Dil ve Anlatım Dersinde Ölçme ve Değerlendirme

Öğrenme ve öğretme sürecinde hedeflenen öğrencilerin bazı davranıĢ ve becerileri kazanması ve bir takım davranıĢ değiĢikliklerinin oluĢturulmasını sağlamaktır. Hedeflenenlerin kazanılıp kazanılmadığı ise ölçme ve değerlendirme yoluyla tespit edilmektedir (Türkyılmaz, 2008: 2). Bunun için müfredat içinde Dil ve Anlatım derslerinde yer alan konuların, bazı ölçme ve değerlendirme araçları ile amacına ulaĢıp ulaĢmadığı yoklanmaktadır.

Dil ve anlatım derslerindeki ölçme ve değerlendirme; öğrencinin konu üzerindekini hâkimiyetinin belirlenmesi, okuduğunu yorumlayabilme ve yorumladıklarını yazılı ve sözlü olarak aktarabilme kapasitesinin ölçülmesi, öğrenilen bilginin aktarılmasında dilin doğru kullanılıp kullanılmadığının tespitine imkân sağlamaktadır. Bu noktada, Program‟da (s.185-194) öğretmenlere ve öğrencilere yönelik kimi ölçek örnekleri ek olarak sunulmuĢtur.

Dil ve Anlatım Derslerinde ölçme ve değerlendirmede dikkat edilmesi gereken hususlar aĢağıdaki gibidir (MEB, 2005: 176):

1. Ölçme, öğrencilerin kazanım ve becerileri ne kadar edindiklerini görmeye yarayan bir araç olarak kullanılmalıdır.

2. Ölçme ve değerlendirme yoluyla öğrenme süreci izlenmeli ve değerlendirilmelidir. Gerektiği düĢünüldüğünde, sınıf etkinlikleri zenginleĢtirilmelidir.

3. Öğretmen öğrencilerini gözlemleyerek eksikleri belirlemelidir.

4. Öğretmen, programa uygun Ģekilde, öğrencileri gerekli becerilerin kazanılması konusunda teĢvik etmelidir.

1.8.2.3.1. Dil ve Anlatım Dersinde Ölçme ve Değerlendirme Araçları

Programda öğretmenlerin ölçme ve değerlendirme için kullanabilecekleri çeĢitli yöntem ve araçlar önerilmiĢtir. Ancak bu araçların hiç birinin tek baĢına yeterli olduğunu söylemek mümkün değildir. Program, öğretmenler bu önerilerden esinlenerek, ünite içeriğine uygun olarak baĢka araç ve yöntemler hazırlayabileceğini söylemektedir (s. 181).

Diğer yandan Dil ve Anlatım derslerinde ölçmede kullanılacak soru tiplerine yönelik bilgiler de programda yer almaktadır. Program dahilinde yer alan soru tipleri ve açıklamalar Ģu Ģekilde özetlenebilir (s. 181-182):

1. Kısa Cevaplı Sorular: Kısa cevaplı sorular, bir sözcük, sembol ya da en çok birkaç sözcükle cevaplanabilen ve bilgi basamağını ölçmek için uygun olan sorulardır. Soru cümlesi ya da eksik cümle olmak üzere iki türlü olan bu sorularda:

1. Sorunun ifadesi belirsiz olmamalıdır.

2. Her soru, ölçülmesi planlanan bir beceriyi yoklamalıdır. 3. Sorunun cevabı kesin olmalıdır.

4. Bir sınavdaki sorulardan bazıları baĢka sorulara ipucu olmamalıdır. 5. Soru cümlesi, cevaplayıcının tanıdığı bir kaynaktan aynen alınmamalıdır. 6. Her soru için bırakılan boĢluk aynı uzunlukta olmalıdır.

7. Bir sorunun ifadesinde, sorunun cevabının bulunmasında iĢe yarayacak ipuçları verilmemelidir.

2. Çoktan Seçmeli Sorular: Bilgi, zihinsel beceriler ve yeteneklerin ölçülmesinde kullanılan bu soru tipi soru cümlesi ile birlikte seçeneklerden oluĢur. Bu soru tipinde:

1. Soru cümlesi tek ve temel bir fikir olmalıdır.

2. Her soru, yalnızca bir tek beceri üzerine odaklanmalıdır. 3. Soru olabildiğince açık ifade edilmiĢ olmalıdır.

4. Soru cümlesinde gereksiz açıklamalara yer verilmemelidir. 5. Soruda seçeneklere ipucu veren ifadeler kullanılmamalıdır.

6. Seçenekler anlam ve dil bilgisi bakımından soru cümlesiyle uyumlu olmalıdır.

7. Seçeneklerin uzunlukları birbirine yakın olmalıdır.

8. Cevapları kiĢilere göre değiĢebilecek sorulardan kaçınılmalıdır.

9. Seçeneklerin sıraya konulabileceği maddelerde, bunların seçeneklere yerleĢtirilmesi belli bir sırada olmalıdır.

10. Seçenek sayısının orta öğretim düzeyinde beĢ olması önerilir.

11. Seçenekler birbirinden bağımsız olmalı, biri diğerlerini içerir özellikte olmamalıdır.

12. Bir testteki bütün maddelerin seçenek sayıları aynı olmalıdır.

3. EĢleĢtirmeli Sorular: EĢleĢtirmeli sorular birbirleriyle ilgili bilgi ögelerinin, belli bir açıklamaya göre eĢleĢtirilmesiyle oluĢturulur. Bu sorularda alfabetik sıralama ya da (sayısal ifadelerde) büyüklük sıralaması yapılmalıdır. Bununla birlikte bu sorularda eĢleĢtirme için yönerge de bulunmalıdır.

