ulaştırıldığı fizyolojik süreçtir. Dinleme ise dinleyicinin tutum duygu ve düşüncelerinin etkili olduğu istemli psikolojik bir süreçtir.
Dinleme, işitilen bilgileri seçme, düzenleme, ön bilgilerle aktarılanları bütünleştirme ve zihinde yapılandırmadır (Aytan ve Güney, 2012: 8). Fiziksel bir engel yoksa işitmek doğal bir durumdur. Ancak dinlemek özel bir çabayı gerektirir. Eğitim yoluyla kazandırılabilir ve geliştirilebilir (Gündüz ve Şimşek, 2014: 15). Birey, ses kaynağından çıkan sesin şiddeti belirli bir aralıkta ise her sesi işitir. Ancak duygu, düşünce, ön öğrenmeler ve ilgiden oluşan süzgeç yardımıyla kendisine gerekli olan sesleri anlamlandırır. Bu sesleri ayırt ederek alma çabası dinlemedir.
1.2.2.Dinleme ve Beyin
Düşünme yetisiyle insanı diğer canlılardan farklılaştıran, çevreden gelen uyaranlara karşı vücudun nasıl tepki vermesi gerektiğini belirleyen, yine çevreden gelen uyaranları analiz edip, sentezleyen, vücudun istemli ve istemsiz bütün işlevlerini yöneten karmaşık yapıdaki organ beyindir.
Bir günlük yaşamımızı göz önüne getirdiğimizde 24 saatin her anında dokunma, konuşma, görme, işitme ve koklama yoluyla sürekli bir bilgi bombardımanına maruz kalmaktayız. Duyularımız aracılığıyla dış dünyadan akıp gelen bu bilgilerin koordine edilmesi ve çıktıların hareket olarak dışa vurulması beyinde gerçekleşmektedir (Onan, 2010).
Beynin bütün bilgileri aldığı, işlediği ve yorumladığı iyi bilinir (Christie, 2000). Beyin çevreden gelen bütün bilgilere karşı bir tepki sergiler. Bazı bilgileri önem ve ilgi yetersizliğinden hiç işlemez ve yorumlamaz. İlgilendiği ve önem verdiği bilgileri uzun süreli belleğe gönderir.
Bütün yaşam faaliyetlerini kontrol eden beyin üzerine yapılan çalışmalar sonunda, önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Wernicke isimli bilim insanı yaptığı gözlemler sonunda kendi adını verdiği, Temporal lobda bulunan bölgenin işitme duyusuna gelen uyaranların işlendiği bölge olduğunu söylemiştir.
12
Şekil 1: Beynin Yapısı
Bilim ve Teknik Dergisi (Eylül 2003 Sayısının Eki)
İşitme duyusunun kontrol edildiği Temporal lob beynin her iki yanında, kulakların üstünde bulunmaktadır. Sağ kulaktan gelen uyaranlar sol tarafta, sol kulaktan alınan uyaranlar sağ tarafta değerlendirilmektedir. Yorumlanan bilgiler hippocampus adı verilen kısa süreli hafızada bekletilir ve hippocampus, bilginin uzun süreli hafızaya aktarılıp aktarılmayacağına karar verir. Duyularımızla aldığımız bütün bilgiler hippocampuste belirli bir süre bekler. Beynin yapısı, işlevi ve çalışma prensibi iyi değerlendirildiğinde çalışmaların ve öğrenmenin daha verimli hale gelmesi sağlanabilir. Beyin insanoğluna verilmiş en mükemmel yapılardan bir tanesidir. Mükemmel yaratılışına rağmen insanoğlu bu yapıyı tam verimle kullanamamaktadır. Tekdüze yaşam biçimi, beyne hep aynı sinyallerin ulaştırılmasına ve dolayısıyla beynin sadece belirli kısımlarının uyarılmasına neden olur. Uyarılmayan ve işlevsiz halde duran, beynin diğer bölgelerinin yetenekleri körelir. Tekdüze yaşamdan kurtulup farklı etkinliklerle zenginleştirilecek yaşantı insan beyninin daha verimli çalışmasını sağlar.
13
Günlük yaşamda olduğu gibi eğitim hayatında da tekdüzelik verimi düşürür. Sadece görsel ve işitsel temelli eğitim beynin belirli bölgelerini etkiler. Kullanılmayan diğer bölgeler pasif haldedir. Beynin gelişimini etkileyen en önemli faktörlerin başında zenginleştirilmiş ortamlar gelir (Baştuğ ve Korkmaz, 2010). Öğrenme nesnesine ait tat, koku, doku ve kinestetik de mantıklı biçimde katılırsa beynin daha çok bölgesi öğrenmeye katılacaktır. Beyin temelli öğrenme (nörofizyolojik kuram), çoklu zekâ kuramı, gibi yaklaşımlar çok duyulu öğretim tekniklerini destekler niteliktedir.
