öldüğü halde bu durum merkeze bildirilmemiĢtir. Ölen tüccarın ismiyle ticaret yapıldığı ortaya çıkınca bu kiĢiler bulunmuĢ ve bölgeden çıkarılmıĢlardır.125
Eflak ve civarının güvenliği için kaydı tutulan defterin listelerinde müslüman tüccarların yanısıra gayrı müslim tüccarlar da yeralmıĢtır. Bu isimlere dair listeler defterin 242, 245 ve 247. hükümlerinde bulunmaktadır. Listelerde tüccarların isimleri ve ünvanları yer almakla beraber hangi cemaatte yer aldıkları ve nereden geldikleri de yazılmıĢtır. Ayrıca ticarete gelen hayvancıların getirdikleri hayvanların sayıları da verilmiĢtir.
3.1.7. Diğer Konularla İlgili Meseleler
Defterde geçen konulardan biri de menzil meselesidir. Osmanlı Devleti‟nin idare sisteminde bulunan menziller,126 genel olarak ikamet halindeki kervanların, tüccarların, orduların, ulakların ve devlet görevlilerinin belirli bir yol kat ettikten sonra dinlendikleri, at değiĢtirmek veya geceyi geçirmek için konakladıkları yer, bina veya han yerine kullanılan tabirdir.127
Osmanlı devletinde menziller, askerî menziller, hac menzilleri, konaklama menzilleri ve menzil külliyeleri olmak üzere dört farklı iĢleyiĢe, organizasyona ve iĢleve sahip birimlerdir.128
Fakat defterde bu ayrım yapılmayarak Eflak‟ta bulunan menzillerden askeri ya da gayrı askeri olsun iĢi olmayan kimsenin geçirilmemesi belirtilmiĢtir. Aynı Ģekilde bu menzillerden geçen tüccarların yalnız tüccar defterinde isimleri yer alanlardan olması gerektiği açıkça bildirilmiĢtir. Çünkü bazı zorbaların tüccarlar arasında Eflak‟a geçtiği belirtilmiĢtir. Bu menzillerde bulunan at ve arabalardan faydalanacak kiĢilerin ellerinde
Menzil Ahkâmı‟nın129 bulunması gerekmekteydi. Menzil Ahkâmı olmayan Ģahıslara at ve araba verilmemesi konusu üzerinde sıklıkla durulmuĢtur. Ellerinde menzil ahkâmı bulunanlar ise menzillerden belirli sayıda at ve araba alabilmiĢlerdir. Çünkü bu konu suistimal edilebilmekteydi.130
Diğer bir konu ise, ulakların yollarda saldırılara uğramasıdır. Ulakların Ġstanbul‟a geliĢleri ve gidiĢleri esnasında eĢkıyalar tarafından soyularak ellerinde
125
Hüküm no: 133, 145, 152, 160, 175, 176, 189, 204, 211, 242, 243, 244, 245, 246, 247.
126 Arapça olan Menzil: “esnâ-i seyir ve seyâhatte gece nuzül olunan yer, konak” “ikamet olunan yer, mesken” gibi anlamlara gelmektedir. ġemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, Ġstanbul 1998, s.1414.
127
M. Zeki Pakalın, a.g.e., s.479
128
Cemal Çetin, Ulak Yol Durak, Anadolu Yollarında Padişah Postaları(Menzilhâneler),(1690-1750), Ġstanbul 2013, s.28
129
PadiĢah tuğrası taĢıyan fermanlardan meydana gelir. Cemal Çetin, a.g.e., , s.214; Yusuf Halaçoğlu, a.g.e., s.158-159 eserinde “in„am hükmü” Ģeklinde geçer.
130
31 bulunan mühim evraklara el konulduğu görülmüĢtür. Devlet bu tür durumlarda bölgeye asker sevk ederek eĢkıyaların yakalanması ve ellerindeki belgelerin alınması için çalıĢmalar yürütmüĢtür. Ulaklar, uzun süren yolculuklarında menzillere uğrayarak at ve iaĢe temin edebilmelerine ilaveten devlet, ulakların menzillerden istedikleri kadar at ve iaĢe alabilmelerine de izin vermiĢtir.131
Tabi bu durum suistimal edildiğinden daha sonra kısıtlama getirilerek, beygir için saat baĢına para vermeye baĢlamıĢlardır.132
Defterde ulakların atlar için saat baĢına onar sağ akçe verdikleri belirtilmiĢtir.133
131
Hüküm no: 101, 177, 191, 192.