4. Uzun cevaplı sorular: Uzun cevaplı sorularda bir ya da birkaç soru öğrenciler tarafından belli sürede cevaplandırılmalıdır. Sınırlı cevap gerektiren sorular (“niteliğine, uzunluğuna ve örgütlenmesine iliĢkin bazı sınırlamalar”) ve açık uçlu sorular (“cevabın içeriği, niteliği ve uzunluğu açısından” öğrencinin serbest bırakıldığı sorular) olmak üzere iki türü vardır. Bu sorularda:

1. Her soru değiĢik yorumlara yol açmayacak biçimde açık ve anlaĢılır bir dille yazılmalıdır.

2. Soruların baĢında, cevaplama iĢlemine iliĢkin hususları açıklayan bir bölüm olmalıdır.

3. Sorular ders kitaplarından ve diğer okuma kaynaklarından aynen alınmamalıdır.

4. Sorular birbirinden bağımsız olarak cevaplandırılmalıdır.

Bu soru tiplerinden açık uçlu sorular Programda “yaratıcı düĢünme, eleĢtirel düĢünme, problem çözme, karar verme, çözümleme, birleĢtirme ve değerlendirme becerilerinin” ölçülmesinde” kullanılabileceği belirtilerek tanımlanır. Ayrıca bu sorularda:

1. BaĢarıda Ģansın rolü son derece azalır.

2. Öğrencinin düĢüncelerini organize etmesine imkân sağlanır. 3. Öğrencinin yaratıcılığını ortaya koymasına izin verilir.

4. Açık uçlu soruların değerlendirilmesinde derecelendirme ölçekleri kullanılır. Her soru için değerlendirme ölçütleri belirlenir.

Programda, dil ve anlatım derslerinde ölçmede kullanılacak testlerin hazırlanması da önemli bir süreç olarak belirtilmiĢtir ve bu testlerin özelliklerinin neler olması gerektiği belirtilmiĢtir (s. 182):

Testlerin geçerli, güvenilir, objektif, kullanıĢlı, kapsamlı ve ayırt edici olmasına dikkat edilmelidir.

Testlerde seçilen metinlerin öğrenci seviyesine uygunluğuna dikkat edilmelidir. Olabildiği ölçüde sınıfta iĢlenen metinler testlerde kullanılmamalıdır. Eğer kullanılırsa sınıfta yapılan yorumdan baĢka yorumlar soru olarak yöneltilmelidir.

Testlerdeki sorular ünitelerin kazanımlarına göre ve yukarıda tablo hâlinde verilmiĢ becerileri dengeli olarak ve eĢit ağırlıkta sorulmalıdır.

Testler öğrencilerin zihinsel becerilerini geliĢtirmeye yönelik olmalıdır. Testlerde sınav yönergesi açıklanmalı, sınav için verilen sürenin uygunluğuna dikkat edilmelidir.

Yazılı sınavlarda nesnel bir ölçme yapabilmek için sorularla birlikte değerlendirme formları hazırlanıp not dağılımı ve yüzdeleri belirlenmelidir. Yazılıdan önce not dağılımı, yazılıdan sonra doğru cevaplar öğrencilere duyurulmalıdır.

Değerlendirme

Programda değerlendirme, “ölçmeyle varılan sonuçlar hakkında verilen kararlar bütünü” olarak tanımlanmaktadır. Bu nedenle değerlendirmenin objektif olması gerekmektedir ve sınav, ödev, proje ve gözlem sonuçları öğrencilerle birlikte değerlendirilmelidir. Bununla birlikte değerlendirme sürecinde öğretmen, belirlediği eksikliklerin giderilmesi için öğrenciye fırsat tanımalıdır (s. 182).

Programda, değerlendirme “süreci değerlendirme” ve “sonucu değerlendirme” olmak üzere iki yönlüdür.

A. Süreci Değerlendirme

Öğrencinin öğrenme ve öğretme sürecinde yaptığı projeler, ödevler, sunumlar vb. çalıĢmalar süreç değerlendirmeyi ifade etmektedir (MEB, 2005: 182). Programda süreç değerlendirme iliĢkin yapılacak ilgili ana baĢlıkların yer aldığı bir öneri bulunmaktadır (s. 183):

Okumayı gözlemleme (Anlatmaya bağlı metinleri okuma, öğretici metinleri okuma, Ģiir okuma)

Yazmayı gözlemleme (ġiir yazma, öğretici metin yazma, sanat metinleri yazma)

Anlamayı gözlemleme (Metni anlama ) Metin inceleme ve yorumlamayı gözlemleme