Diğer Fon Toplama Yöntemleri

Katılım bankalarının diğer fon toplama yöntemleri arasında karz-ı hasen, selem, Muzaraa ve Müsakaat ve Tavarruk ve Altın Hesabı sayılabilir.

Karz-ı Hasen: Faizsiz olarak verilen borcu ifade eden karz-ı hasen,

ihtiyacı olmayana verilme ihtimali daha düşük olduğu için güzel olarak görülmüştür. Katılım bankaları ihtiyaç sahiplerine sosyal amaçlı ve üretim amaçlı olmak üzere iki farklı şekilde karz-ı hasen vermektedirler. Katılım bankalarının bu borçları, borçluları zorlamayacak vadelerde geri almaya özen göstermesi de esastır114.

Selem: İslam hukukunda meşru olarak kabul edilen dört alışveriş

çeşidinden biridir Selem. Kısaca para peşin, mal veresiye anlayışının olduğu bir alışveriş türüdür. Selem e aynı mana ve vezne sahip olan Selef de denir. Ücretin alışveriş meclisinde peşin olarak ödenmesinden dolayı Selem ismi kullanılırken, ürüne karşılık bu ücretin alınmasından ötürü de Selef ismi kullanılır.115

Selem akdi olmayan bir şeyin satışının yapılması nedeniyle kıyasa muhaliftir; ancak ihtiyaca binaen meşru kılınmıştır. Meşruiyeti kitaba, sünnete ve icmaya uygun oluşu ile sabittir. Kitabi delili Bakara Suresinin 282. Ayetidir. Bu ayet Mudayene ayetidir. Sünnete delili ise Peygamber Efendimiz Hz

112 _{AKGÜÇ, Öztin, 100 Soruda Türkiye’de Bankacılık, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1989, s.150.} 113 _{CHANCE, Clifford, Main Features of Islamic Banking Booklet, October 1992, s.4.}

114 _{FİDANCI Hacı Abuzer, Katılım Bankaların Türkiye’deki Gelişimi ve Katılım Bankalarında}

Müşteri Memnuniyeti Üzerine Bir Araştırma, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş, 2011, s.23.

Muhammed’in (s.a.v) Medine’ye teşrif buyurduğunda Selem alışverişinin gerekli şartlarını tam konuşarak yapılmasına izin vermesidir. İcma’a gelince, bütün mezhepler selem yoluyla yapılan alışverişi kabul etmiştir.116

Selem satışının Katılım bankalarında yapılması da tahmin edileceği üzere belli şartları haizdir. Vadeli satışta Katılım Bankası bir kıymet satarken, selem satışta Katılım Bankası, satıcı ile aralarındaki anlaşmanın gereği olarak ilerideki bir tarihte teslim alacağı malın bedelini peşin ödeyerek satın alabilir. Selem satışı çeşitli bina, makine ve teçhizat malzemelerinde yapılabileceği gibi, ekonomik şartlar uygun olursa dayanıklı tüketim mallarının finansmanında da kullanılabilir. Bu sistemde Katılım Bankaları bu tür maddelerin satın alma finansmanını emniyet ve teminatı sağlama bakımından müşterek mülkiyet düzenlemeleri şeklinde yapabilir. Katılım Bankaları anaparasının geri ödenmesi yanında, toplam yatırımdaki payı ile orantılı olarak bu malların amortismanı düşüldükten sonraki net kira değeri üzerinden ilave bir pay alır. Selem satışı tekniği ticaret, ziraat ve sanayi finansmanında kullanılır. Ayrıca konut ve dayanıklı tüketim mallarının finansmanı gibi, tüketici ödünçlemesinin önemli bir tarzını teşkil eder117_.

Muzaraa ve Müsakaat: İkisi de ziraat şirketidir. Muzaraa ortaklardan

birinin sermaye olarak toprağını, diğerinin ise sermaye olarak emeğini ve çalışmasını koyması ve elde edilen hasılatı aralarında eşit olarak bölüşmeleri esasına dayanan bir ortaklık türüdür.118

Katılım Bankası, çiftçi veya işadamlarına kendilerine ait arazi veya çiftliği sermaye olarak koyabileceği gibi bir araziyi kiralayarak da temin edebilir. Karşılığında da ya kârdan (üründen) pay, ya da belirli bir kira alır119.

Muzaraa’da sermaye olarak bir taraf işgücünü, diğer taraf da arazisini koyar. Bu bakımdan, mudarabaya benzemektedir120.

116 _{YÜCE, a.g.m}

117 _{AKIN C. Faizsiz Bankacılık ve Kalkınma, Kayıhan Yayınları, İstanbul, 1986, s.163.} 118 _{FİDANCI, a.g.m., s.23.}

119 _{AKIN, a.g.e., s.153.}

120 _{ŞEKERCİ, O., İslam Şirketler Hukuku: Emek-Sermaye Şirketi, Marifet Yayınları, İstanbul, 1981,}

Müsakaat bir tarafın ağaç verdiği, diğer tarafın ise ağaçların terbiyesini taahhüt ettiği ve elde edilen hasılatı aralarında paylaşmak üzere anlaştıkları bir şirkettir121_.

Katılım Bankası, musakaatta muzaraa’da olduğu gibi hareket eder, temin ettiği meyvelik karşılığı ya pay alır, ya da belirli bir kira alır122.

Tavarruk: Faizsiz yatırım tercihinde bulunan kişilerin veya kurumların

sahip oldukları tasarrufların değerlendirilmesinde kullanılan ve giderek yaygınlaşan bir yatırım aracıdır. Bu finansman sisteminde; murabaha sisteminde parasını faizsiz değerlendirmek isteyen bir kurum, aracı bankaya parasını yatırır. Aracı banka da müşterisi adına bir emtia borsasından altın, gümüş gibi bir mal alır ve kurum da bu emtiayı vadeli olarak aracı bankaya satar. Banka ise kendi mülkiyetine geçen malı derhal borsada satarak kurumun elinde bulunan fonu kullanabilir hale getirir. Bunun sonucunda faizsiz yatırım tercihinde bulunan kurum, belirtilen vade içinde malın peşin alımı ile vadeli satımı arasındaki fark kadar bir kazanç elde etmektedir123_.

Altın Hesabı: Bu hesap türünde de banka mudilerin yastık altında

biriktirdikleri veya değerlendirmek istedikleri altın, bilezik vb. kıymetli takıları sarraf nezaretinde tartar, 24 ayara çevirir ve açılan hesaba yatırır. Mudi bu hesabı ister cari hesapta tutar, isterse katılım hesabına yatırır. Geri almak istediğinde isterse 1 gr lık 24 ayar altın olarak alır, isterse o günkü kurdan nakdi olarak çeker. Bu hesap vesilesiyle insanlar hem kıymetli eşya niteliği taşıyan takılarını yastık altından çıkarıp ekonomiye kazandırmış, hem de güvenliğini sağlamış olur. Bu bakımda altın hesabı Katılım Bankaları için hem fon toplama, hem de fon kullandırma aracıdır.

Görüldüğü üzere Katılım Bankalarının kuruluş felsefesinin bina edildiği faizsiz bankacılık anlayışı, İslam dininin faizi haram kılmasına, yardımlaşma, ortaklık, kardeşlik anlayışına dayalı ticaret düşüncesine dayanmaktadır Bu

121 _{FİDANCI, a.g.m., s.24.}

122 _{AKIN, a.g.e., s.153.} 123 _{FİDANCI, a.g.m., s.24.}

durum ise İslam inançlarının her zaman ve zeminde ruhuna uygun iktisadi kuruluşların teşekkülüne zemin hazırlamıştır.124