132
Yusuf Halaçoğlu, a.g.e,. s. 191. 133 Hüküm no: 24, 91, 188, 215.
32
SONUÇ
Osmanlı Devleti‟nde Eyalet Ahkâm Defterleri, bir bölgenin idarî, siyasî, iktisadî ve sosyal meseleleri konusunda önemli bilgiler veren, dönemin önemli kaynaklarındandır. Bununla birlikte devletin, Divân-ı Hümâyûn‟a gelen meselelerin çözümü konusunda izlediği yol, teknik ve halka yaklaĢım biçimi Ahkâm Defterleri‟nden öğrenilebilmektedir. 1760-1770 tarihleri arasını ihtiva eden 12 Numaralı Özi ve Silistre Ahkâm Defteri on yıllık süre boyunca Özi ve Silistre Eyaleti‟nin sınırları dahilinde yer alan Ģehirler ve çevre bölgelerde meydana gelen olaylar konusunda bilgiler içermektedir. Defterde anlatılan coğrafyanın konum itibariyle Osmanlı Devleti‟nin uç noktası olması bölgeyi son derece önemli kılmıĢtır. Zira batıya yapılacak sefer yollarının yeralmasıyla beraber Avusturya ve Rusya topraklarına komĢu olması hasebiyle güvenliğinin hat safhada olmasına dikkat edilmiĢtir.
Üzerinde çalıĢılan defterde genel olarak güvenliğe vurgu yapılmıĢtır. Devlet, bölgenin merkezden uzak olması sebebiyle güvenliğin sağlaması konusunda zorluklar yaĢamıĢtır. Bu nedenle bölgeye atanan memurların en önemli görevi, toplumun düzeninin ve refahının devamlılığını sağlamak olmuĢtur. Bu vasıfları yerine getiremeyen görevlilerin iĢlerine son verildiği görülmüĢtür. Defterde Eflak‟a yönetici olarak atanan voyvodanın halka zulüm etmesi sebebiyle görevden alındığı belirtilmektedir. Voyvodaların ve diğer görevlilerin bir baĢka yükümlülüğü ise bölgedeki vergilerin toplanması idi. Hükümlerde özellikle belirtilen, vergilerin toplandığı esnada halka eziyet edilmemesiydi. Yöneticilerin bir diğer görevi reayanın eĢkıyadan korunarak memleketlerini terk etmelerini önlemek idi. Zira haksızlık ve zulme uğrayan halkın dağılması demek, vergilerin toplanamaması demek oluyordu. Bu durumda da merkeze yani Ġstanbul‟a hububat gönderilemeyecekti. Devlet Ġstanbul merkezli olduğu için bu tür durumların yaĢanmaması ve kargaĢanın çıkmasının engellenmesi için bölgeye birçok görevli tayin etmiĢtir.
Özellikle bölgede fukara halka düzme davaların açılması ve haksızlıkların yapılması sebebiyle merkez bu konu üzerinde durmuĢtur. Defterde, Eflak‟ta ve diğer merkezlerde yaĢanan olayların Yergöğü ya da BükreĢ kadısı huzurunda çözülmesi, eğer olay Eflak‟ın yerel halkı arasında yaĢanmıĢ ise Eflak‟ın kaidelerine uygun olarak voyvoda huzurunda çözülmesi gerektiği vurgulanmıĢtır. Bazen reaya arasındaki meseleler çözülemeyince merkezden birtakım görevliler de gönderilmiĢtir. Mesela,
33 Girîdî Ahmed Efendi, Eflak‟taki tuz madenleri konusunda yaĢanan anlaĢmazlığın çözümü için gönderilmiĢtir.134
Devlet kesinlikle bölgede çözülmemiĢ bir olayın kalmasını istememiĢtir. Merkez bölgedeki düzeninin bozulmaması için çeĢitli yöntemler izlemiĢtir. Eflak ve civarının zorbalardan korunması için tüccar defterleri oluĢturulmuĢtur. Bu defterdeki tüccarlar ve ortakları dıĢında kimse Eflak sınırlarından geçememiĢtir.
Gerek çalıĢma konusu olan defterden gerekse de diğer Osmanlı kaynaklarından anlaĢıldığı gibi Osmanlı Devleti‟nde her zaman fukaranın güvenliği ve huzurun sağlanması ön planda olmuĢtur. Osmanlı Devleti bu sistemiyle yüzlerce yıl çok uluslu yapısını koruyarak adalet ve hoĢgörü içinde varlığını devam ettirmiĢtir.
