Temel akıcı okuma güçlüğünü anlamak için doğruluk, otomatiklik, hız ve ifade ile okuma kavramını anlamak gerekir çünkü akıcılık, doğruluk, otomatiklik, hız ve ifade ile zahmetsizce okuma yeteneğidir. Akıcılık, diğer bir ifadeyle, metni doğru ve hızlı bir şekilde okuma yeteneğidir. Bu, noktalama işaretiyle dikte edildiği gibi uygun vurgu ve tonlama ile okuma anlamına da gelmektedir. Akıcılık, yüksek frekanslı kelimelerin hızlı bir şekilde tanınması ve kendini düzeltmek için anlam, yapı ve görsel ipuçlarının kullanımı ile desteklenir. Araştırmalar akıcılığın anlama ile doğrudan ilişkili olduğunu göstermektedir. Akıcılık, okumaları genellikle yavaş, zorlukla ve ifadesi eksik olan disleksili öğrenciler için önemli bir zayıflıktır ve bu da okuduğunu anlama becerisini etkiler (Stebbins, Stormont, Lembke, Wilson ve Clippard, 2012). Akıcılığa katkıda bulunan faktörler aşağıda verilmiştir.
1) Doğruluk: Kelimeleri doğru şekilde çözme veya tanıma. Ses bilgisi becerileri, kelime tanıma becerileri ve görüntü tanıma becerilerin artması ile yüksek frekanslı ve düzensiz kelimelerin okuma doğruluğu da artar bu da doğruluğu güçlendirir. 2) Oran: Tek tek kelimeleri ve bağlı metinleri hızlı bir şekilde okuyabilme. Uygulama
ile okuma hızı (oranı) artar. Hız, bir geçişi tamamlamak için gereken dakika başına doğru kelimelerle ölçülür.
3) Otomatiklik: Doğru, zahmetsiz ve hızlı kelime tanıma. Kelimeleri tanımlamak için zihinsel çaba sarf etmek zorunda kalmamak. Otomatiklik, bilinmeyen kelimelerin hızlı bir şekilde kodunun çözülmesini ve çok sayıda tanıdık kelimenin tanınmasını gerektirir. Pratik ve hafıza, otomatiklikte önemli bir rol oynar.
4) Vurgu ve Tonlama: Konuşma gibi iyi bir ifadeyle (uygun ses perdesi, ton, ifade, stres veya vurgu, ilerleme hızı ve ritim) okuyabilmek. Vurgu ve tonlama metnin anlaşılmasında önemli bir rol oynar, iyi okuma modelleri ve pratiği dinlenerek geliştirilir.
5) Kelime Bilgisi: Bir kelimenin anlamını bilmek okumayı kolaylaştırır ve hızlandırır. Kelime dağarcığı, basılı kelimelerin tanınmasını geliştirerek akıcılığı artırır. 6) İşleme Hızı: Bir kişinin bilgiyi ne kadar hızlı işleme koyduğudur. Örneğin, yazılı
kelimeleri görme ve bu sembolleri ne kadar hızlı bir şekilde konuşmaya dönüştürebilme yeteneğidir.
7) Okuma hacmi: Kişinin ne kadar okuduğudur. Çocuklar ne kadar çok okursa, kelime edinimi ve kelime tanımayı kolaylaştıracak şekilde kelimelere maruz kalma o kadar
38
büyük olur. Okuma güçlüğü çekenler daha az okur çünkü zorlandıkları için okuma onların ilgisini çekmez. Bu nedenle, genellikle akranlarına göre kelimelere daha az maruz kalırlar ve daha az pratik yaparlar.
8) Doğru Uygulama: Okuma becerilerinin pratik edilmesidir. Akıcılık becerileri doğru bir şekilde uygulamak için düzeltici geri bildirim sağlayabilen yetişkin yüksek sesle okumak anlamına gelir (Rief ve Stern, 2010).
Akıcılığın çeşitli teknikler yoluyla, özellikle tekrarlanan izlenen sözlü okuma yoluyla geliştirilebileceği bilinmektedir. Aşağıda etkin sözlü okuma stratejileri hakkında bilgi sunulmuştur:
1) Öğrenci-yetişkin okuması: Yetişkin akıcı bir okuma modeli sunarak önce yüksek sesle okur. Öğrenci daha sonra aynı metni, gerektiğinde yetişkin yardımı ve rehberliği ile tekrar okur. Örneğin, öğrenci bir kelimeye takılırsa, yetişkin kelimeyi okur ve çocuk bunu tekrarlar. Öğrenci, akıcı bir şekilde rahat ve kolay bir şekilde okunana kadar metni birkaç kez tekrar okur.
