullah Opijač’ın eğitiminin

önemli bir bölümünü babasından almış olması muhtemeldir. 2.1.7. Vazifeleri

İbrâhim Opijač, Mostar’daki AH Ktp. R-95 nr.da kayıtlı yazmanın 32a varağında hocası Mostar Müftüsü Mustafa b. Yusuf Efendi’nin ölümünden sonra Mostar’daki Karađoz-begova Medresesi’nde müderris olduğunu, orada el-Vâfiye

Şerḥi’l-Kâfiye li’l-İmâm er-Raḍî, Şerḥu’ş-Şâfiye li’s-Seyyîd, el-Kâfiye li’ş-Şeyḫi’l- ʻAllame İbni’l-Ḥâcib ve Şerhu’l-Kafiye li Mollâ Abdurrahman el-Câmî’yi 1119 yılı

Rebiulahir (1707 yılı Temmuz) ayında okutmaya başladığını yazmıştır. Daha sonra ücret almadan babası el-Hac İsmâil Efendi’nin bina ettiği medresede müderris olduğunu, orada Risâletu’l-Ḥanefiyye fî’l-Âdâb li’ş-Şeyḫ Muhammed el-Ḥanefî,

Telḫîṣu’l-Miftâḥ li Ṣâḥibi’l-Îḍâḥ ve Şerḥu’r-Risâleti’l-Esîriyye fî’l-Mîzân li’l-Mollâ

1_{Bu şiir OIS Ktp. 4322 nr.da kayıtlı yazmanın 79. varağında yer almakta idi ancak 1992 yılındaki}

savaşta OIS Ktp. tahrip edildiği için eserlerin nerdeyse tamamı yok olmuştur. Şiir ve Boşnakça tercümesi için bkz. Džemal Ćehajić, “Pjesme Fevzije Mostarca na Turskom Jeziku”, Prilozi za

Orijentalnu Filologiju, S. XVIII-XIX, 1968, s. 295-298, 306-309.

2_{Ćehajić, “Pjesme Fevzije…”, s. 309.}

3_{Bu şiir, GHB Ktp. R-4262/3 nr.da kayıtlı yazmanın 19a varağında 7 Türkçe beyit ve 1 Arapça beyit}

halinde yer almaktadır. Ayrıca OIS Ktp. 4288 nr.da kayıtlı yazmada yer almaktaydı, ancak savaşta tahrip edildi. [Trako-Gazić, Katalog… OIS, 276; Mustafa Jahić, Katalog Arapskih, Turskih, Perzijskih

i Bosanskih Rukopisa / Gazi Husrev-Begova Biblioteka, (XVIII), Rijaset Islamske Zajednice u Bosni

i Hercegovini-al-Furqan Fondacija, Saraybosna-Londra2013, XVIII/282.]

4_{Trako - Gazić, Katalog… OIS, 276; Mustafa Jahić, Katalog Arapskih, Turskih, Perzijskih i Bosanskih}

Rukopisa/Gazi Husrev-Begova Biblioteka (XVIII), Rijaset Islamske Zajednice u Bosni i Hercegovini-

Fenârî, Muḫtaṣaru’l-Ḳudûrî li’ş-Şeyḫ Ebî’l-Hasan’ı 1119 yılı Cemaziyelevvel (1707

yılı Ağustos) ayında okutmaya başladığını yazmıştır.1

Aynı varağın altına Tepa olarak bilinen yerde bulunan bukada (medresede) 1128 yılı Ramazan (1716 yılı Ağustos) ayında Şerḥu’l-Meşâriḳ li’l-Muḥaḳḳiḳ İbn Melek,

Şerḥu’r-Risâleti’l-İstiʻârât li’l-Mudaḳḳiḳ ʻIṣâmuddîn ve Şerḥu’l-Kâfiye li’ş-Şeyḫ Abdurrahman el-Câmî’yi okutmaya başladığını yazmış, ardından Bevvâbu Bâbi’s-

Saʻâdeti’l-Osmaniye’nin bina ettiği büyük medresede Tenḳîḥ li’n-Niḥrîr Ṣadruşşeriaʻ,

Şerḥu’l-Aḳâ’idi’n-Nesefiyye ve Şerḥu’l-Ḳısmi’s-Sâlis fî Miftâḥ’ı ücretsiz olarak

okutmaya başladığını yazmıştır. Daha sonra varağın yan tarafına Derviš-paša Camii’nde 1120 yılı Zilkade (1709 yılı Ocak) ayında nâṣiḥ (vaiz) olduğunu yazmıştır.2