134
34
KAYNAKÇA
ArĢiv Kaynakları
BOA, Mühimme Defterleri, Defter No: 129.
BOA, Özi ve Silistre Ahkâm Defterleri No: 12 Özi ve Silistre Ahkâm Defteri
Kaynak Eserler
Evliya ÇELEBĠ, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi (Mısır, Sudan, Bükreş) 1672-1680, c.10, Haz. Kültür Bakanlığı, Ġstanbul, Devlet basımevi.
Kâtip ÇELEBĠ, Cihannümâ, Rumeli Kısmı, Transkripsiyonlu Metin I, Ġstanbul 1971.
AraĢtırma ve Ġncelemeler
AFYONCU, Erhan, Sorularla Osmanlı İmparatorluğu, Yeditepe yay, Ġstanbul 2010. AKGÜNDÜZ, Ahmet-CĠN, Halil, “Türk Hukuku Tarihi”, Osmanlı Araştırmaları Vakfı,
Ġstanbul 2011.
ALĠMOSKĠ, Safet, Temettüat Defterlerine Göre Manastır Merkez Kazasının
Sosyo-Ekonomik Durumu, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat
AraĢtırmaları Enstitüsü, Ġstanbul 2005.
BAġAR, Fehamettin, “Gazi Evrenos Bey”, DİA, c.13, Ġstanbul 1995.
BEYDĠLLĠ, Kemal, Büyük Frıedrıch Ve Osmanlılar-XVIII Yüzyılda Osmanlı-Prusya
Münasebetleri, Ġstanbul Üniversitesi yay, Ġstanbul 1985.
ÇETĠN, Cemal, Ulak Yol Durak, Anadolu Yollarında Padişah Postaları
(Menzilhâneler), (1690-1750), Hikmet Evi yay, 2.Baskı, Ġstanbul, Mart
2013.
DECEĠ, Aurel, “Dobruca”, İA, c.III, Ġstanbul1993.
EKĠNCĠ, Ekrem Buğra, Osmanlı Hukuku, Adalet ve Mülk, Arı Sanat yay, Ġstanbul 2008. EMECEN, Feridun, “Sefere Götürülen Defterlerin Defteri”, Prof. Dr. Bekir
35 __________, “Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mirî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı ġikâyet”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(5), Ġstanbul 2005.
EMĠROĞLU, Ġbrahim, Hizmet ve İhanetleriyle Tercümanlar, Voyvodalar ve Azınlıklar, Tibyan yay, 1. Baskı, Ġzmir 1996.
GÖYÜNÇ, Nejat, “Defter”, DİA, c. IX, Ġstanbul 1994.
GÖKBĠLGĠN, Tayyip, “Kanunî Sultan Süleyman Devri BaĢlarında Rumeli Eyaleti, Livaları, ġehir ve Kasabaları”, Belleten, C.XX, S. 77-80, TTK yay, Ankara 1956.
GÜRLER, Mustafa, “1737 Osmanlı-Rus SavaĢı‟nda Özi‟nin Elden Çıkması”, Tarih
İncelemeleri Dergisi, c. XXIII, S. 1, Ġzmir 2008.
GÜLDĠKEN, Sevda Nur, III Numaralı Maraş Ahkâm Defteri‟ne Göre Ayıntab (H.
1196-1229/M. 1782-1814), Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, KahramanmaraĢ 2007. HALAÇOĞLU, Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı Ve Sosyal
Yapı, TTK. yay, Ankara 2007.
__________, Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme (Menziller), PTT. Genel Müdürlüğü, Ankara 2002.
ĠNALCIK, Halil, “Balkanlar”, Ortadoğu ve Balkan Ġncelemeleri Vakfı (OBĠV), Eren yay, Ġstanbul 1993.
__________, Osmanlı İmparatorluğu‟nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, c.1 (1300-1600), Eren yay, Ġstanbul 2000.
__________, “ġikâyet Hakkı: ʻ Arz-ı Hâl ve ʻ Arz-ı Mahzarlar”, Osmanlı
Araştırmaları, VII-VIII, Ġstanbul 1988.
ĠġĠPEK, Ali Rıza-AYDEMĠR, Oğuz, 1770 Çeşme Deniz Savaşı,1768-1774
Osmanlı-Rus Savaşları, Denizler Kitapevi yay, Ġstanbul 2006.
