ŞERHU’L-MİSBÂH’IN YAZMA NÜSHALARININ TAVSİFİ

Bosna Hersek’in Mostar şehrinde bulunan Arhiv Hercegovine (AH) (Hersek Arşivi) Ktp. 303 nr.da kayıtlıdır. 116 varaktan oluşan nüshanın ebatları 210x140 mm. olup her sayfada 19 satır vardır. Yıpranmış karton cilt içinde bulunmaktadır. Beyaz kâğıda talik hattıyla harekesiz olarak yazılmış ve asıl metnin altı kırmızı çizgi ile çizilmiştir. Sayfalar kalın kırmızı çizgi içerisine alınmış olup varakların hamişlerinde notlar vardır.

Yazmanın 1a varağına Ahmed oğlu Huseyin’e ait sahiplik kaydı düşülmüştür. Ahmed oğlu Hüseyin tarafından çarşamba öğleden önce H. 12 Ramazan 1169 (10 Haziran 1756)’da istinsah edilidiğine dair ferağ kaydı vardır. Yazmanın 115a ve 115b varaklarında Arapça, Farsça ve Türkçe beyitler bulunmaktadır.1 _Yazmanın

hamişlerinde birçoğu diğer nüshalarda olmayan ve büyük çoğunluğu müellife ait olan minhuvat2 notları yer almaktadır.

2.6.2. Gazi Hüsrev Begova (GHB) R-3940

Bosna Hersek’in Saraybosna şehrinde bulunan Gazi Husrev Begova (GHB) Ktp. R-3940 nr.da kayıtlıdır. 100 varaktan oluşan nüshanın ebatları 205x145 (145x75) mm. olup her sayfada 21 satır vardır. Nüsha, karton cilt ve deri kap içerisinde az hasarlı olup sarı kalın kâğıda talik hattıyla yazılmıştır. Asıl metnin altı kızmızı ile çizilidir. Yazmanın 1b varağında el-Cumhur Muhammed Efendi tarafından Karađoz-begova Medresesine vakfedildiğine dair bir not bulunmaktadır. GHB Ktp. kataloğunda nüshanın büyük ihtimalle müellif hattı nüshası olduğuna dair bir bilgi bulunmaktadır.3

Kütüphane kataloğundaki bu bilgi her hangi bir tespite dayandırılmamaktadır. Bu bilgiyi teyit edebilmek için yaptığımız incelemede nüshada metin içi veya metin dışı her hangi bir nota rastlamadık. Bu nüshadaki yazının müellife ait olup olmadığını

1 _{Hasandedić, “Djela Mustafe…”, s. 66; Hasandedić, Katalog…AH (II), II/137.}

2 _{Minhuvat: Yazma eserlerde varak hamişlerine kaydedilen açıklamanın sonuna düşülen ve açıklamanın}

müellife ait olduğunu gösteren “ondan” anlamındaki

(هنم)

111

tespit edebilmek için müellif hattı nüshası olan Risâle fî Menâḳibi’ş-Şeyḫ Yûyâ adlı eserin GHB Ktp. 3858/2 nr.da ve Ḥâşiye ʻalâ Dîbâceti Tefsîri’l-Beyḍâvî adlı eserin GHB Ktp. 4006 nr.da kayıtlı nüshaları ile müellifin hocasına ait eserler üzerine düştüğü temellük ve vakfiye kayıtlarındaki el yazısı ile karşılaştırdığımızda bir benzerlik tespit edemedik ve birçok harfin farklı yazıldığını gözlemledik.

Ayrıca nüshaların hata-savab karşılaştırılmasında bu nüsha ile referans nüsa olarak seçtiğimiz AH Ktp. 303 nr.da kayıtlı nüshanın aynı seviyede olduklarını gözlemledik. Ayrıca bu nüshadaki bazı hataların diğer nüshaların hamişlerindeki müellife ait minhuvat notlarında istisnai hükümler ile açıklandığı ve bu hataların müellif tarafından yapılma ihtimalinin çok düşük olduğu değerlendirilmiştir.

Nihaye varağında 12 Zilhicce 1120 (22 Şubat 1709)’de tamamladığına dair tarih vardır. İstinsah tarihi ve müstensih ismi bulunmamaktadır. Varak hamişlerinde çok az not olmakla beraber müellife ait minhuvat notları yoktur.

2.6.3. Gazi Hüsrev Begova (GHB) R-4640

Saraybosna Gazi Husrev Begova (GHB) Ktp. R-4640 nr.da kayıtlıdır. 95 varaklık nüshanın ebatları 220x155 (155x95) mm. olup her sayfada 21 satır vardır. Nüsha, ince ve sert karton cilt ile deri ve kanatlı kap içerisinde yeşil beze sarılı olup koyu beyaz kâğıda yazılmıştır. Asıl metin kırmızı mürekkep ile yazılmış olup hamişlerde az not bulunmaktadır. Koruyucu varaklarda çeşitli notların yanında yazmanın sonunda naat vardır.1

Nihaye varağında 12 Zilhicce 1120 (22 Şubat 1709)’de tamamladığına dair tarih vardır. Nüshanın Hasan b.Osmân b. el-Hac Salih Efendi b. el-Hac Osmân b. el-Hac Ali Efica tarafından 1175/1761-62 tarihinde istinsah edildiğine dair ferağ kaydı bulunmaktadır.