1.2.2.1.Beyin Temelli Öğrenme Yaklaşımı (Nörofizyolojik Kuram)
Beyin temelli öğrenme yaklaşımında beynin doğal işleyişi esas alınmış ve her yeni öğrenmenin, beyinde yeni sinirsel bağlar oluşturduğu göz önünde bulundurularak öğretim yapılmaya çalışılmıştır. Caine ve Caine’ e (1995) göre bu yaklaşımın amacı, anlamlı bir öğrenme için beynin biyolojik yapısının ve işleyiş kurallarının benimsenmesini ve öğretme sürecinin bu işleyiş kurallarına göre yapılandırılmasını sağlamaktır (Akt. Paliç ve Akdeniz, 2012).
Sadece bilgileri sunarak yaşantı oluşturmaya çalışan stratejiler, beynin tümünü kullanılmasına yardımcı olmadığı gibi beyin hücreleri arasında yeni sinapslar oluşmasına da katkı sağlamayacaktır (Baştuğ ve Korkmaz, 2010).
Öğrencilerin öğrenme ortamlarından edindikleri yeni öğrenmeler, farklı kavramlarla bağlantılandığında hatırlanması kolay kalıcı özellikler taşır. Baştuğ ve Korkmaz’ a (2010) göre sinapsların oluşturduğu her yeni bağ bir öğrenmedir.
Polat (2014), ülkemiz eğitim sisteminde söyleme-anlatma, öğretme işlevi gören beynin sol lobunun kullanıldığını, hayal gücü, renk, ritim, şekil ve yaratıcı düşünme özelliklerine sahip sağ lobun kullanılmadığını ifade etmiştir.
Öğrenciler, farklı duyularla beynin tümünü kullanarak daha sağlam ağlar oluşturulacaktır. Beyin temelli öğrenmede derslerde öğrencilerin kendi beyinleri içerisinde ne kadar fazla nöron aktivasyonuna izin verilir, bunu mümkün kılan ne kadar fazla aktivite hazırlanırsa, öğrenme o denli beyin temelli olacaktır (Polat, 2014).
14
1.2.2.2.Çoklu Zekâ Kuramı
Aynı sınıf düzeyinde, aynı öğretmenler tarafından, aynı programların uygulanmasına rağmen kimi öğrencilerin başarılı, kimilerinin ise başarısız oldukları görülebilmektedir. Şartların ve ortamların eşit olmasına, zihinsel ve fiziksel herhangi bir sorunu olmamasına karşın öğrenmede güçlük yaşayan öğrencilerin sorunlarının kaynağı bireysel farklılıklardır. Bu bireysel farklılıklara bağlı olarak, öğrencinin farklı öğrenme türlerine ihtiyaç duyduğu görülür. Howard Gardner bu ihtiyaçların temelinde yatan zekâyı “Çoklu Zekâ Kuramı” ile açıklamıştır.
Gardner, geleneksel zekâ yaklaşımının öğrenciyi ortak bir ölçüte göre değerlendirmede yarattığı kolaylık açısından avantajlı olduğunu ancak öğrencinin güçlü ve zayıf noktalarını keşfetmede yararlı olmadığını belirtmektedir (Başaran, 2004). Gardner’ın zekâ anlayışına göre, zekâ bilimsel alanla sınırlı kalmadan, farklı alanlarda çözüm getirme ve yaratma eylemlerine odaklanan, aynı zamanda sosyal ve kültürel bağlamı olan bir kavramdır (Eriş, 2008). Her bireyin içinde bulunduğu kültürden, sahip olduğu fizyolojik özelliklerden ve yeteneklerden etkilenerek ortaya çıkan zekâ türleri farklı eğitimleri gerektirebilir.
Gardner (1993), çoklu zekâ kuramında sekiz tür zekâdan söz etmektedir. 1. Sözel – dil zekâsı
2. Mantıksal –matematiksel zekâ 3. Görsel-uzamsal zekâ
4. Müziksel-Ritmik zekâ 5. Bedensel kinestetik zekâ 6. Sosyal zekâ
7. İçsel-içe dönük zekâ
8. Doğacı zekâ (Akt. Başaran, 2004).
Ayrıca Daniel Goleman 1995 yılında “Duygusal Zekâ” kavramıyla yeni bir zekâ çeşidi tanımlaması yapmıştır. Bütün bu zekâ türleri göz önüne alındığında hepsi için farklı eğitimlerin yapılabileceği, hatta yapılması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Çünkü