WĠLLĠAM, Sir James, Redhouse, Ġstanbul 1890.
JORGA, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, (1640-1774), Çev. Nilüfer Epçeli, Yeditepe yay, Ġstanbul 2005.
KAYA, Kemal, “Tanzimat‟tan Önce Belediye Hizmetleri ve Voyvodalar”, Tarih
Araştırmaları Dergisi, Ankara Üniversitesi Basımevi, c.26, S.41, Ankara
2007.
KARPAT, Kemal , “Eflak”, DİA, c.10, Ġstanbul 1994.
36 KILIÇ, Orhan, 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti‟nin İdari Taksimatı, Eyalet
Ve Sancak Tevcihatı, Ceren matbaacılık, Elazığ 1997.
KOCAKAPLAN, Saim Çağrı, Temettüat Defterleri Çerçevesinde Silistre Kazası‟nın
İktisadi Ve Sosyal Yapısı, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul 2007.
KOZAK, Yasin, V ve VI Numaralı Ahkâm Defterleri‟nde Maraş‟a Gönderilen
Hükümler, Kahraman MaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Tarih Anabilimdalı Yüksek Lisans Tezi, KahramanmaraĢ 2005. MATEI, Horıa C., Hıstoıre Chronologique de la Roumanıe, Edıtura ġtııntıfıca ġı
Encıclopedıca, Bucarest, 1976.
ÖZCAN, Abdülkadir , “Lala ġahin PaĢa”, DİA, c.27, Ankara 2003.
PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c.2, Ġstanbul 1993. PAMUK, Bilgehan-GÜLSOY, Ersin, Osmanlı Tarihi El Kitabı, Ed. Tufan Gündüz, Grafiker yay, Ankara 2012.
SAMĠ, ġemseddin, Kâmûs-ı Türkî, Ġstanbul 1998.
SAHĠLLĠOĞLU, Halil, “Ahkâm Defteri”, DİA, c.1, Ġstanbul 1988.
SERTOĞLU, Mithat, Mufassal Osmanlı Tarihi Resimli-Haritalı, c.5, TTK yay, Ankara 2011.
SÛDÎ, Süleyman, Osmanlı Vergi Düzeni (Defter-i Muktesid), Haz. Mehmet Ali Ünal, Isparta, 1996.
SINMAZ, Serap, Rumeli Ahkâm Defterlerinde Filibe‟ye Dair Hükümler (1742-1745)
(İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat
AraĢtırmaları Enstitüsü, Ġstanbul 2013.
ġAHĠNER, Atilla, Osmanlı Tarihi, Lacivert yay, Ġstanbul 2008.
ġEN, Ömer, Osmanlı Panayırları (18.-19. Yüzyıl), Eren yay, Ġstanbul 1996. ġEREF, Abdurrahman, Osmanlı Devleti Tarihi, Haz. Musa Duman, Bilimevi yay, Ġstanbul 2005.
ġĠMġĠR, Nahide, “103 No‟lu Anadolu Ahkâm Defteri‟ndeki Ġzmir Ġle Ġlgili Hükümler”,
Tarih İncelemeleri Dergisi, X, Ege Üniversitesi Basımevi, Ġzmir 1995.
ġĠMġĠRGĠL, Ahmet, “EfsaneleĢtirilen Gerçek: Osmanlıların Rumeli‟ye GeçiĢi”,
Mustafa Çetin Varlık Armağanı, Ġstanbul Aralık 2013.
TAġKIN, Ünal, “Rüsûm-ı Örfiye”, Tarih Okulu İlkbahar-Yaz 2013, S. XIV, Ġzmir 2013.
37 TOPAL, Mehmet, Osmanlı İdaresinde Bir Balkan Şehri Rusçuk, Yeditepe yay, Ġstanbul
2011.
UZUNÇARġILI, Ġsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, c.2, TTK yay, Ġstanbul 1982. __________, Osmanlı Tarihi, c.4, Bölüm1, TTK yay, Ankara 1982.
VELIMAN, Valerıu, Relatııle Româno-Otomane (1711-1821) Documente Turceştı, Dırectıa Generală Arhıvelor Statuluı Dın Republıca Socıalıstă Românıa, BucureĢti 1984.
ZĠNKEISEN, Johann Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1669-1774), c.5, Yeditepe yay, çev. Nilüfer Epçeli, Ġstanbul 2011.
QUATAERT, Donald, Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922, ĠletiĢim yay, çev. AyĢe Berktay, Ġstanbul 2002.
38