Disiplin Soruşturması ve Ceza Koğuşturması

Bir görüşe göre disiplin, “Çalışanların kurum düzenine aykırı davranışlarından dolayı karşılaştıkları yaptırımlardır.” Bu anlamda disiplin, yanlış bir davranışın cezalandırılmasıdır (Tortop, 1992: 217). Memurlara verilen disiplin cezaları, onların çalışmaları sırasında ortaya çıkan, çalıştıkları kurum düzenine aykırı birtakım davranışlarından dolayı, kendilerine uygulanan zorlayıcı önlemlerdir (Akgüner, 1988: 85). Başka bir deyişle disiplin cezaları “Bir kurumda çalışan personelin, kurumun düzenini bozucu davranışlarına karşı uygulanan yaptırımlardır” (Eryılmaz, 1997: 281). Personel rejiminin amacı kamu personelinin meslek hayatını, görev sırasındaki kişisel davranışlarını ilgilendiren ve kamu hizmetlerinin hukuksal kurallara, statülere ve kamu menfaatlerine uygun olarak yürümesini sağlamaktır. Bundan dolayı kanunların emrettiği görevleri yapmayanlara, yasakladığı işleri yapanlara, idarenin yetkili amirleri ve kurulları tarafından çeşitli cezalar verilmektedir. Bu cezaların çeşitleri ve hangi durumlarda kimler tarafından verileceği, Devlet Memurluğu Kanununda belirtilmiştir (Tortop, 1992: 218).

Disiplin cezaları, birçok açıdan ceza kanunlarının koydukları cezalara benzerler. Ancak, ceza kanunun getirdiği cezalarla, disiplin cezaları arasında, içerikleri, uygulandıkları

kuralları ve etkileri bakımından önemli farklar vardır. Ceza kanunları, memur olup olmadığına bakmadan ülkede yaşayan herkese uygulanır. Disiplin cezaları ise, sadece memur statüsünde bulunan kişilere uygulanır. Bazı durumlarda, disiplin cezası verilmeyi gerektiren bir eylem, aynı zamanda Ceza Kanunu bakımından da suç olabilir. Ceza Kanunları ile disiplin cezalarının yaptırımları da birbirinden farklıdır. Disiplin cezaları yalnız mesleki durumuna etki ederken, Ceza Kanunları kişinin yaşamına, özgürlüğüne, toplumsal durumuna ve haklarına etki yapar. Öte yandan Ceza Hukuku sadece hakimler tarafından uygulanırken disiplin cezaları sicil amirleri veya idari kurullar tarafından uygulanır (Eryılmaz, 1997: 281).

Disiplin cezaları ile ilgili hükümler 657 sayılı DMK ve bu kanuna uygun olarak çıkarılan yönetmeliklerde bulunmaktadır. Anayasamızın 129. maddesi de disiplinle ilgili bazı esasları getirmiştir. DMK 125. madde de memurlara verilecek disiplin cezaları ile bu cezaların verilmesini gerektirecek eylem ve durumları belirtilmiştir (Akgüner, 1988: 89). Memurun, disipline uygun olmayan kusurunu ispat etme yükümlülüğü idarenin görevidir (Tortop, 1992: 219). Bununla beraber disiplin cezalarının uygulanması noktasında idareye bir taktir hakkı bırakmıştır. Bu taktir hakkını ceza vermek bakımından bir serbestlik veya keyfilik olarak anlamamak gerekir. Keyfiliği önlemek anlamında disiplin cezalarına karşı yargı yolu açıktır. Bu durum Anayasanın 129. maddesinde “uyarma ve kınama cezalarıyla ilgili olanlar hariç, disiplin kararları yargı denetimi dışında bırakılamaz...”denilmektedir. Uyarma ve kınama cezaları diğer disiplin cezaları için savunma hakkı ve itiraz, ayrıca üst derece sicil amirlerine yapılmaktadır. Bununla beraber uyarma ve kınama cezasının da yargı denetimine tabi olması gerekmektedir (Akgüner, 1988: 88-89). Disiplin cezalarına karşı memurun yargıya başvurabilmesi, bir hak ve onu olası bir haksızlık için korumakla beraber, yargı kararlarında meydana gelen gecikmeler olası mağduriyetlerin giderilmesinde etkinliği azaltmaktadır.