1716 yılında Opijač’ın babasının kurduğu hankah-medresenin Tepa mahallesindeki daru’l-hadis medresesine nakledildiği kaynaklarda yazmaktadır. Opijač, babasının kurduğu medresedeki derslerine medresenin nakledilmesi ile daru’l- hadis bukasında (medresesinde) devam etmiştir.3

Muhamed Ždralović (Jidraloviç), HAZU Ktp. 1928 nr.da kayıtlı müellife ait

Ḥâşiye ʻalâ Dibâce Ḳâḍî Beyḍâvî adlı eserin yazma nüshasının başında eserin adının

Türkçe olarak “Şerh-i Dibâce-i Kazi Beyzavî li’l-Muftî el-Mostarî” şeklinde yazıldığını ve bu ifadeden müellifin Mostar müftülüğü yaptığının anlaşıldığını söylemiştir.4

2.1.8. Vefatı

Müellifin vefat tarihi ile ilgili olarak Muḫtaṣar fî’n-Naḥv adlı eserinin GHB Ktp. 2006 nr.da kayıtlı nüshasının ferağ kaydındaki “Eseri, rahmetli müellifin nüshasından

H. 12 Recep 1138 (M. 16 Mart 1726) tarihinde istinsah ettik”5 ifadesi yer almasından

1_{İbrâhim Opijač el-Mostarî, Mecmua, Arhiv Hercegovine Ktp. nr. 95, vr. 32a.} 2_{İbrâhim Opijač el-Mostarî, Mecmua, Arhiv Hercegovine Ktp. nr. 95, vr. 32a.}

3_{Mušić, “Ibrahim Opijač…”, s. 32; Hivzija Hasandedić, Mostar’ın Türk Devri Kültürel ve Tarihi}

Anıtları, (Vakıflar Dergisi Sayı VII’den Ayrı Basım), çev. İsmâil Erünsal, Baha Matbaası, İstanbul

1968, s. 225.

4_{Muhamed Ždralović, “Djela Ibrahima Opijača u Rukopisima Orijentalne Zbirke Jugoslavenske}

Akademije Znanosti i Umjetnosti”, Hercegovine S. (2), 1982, s. 156-57.

dolayı kaynaklarda vefat tarihi 1726 olarak verilmekte ise de GHB Ktp. R-40871_nr.da

kayıtlı yazmanın 205. varağında yer alan notta müellifin hocası Mustafa Ejubović’in de olduğu bazı Mostarlı âlimlerin ölüm tarihleri arasında İbrahîm Opijač’ın vefat tarihi

“Şeyḫ-zade Merḥûm el-Ḥac İbrâhim Efendi’nin mevt târîḫîdir 1137 (1724-25)”

şeklinde yer almaktadır.2

Fehim Nametak’ın verdiği bilgiye göre aralarında İbrahîm Opijač’ın da yer aldığı bazı Mostarlı âlimlerin vefat tarihleri ile ilgili bu not BI Ktp. 274 nr.da kayıtlı yazmada da yer almaktadır.3

Bu tarih göz önüne alıdığında müellifin genç bir yaşta (47 yaşında) vefat ettiği anlaşılmaktadır.

Senad Mičijević (Miçiyeviç), İbrâhim Opijač’ın vefat ettiği zaman babası adına yaptırılan türbeye gömüldüğünü söylemiştir. Yıkılan türbedeki mezar taşlarının kırılmış olduğunu, birbirine benzeyen iki kabirin XVII/XVIII. yy. tarzında yapıldığını ve bu iki kabirin İsmaîl Opijač ile İbrâhim Opijač’a ait olduğu değerlendirmesinde bulunmuştur.4

İsmâil Opijač ve oğlu İbrâhim Opijač’ın kabirlerinin araştırmacılar tarafından tahmin edilen ve Mostar’da yaptığımız araştırmada Šarića Cami imamı tarafından bize gösterilen yerleri (Ek-14) yakın bir tarihte yeniden restorasyonuna başlanılan ancak yarım kalan Tekija na Šehovini5_{(Šehovina Tekkesi) (Ek-13) içerisinde bulunmaktadır.}

1 _{Alija Dilberović bu yazmanın numarasını yanlışlıkla 4807 olarak yazmıştır. [Dilberović, “Uloga}

Značaj…”, s. 78.]