Yazmanın hamişlerinde bazıları diğer nüshalarda olmayan ve çoğunluğu müellife ait olan minhuvat notları yer almaktadır.

112

2.6.4. Hırvatske Akademija Znanosti i Umjetnosti (HAZU) 1547/1

Hırvatistan’ın Zagreb şehrinde bulunan Hırvatska Akademija Znanosti i Umjetnosti (HAZU) (Hırvatistan Bilim ve Sanat Akademisi) Ktp. 1547/1 nr.da kayıtlıdır. Nüshanın ebatı 207 x 135 mm. olup her satırda 19 satır vardır. Deri cilt içerisinde bulunmaktadır.1

134 varaklık yazmanın birinci eseri olarak 1b-94b varakları arasındadır. Beyaz kâğıda talik hattıyla ve asıl metin kırmızı mürekkep ile yazılmış olup varaklarda az sayıda hamişler bulunmaktadır.

Yazmanın ikinci eseri olan Birgivî’ye ait İẓhâr adlı eser, 95b-114a varakları arasında yer almakta olup yazmanın üçüncü eseri olan müellife ait Muḫtaṣar fî’n-Naḥv ise 115b-133a varakları arasında yer almaktadır. 134b varağında yer alan notlarda Opijač’ın öğrenciler ve ilim ile ilgili yaptığı değerlendirmeler yer almaktadır.

Nihaye varağında eserin cuma günü 12 Zilhicce 1120 (22 Şubat 1709)’de te’lif edildiğine dair tarih bulunmakla beraber istinsah kaydı bulunmamaktadır. Yazmanın üçüncü eseri olan ve İbrâhim Opijač’a ait Muḫtaṣar fî’n-Naḥv adlı eserin ferağ kaydında nüshayı 1174/1760-61 yılında Karađoz-beg Medresesinden Hüseyin es- Sûḥta isimli müstensihin istinsah ettiğine dair kayıt vardır. El yazıları karşılaştırıldığında bütün yazmayı aynı kişinin yazmış olduğu görülmektedir.

2.6.5. Arhiv Hercegovine (AH) 283

Mostar Arhiv Hercegovine (AH) (Hersek Arşivi) Ktp. 283 nr.da kayıtlıdır. 108 varaktan oluşan nüshanın ebatları 200x146 mm. olup her sayfada 19 satır vardır. Yarı deri ve zarar görmüş cilt içinde bulunmaktadır. Beyaz kâğıda nesih hattıyla harekesiz olarak yazılmış ve asıl metin kırmızı çizgi ile çizilmiştir. Bazı varakların hamişlerinde notlar vardır. 1a varağında yazmanın sahibinin Alija (Aliya) oğlu Mustafa olduğu, sonra Salih oğlu Hacı Halil’e geçtiğine dair kayıt vardır.2

Nihaye varağında eserin cuma öğleden önce H. 12 Zilhicce 1120 (22 Şubat 1709)’de yazıldığına dair tarih bulunmaktadır. İstinsah tarihi ve müstensihin ismine dair her hangi bir kayıt yoktur.

1 _{Ždralović, “Djela Ibrahima…”, s. 151-53.}

113 2.6.6. Humac Fransisken Kilisesi R-112/1

Bu nüshadan kaynaklarda sadece Mehmed Handžić bahsetmektedir.1 Mostar Fransisken Kilisesi Ktp.nde olduğunu kaynaklardan öğrendiğimiz bu nüshayı incelemek ve temin etmek için Mostar Fransisken Kilisesi Ktp. yaptığımız ziyarette 1992 yılıında başlayan Bosna savaşı nedeniyle kütüphanedeki bütün yazma eserlerin zarar görmemesi için Ljubiški şehrindeki Humac Fransisken Kilisesi Ktp.ne taşındığını ve halka erişimin kapatıldığı tarafımıza söylenmiştir.

Mostar’da yaptığımız araştırmalarda bu nüshanın sadece ek-11’de sunduğumuz son varağına ve Hivzija Hasandedić tarafından hazırlanan ancak yayımlanmayan Mostar Fransisken Kilisesi Ktp. kataloğuna ulaştık.

Katalogta bu nüsha R-112/1 numarada yer almıştır. Ancak şerhin yapıldığı asıl eser “Misbâh” yerine yanlışlıkla “Miftah” olarak yazılmıştır. Ayrıca nüshanın başlangıç cümlesi ile yazmanın ikinci eseri olan İbrâhim Opijač’a ait Ḥallu Luġazi

Zâviyeti Blaġây adlı eserin başlangıç cümlesi yanlışlıkla birbirlerinin yerine

yazılmıştır.2

Kataloğa göre nüsha, 21x13,5 cm ebatlarında ve her varakta 25 satır bulunan yazmanın ilk eseri olarak 1-94 varakları arasında yer almakta ve bazı varaklarında eksiklikler bulunmaktadır.3

Ferağ kaydına göre nüshayı 1140/1727-28 tarihinde Nevesinje şehrinden Behlül isimli bir müstensih istinsah etmiştir. Nüshanın son varağı olan 94a varağında Mostar Fransisken Kilisesi Ktp’ne ait mühür bulunmaktadır.

1 _{M. Handžić, “Nekoliko…”, s. 634.}

2 _{Hasandedić, Katalog... Hercegovačkih Franjevaca u Mostaru, s. 32-33.} 3 _{Hasandedić, Katalog... Hercegovačkih Franjevaca u Mostaru, s. 32-33.}

114