Disiplin cezalarında kusurun derecesine göre, bazı durumlarda memur görevinden geçici olarak uzaklaştırılabilir (Tortop, 1992: 220). Disiplin cezası verme yetkisi kural olarak üstlere aittir. Uyarma, kınama ve aylıktan kesme gibi disiplin cezaları disiplin amirleri tarafından, kademe ilerlemesinin durdurulması cezası memurun bağlı

bulunduğu kurumdaki disiplin kurulunun kararı alındıktan sonra, atamaya yetkili amirler ile disiplin kurullarının kararına dayanan durumlarda valiler, tarafından verilir. Devlet memurluğundan çıkarma cezası ise amirlerin bu yoldaki isteği üzerine memurun bağlı bulunduğu kurumun yüksek disiplin kurulu ile tertip edilir. (DMK 126)

Hakkında memurluktan çıkarma cezası istenen memur sicil dosyası dışında soruşturma belgelerini incelemeye, tanık dinletmeye, disiplin kurulunda sözlü veya yazılı olarak savunma yapma hakkına sahiptir. (DMK 129)

Disiplin cezalarından uyarma, kınama aylıktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulması cezalarında 1ay içinde, memurluktan çıkarma cezasına 6 ay içinde disiplin soruşturmasına başlanmadığı taktirde disiplin cezası verme yetkisi zaman aşımına uğrar. (DMK 127) Diğer taraftan disiplin suçunun işlendiği tarihten itibaren iki yıl içinde disiplin cezası verilmezse, ceza verme yetkisi zaman aşımına uğrar. Disiplin cezaları sicile işlenir ve hiyerarşik sicil amirine bildirilir. Devlet memurluğundan çıkarma cezası ise ayrıca Devlet Personel Başkanlığına duyurulur. (DMK 132)

Disiplin cezaları için idari ve yargısal başvuru yolu vardır. İdari başvuru, uyarı ve kınama cezaları için geçerlidir. İtiraz bir üst disiplin amirine yada disiplin kurullarına yedi gün içinde yapılır. İtiraz sonucu verilen karar kesindir. (DMK 136) İdari yargı yoluna başvurularda ise süre 60 gündür. Süre cezanın ilgiliye tebliğ tarihinden başlar. İtiraz idare mahkemesine yapılır.(Görevin yapıldığı yer) Uyarı, kınama cezaları beş, diğer cezalar on yıldan sonra başvuru halinde sicil dosyasından silinebilir. (DMK 133)

DMK 125. madde de belirtilen disiplin cezaları ağırlık derecesine göre şöyle sıralanır:

Uyarma: Memura görevinde daha dikkatli davranması gerektiğinin yazılı olarak bildirilmesidir.

Kınama: Memura görevinde ve davranışlarında kusurlu olduğunun yazı ile bildirilmesidir.

Aylıktan Kesme: Memurun brüt aylığının otuzda biri ile sekizde biri arasında kesinti yapılmasıdır.

Kademe İlerlemesinin Durdurulması: Memurun bulunduğu kademede ilerlemesinin 1 ile 3 yıl durdurulmasıdır.

Devlet Memurluğundan Çıkarma: Bir daha devlet memurluğuna atanmamak üzere memurluktan çıkarılmasıdır. (DMK 125)

Memurlar hakkında ceza kovuşturması ise; Ceza Kanunu 279. maddesinde kamu gücünü elinde bulunduran memurların bu yetkilerini kötüye kullanmalarını önlemek için bazı davranışlar ceza kanunu tarafından suç sayılmıştır. Memurluk, Ceza Hukuku bakımından ağırlaştırıcı bir nedendir. DMK memurların görevleriyle ilgili ya da görevleri sırasında işledikleri suçlardan dolayı ceza kovuşturması yapmasını özel kurallara bağlamıştır.

Memurların ceza kovuşturması üç biçimde yapılmaktadır:

1. Genel Hükümlere Göre; Memurun diğer kişiler gibi suç işlemesi durumunda