2_{Mecmuʻa, Gazi Hüsrev Begova Kütüphanesi, nr. 4087, vr. 205; Dilberović, “Uloga Značaj…”, s. 78.;}

Kasim Dobrača, Katalog Arapskih, Turskih, Perzijskih i Bosanskih Rukopisa/Gazi Husrev-Begova

Biblioteka, (II), Rijaset Islamske Zajednice u Bosni i Hercegovini-al-Furqan Fondacija za Islamsko

Naslijeđe, Saraybosna-Londra 2002, II/285-87.

3_{Fehim Nametak, “Opijačeva Pjesma na Turskom Posvećana Šejh Juji”, Hercegovina, S. IX, 1997, s.}

175-76.

4_{Mičijević, “Šejh-Jujina…”, s. 192.}

5_{Senad Mičijević, Tekija na Šehovini (Šehovina Tekkesi)’nin adının ilk olarak 1636 yılında İbrahim-}

aga Šarića’nın vakıfnamesinde geçtiğini, Osmanlı’nın Mostar’da XIV. yy. sonu veya XV. yy. başında inşa ettiği en eski yapı olduğunu, ilk muritlerinin Bektaşî yeniçerileri olduğunu, Avusturya’nın 1878 tarihindeki işgali sırasındaki çatışmalarda yıkıldığını ve tamirinin yasaklandığını söylemiştir. [Mičijević, “Šejh-Jujina…”, s. 190-94]

67 2.2. İLMÎ ve EDEBȊ KİŞİLİĞİ

Opijač, AH Ktp. R-95 nr.da kayıtlı yazmanın 32a varağında Mostar medreselerinde verdiği dersler olarak el-Vâfiye Şerḥi’l-Kâfiye li’l-İmâm er-Raḍî,

Şerḥu’ş-Şâfiye li’s-Seyyîd, el-Kâfiye li’ş-Şeyḫ el-ʻAllame İbn Ḥâcib, Şerhu’l-Kafiye li Mollâ Abdurrahman el-Câmî, Risâletu’l-Ḥanefiyye fî’l-Âdâb li’ş-Şeyḫ Muhammed el- Ḥanefî, Telḫîṣu’l-Miftâḥ li Ṣâḥibi’l-Îḍâḥ, Şerḥu’r-Risâleti’l-Esîriyye fî’l-Mîzân li’l- Mollâ Fenârî, Muḫtaṣaru’l-Ḳudûrî li’ş-Şeyḫ Ebî’l-Hasan, Şerḥu’l-Meşâriḳ li’l- Muḥaḳḳiḳ İbn Melek, Şerḥu’r-Risâleti’l-İstiʻârât li’l-Mudaḳḳiḳ ʻIṣâmuddîn, Tenḳîḥ li’n-Niḥrîr Ṣadruşşeriaʻ, Şerḥu’l-Aḳâ’idi’n-Nesefiyye, Şerḥu’l-Ḳısmi’s-Sâlis fî Miftâḥ, er-Risâletu’l-Ḥanefiyye fî’l-Âdâb, Telḫîṣu’l-Miftâḥ ve Muḫtaṣar-ı Kudurî’yi

saymaktadır.1

Bu bilgilere ve telif ettiği eserlere bakıldığında İbrâhim Opijač’ın çok çeşitli alanlarda ders vermiş ve eser te’lif etmiş çok yönlü bir âlim olduğu görülmektedir.

Opijač, genç yaşta vefat etmesine rağmen önemli eserler bırakmıştır. Amir Ljubović (Lüboviç), Osmanlı döneminde nesir türünde Bosnalı 64 âlimin 160 eser te’lif ettiğini ve bu eserlerin neredeyse yarısını içlerinde İbrâhim Opijač’ın da bulunduğu 7 âlimin te’lif ettiğini söylemiştir.2

Opijač, Muḫtaṣar fi’n-Naḥv adlı eserinin GHB Ktp. R-3629 nr.da kayıtlı nüshasının ön kapağının arkasında ve HAZU Ktp. 1547/3 nr.da kayıtlı nüshanın sonunda 134b varağında yer alan notlarında öğrenciler ve ilim ile ilgili şu değerlendirmelerde bulunmuştur. Öğrenciler arasında gerçek ilim ehlini göremediğini ve ilmin kalb-i selîm olanda şerefli ve faziletli olduğunu söylemiştir. İlmi, nisan

Belgede İbrâhim Opijac el-Mostarî ve Şerhu'l-Misbâh adlı eserinin edisyon kritiği (sayfa 70-88)