2) Akran Okuma: Akran okuma çeşitli yollarla yapılabilir. Bunun bir yolu okuma güçlüğü çekmeyen bir öğrenci ile okuma güçlüğü çeken bir öğrenci ile eşleştirmektir. Daha güçlü okuyucu ilk önce sayfayı veya metni yüksek sesle okur. Daha sonra, okuma güçlüğü çeken öğrenci aynı metni tekrar okur, normal okuyan diğerine yardımcı olur ve rehberlik eder (hataları nazikçe düzeltir, daha sonra metni tekrar okurlar). İstasyon etkinliği olarak veya sınıf etkinliği olarak tasarlanabilir. 3) Koro Okuma: Bu teknik, akıcı bir şekilde sözlü okuma için ilk modellenmesinden
sonra birlikte metni yüksek sesle okumayı içerir. Sınıfta koro okuma yapmanın farklı yolları vardır. Yüksek sesle birlikte tekrar okumak için bireysel kopyalar kullanılabilir veya öğrencilerin oturdukları yerden görebilecekleri büyük boyutlu metinler sağlanabilir. Projeksiyon aracılığıyla ekrana metni yansıtarak veya metnin sözcüklerini tahtaya veya grafik kağıdına büyük harflerle yazarak yapılabilir. Öğretmen, kelimelerin altına bir parmağını veya işaretleyiciyi götürerek metni akıcı bir şekilde modeller ve okur. Metin yeniden okunur; bu kez, öğrenciler metnin tamamını veya bir kısmını birkaç kez koro olarak yeniden okumak için katılırlar. Öğretmenler metnin bölümlerini farklı gruplara göre değiştirebilir (örneğin, erkekler ve kızlar, sınıfın sol tarafı ve odanın sağ tarafı).
4) Yankı Okuma: Öğretmen metnin kısa bir bölümünü yüksek sesle okur (tek bir cümle, bir paragraf veya bir şiir dizesi). Öğrenciler, öğretmen kelimeleri işaret
39
ederken okuduklarını tekrar eder. Yankı okuma bütün sınıfla ya da sadece bireysel bir öğrenci ile yapılabilir. Şiir ve şarkı sözleri akıcı bir uygulama için iyi örnek teşkil eder.
5) Kayıt Destekli Okuma: Bir öğrenci akıcı bir okuyucu tarafından kaydedilen bir pasajı veya kitabı okur. Birkaç kez okuduğunu duyduktan sonra, öğrenci kayıt ile birlikte okur ve metin akıcı bir şekilde okunana kadar pratik yapar. Bazı kayıtlı kitaplar akıcılık uygulamaları için uygun olmayabilir, çünkü çok fazla yabancı kelime veya kavram olabilir.
6) Zamanlamalı Tekrar Okuma ve Çizelgeleme: Öğrenciler bir dakika boyunca kısa bir pasaj okurlar. Öğretmen söz konusu pasajdaki dakika başına doğru kelimeleri (okuma hızı) belirler ve öğrenci grafiğini çizer. Bu prosedür, hedef okuma hızına ulaşılana kadar tekrarlanan okumalarla devam eder (Beaton, 2004).
Yukarıda bahsedilen akıcılık oluşturma stratejilerinin yanı sıra sınıfta uygulamalarınızda aşağıda maddeler halinde verilen önerileri de uygulayabilirsiniz: 1) Harf / ses akıcılığı, kelime tanıma için ve hızı artırmak için flash kartlar (zamanlı
veya zamanlanmamış) kullanın. Bu teknik, harflerin ve ses ilişkilendirmelerinin, ses desenlerinin ve düzensiz ve sık kullanılan kelimelerin ve ifadelerinin hızlı adlandırılmasını sağlar. Bu seviyede uygulama yapmak için (tek kelimeler, kelimelerin bölümleri), oyun formatları en motive edicidir. Öğrenciler kendilerine karşı yarışabilirler.
2) Öğrencilere kelime kelime değil, kelime öbeklerini okumalarını öğretin. Örneğin, “Küçük kız /babasını görünce / kapıya koştu /. Öğrencilerin cümleleri tekrar etmesini sağladığınızda, her kelime yerine öbekleri vurgulayın.
3) Yüksek sesle okuyun. Çeşitli metin türlerinin akıcı ve anlamlı bir şekilde okunmasının modellenmesi, çocukların kelime bilgisi, kavrayışı ve akıcılığının geliştirilmesinde çok önemlidir.
4) Çocukların sadece okulda değil okul dışında da okumaya motive edin. Okuma güçlüğü çeken çocukların yeterli uygulama için okuma seslerini önemli ölçüde artırması gerekir. Öğrencilere ilgi alanlarını dikkate alarak okuma metinleri sağlama okumaya ve uygulamaya karar vermeye motive eder ve okuma hacmini artırmanın anahtarıdır.
5) Bağlantılı metin için akıcılık pratiğinde (yalıtılmış kelimeleri değil pasajları, şiirleri veya diğer materyalleri okumak), hızı değil, anlama için okumayı vurgulayın. Bu,
40
metnin mantıklı olması için uygun hız, kelime öbeği ve ifade ile düzgün okuma anlamına gelir.
6) Okuyucunun doğru şekilde çalıştığından emin olun; gerektiğinde sağlanan yardımlarla kelimeleri doğru bir şekilde okuyun. Unutmayın doğru uygulama eksikliği, okuyucunun görme seviyesiyle anında tanıyabileceği kelime sayısında büyük bir eksikliğe ve sınıf seviyesindeki akranlardan çok daha yavaş bir okuma oranına neden olur (Rief ve Stern, 2010).