5. TÜRKİYE İÇİN KREDİ VE GARANTİ DESTEKLERİNE İLİŞKİN
5.3. Destekler Arası İşbirliği ve Tamamlayıcılık
KOBİ’lerin krediye erişimlerinin artırılması amacıyla sağlanacak desteklerinin bütüncül bir yaklaşımla verilmesi, sağlanan kamu kaynaklarının daha etkin ve etkili kullanılmasına ve KOBİ’lerin elde ettikleri finansmanı daha etkin bir şekilde kullanabilmesin katkı sağlayacaktır.
Farklı ihtiyaçlara (yeni girişimci, yatırım kredisi gibi) göre değişik destek yapılanmaları oluşturulabilmekle birlikte aşağıda yeni girişimcilere yönelik örnek bir destek modeli oluşturulmuştur:
Destek Gerekçesi: YOİKK Yatırım Ortamı Değerlendirmesi raporuna göre; Türkiye’de yeni kurulan işletmelerin yüzde 40’ı ikinci yılın sonunda, yüzde 50’si de dördüncü yılın sonunda kapanmaktadır. Krizin etkisiyle işsizlik oranı 2009 yılında yüzde 14’e yükselmiştir. Dolayısıyla, yeni girişimcilerin teşvik edilmesi ve yeni iş oluşturulması büyük önem arz etmektedir. Diğer taraftan yeni girişimcilere kamu tarafından sağlanan mali destekler oldukça yetersizdir.
Şekil 5.2. Destekler Arası İşbirliği ve Tamamlayıcılığın Sağlanmasına İlişkin Model
Kaynak: Yazarı tarafından çalışma kapsamında oluşturulmuştur.
Destek Türü: Destek kapsamında yeni girişimcilere belli bir dönemi geri ödemesiz olmak üzere düşük faizli, kısa veya orta vadeli kredi; eğitim ve danışmanlık; kredi garanti desteği sağlanacaktır.
Kredi faiz desteği (KOSGEB veya Kalkınma Ajansı) Eğitim& Danışmanlık (İş planı, pazarlama, finans yönetimi vb.)
Girişimci
Teminat (KGF, Hazine M.) Kredi (Banka) Kredi faiz desteği(KOSGEB veya Kalkınma Ajansı) Eğitim& Danışmanlık (İş planı, pazarlama, finans yönetimi vb.)
Girişimci
Teminat (KGF, Hazine M.) Kredi (Banka)Destek İşleyişi: İyi bir projesi ve/veya iş planı ve büyüme potansiyeli olan girişimci adayları seçilerek bu işletmelere eğitim ve danışmanlık, kredi ve teminat desteği birlikte verilecektir.
Destek Sağlayacak Kurumlar:
İşletmeleri Seçme ile Eğitim ve Danışmanlık Sağlama: KOSGEB ve/veya Kalkınma Ajansları
Kredi Veren Kurum: Bankalar Teminat Desteği: KGF
SONUÇ
İş ortamının önemli unsurlarından biri olan finansmana erişim, KOBİ’lerin kurulması, büyümesi ve gelişmesi için oldukça önemlidir. Dolayısıyla dünya genelinde, KOBİ’lere yönelik uygun koşullu finansman imkânlarının oluşturulması ve erişimin kolaylaştırılması öncelikli politika alanları arasında yer almaktadır. Banka kredileri, ülkelerin çoğunda KOBİ’lerin en önemli finansman kaynağı konumundadır. KOBİ’ler, krediye erişimde büyük işletmelere kıyasla daha fazla sorun yaşamakta olup bu sıkıntılar, bir taraftan bankacılık sistemi ile ekonomideki yapısal sorunlardan ve yetersizliklerden kaynaklanırken, diğer taraftan KOBİ’lerin mali ve kurumsal yapılarının yetersiz olmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla ülkeler, bir taraftan makro düzeyde iyileştirme çalışmaları yürütürken, diğer taraftan işletmelere yönelik çeşitli destek araçları geliştirmektedir.
Destek uygulamalarında ülkelerin deneyimleri, öncelikleri, destek hacimleri ve araçları farklılıklar göstermektedir. Desteklerin başarılı ve etkili olabilmesi için her ülke, kendi gelişmişlik düzeyini, ekonomik durumunu, finans sisteminin yapısını, işletme özellikleri ve ihtiyaçları ile politika önceliklerini göz önünde bulundurarak desteklerini geliştirilmelidir. Son yıllarda özellikle gelişmiş ülkelerde, kamunun ağırlıklı olarak finans ve bankacılık sistemlerindeki yetersizlikleri gidermeye çalıştığı ve bankacılık sisteminin kredi veremediği veya vermek istemediği işletmeleri ve kredi türlerini hedef alarak programlar geliştirdiği görülmektedir. Ayrıca bu ülkelerde yeni girişimcilerin, yenilikçi ve hızlı büyüme potansiyeli olan işletmelerin finansmanına büyük önem verilmektedir.
Bankalar, Türkiye’de de KOBİ’lerin en önemli finansman kaynağı durumundadır. 2000’li yıllarda Türkiye’de bankacılık sektörünün kredilendirme faaliyetlerinde görülen artışa rağmen; gelişmiş ve benzer gelir seviyesindeki ülkelerin çoğuna kıyasla işletmelere sağlanan kredi miktarı daha düşük, faiz oranları ise daha yüksektir. Aynı zamanda uzun vadeli kredilerin de yetersiz olması, özellikle KOBİ’ler açısından proje ve yatırımların finansmanını zorlaştırmaktadır.
2000’li yıllarda bankacılık sisteminin genelinde yaşanan olumlu gelişmelerin de etkisiyle KOBİ kredilerinde görülen artış özellikle 2005 yılından sonra daha
belirgin bir hal almıştır. Ancak banka kredilerine erişim bakımından küresel mali krizden en fazla etkilenen kesim başta mikro işletmeler olmak üzere KOBİ’ler olmuştur. 2008 yılının ikinci yarısından itibaren toplam bankacılık sektörü kredileri ve reel sektöre verilen toplam krediler içindeki KOBİ payı ciddi bir şekilde azalmış ve KOBİ kredilerinin takibe dönüşüm oranında diğer kredi türlerine göre daha fazla artış yaşanmıştır. Ekonomik göstergelerde yaşanan iyileşmeyle birlikte 2010 yılından itibaren KOBİ kredileri de toparlanma eğilimi göstermeye başlamıştır. Yaşanan bu kriz deneyimi KOBİ’lerin krediye erişiminin ekonomik göstergelere oldukça duyarlı olduğunu ve olumsuz makro ekonomik koşullar altında KOBİ’lere özel bir takım tedbir ve destekler geliştirilmesi gerekliliğini ortaya koymuştur.
Türkiye’de genel olarak faiz oranı ve vade gibi kredi koşullarının uygun olmaması bankacılık sistemi ve makroekonomik sistemdeki yetersizliklerden kaynaklanmakta olup tüm işletmeleri olumsuz etkilemektedir. Bu faktörler, KOBİ’lerin bir kısmının kredi piyasasından dışlanmasına veya kredi talebinde bulunmamasına yol açabilmektedir. Bu konularda yapılacak iyileştirmeler KOBİ’lerin kredilere erişiminin artırılması için büyük önem arz etmektedir.
Türkiye’de işletmeler içinde büyük paya sahip olan mikro işletmeler, ölçeklerinin küçük, kurumsallaşma düzeylerinin düşük ve mali yapılarının zayıf olması nedeniyle çoğunlukla bankalar tarafından kredilendirilebilir olarak kabul görmemektedir. KOBİ’lerin bir kısmı ise bilgi eksikliği, kültürel nedenler ve/veya büyüme, yeni yatırım yapma gibi isteklerinin olmaması gibi sebeplerden ötürü kredi talebinde bulunmamaktadır. Diğer taraftan, KOBİ’lerin bir bölümü kredi değerlilikleri ve/veya iyi bir projeleri olmasına rağmen krediye erişimde diğer işletmelere kıyasla daha fazla sorun yaşamaktadır. Bu işletmeleri yeni girişimciler, yeni kurulmuş işletmeler, yeterli teminatı olmayan işletmeler, yenilikçi ancak riskli KOBİ’ler ve gelişmişlik düzeyi düşük bölgelerdeki KOBİ’ler olarak sıralamak mümkündür.
Çalışma kapsamında KOBİ’lerin kredi kullanma durumlarına ve ihtiyaca yönelik yapılan analiz ve incelemeler neticesinde Türkiye’de kamunun, KOBİ kredi politikalarına şu alanlarda müdahale etmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır:
Makroekonomik istikrarın korunması, bankacılık sisteminin kredilendirme işlevinin artırılması ve kredi piyasası koşullarında iyileştirmeler yapılması,
İşletmelerin mali, kurumsal ve teknik açıdan geliştirilerek kredi değerliliklerinin artırılması,
Kredi değerliliği ve/veya karlı projesi olan ancak bankacılık sisteminden veya işletmeden kaynaklanan sorunlar/yetersizlikler nedeniyle krediye erişemeyen KOBİ’lerin desteklenmesi (yeni girişimciler, yeterli teminatı olmayan işletmeler, yenilikçi, hızlı büyüme potansiyeli olan riskli işletmeler, mikro işletmeler gibi)
Politika öncelikleriyle uyumlu orta ve uzun vadeli proje ve yatırım kredilerinin sağlanması (sanayi üretim ve katma değerinde orta ve yüksek teknolojili sektörlerin payını artırmak, geleneksel sektörlerde yüksek katma değerli üretim yapısına geçici desteklemek gibi)
Türkiye’de KOBİ’lerin krediye erişimlerinin artırılması amacıyla çeşitli kurumlar tarafından uygun koşullu kredi destekleri ve teminat destekleri sağlanmaktadır. Özellikle son yıllarda desteklerin sayısında ve miktarında önemli bir artış yaşandığı görülmektedir. Yapılan değerlendirmeler sonucunda, destek programlarının büyük kısmında etkinliğin ve işlevselliğin artırılması ihtiyacı ön plana çıkmaktadır.
Çalışmada, KOSGEB destekli kredilerin ve Halk Bankası esnaf ve sanatkâr kredilerinin 2009 yılında toplam bankacılık sektörü KOBİ kredilerinin yaklaşık yüzde 7’sini oluşturduğu hesaplanmıştır. Bu kredilerin yanı sıra Türkiye Kalkınma Bankası ve Türk Eximbank kredileri de göz önünde bulundurulduğunda Türkiye’de kamu tarafından KOBİ’lere önemli büyüklükte bir kredi hacminin doğrudan sağlandığı veya yönlendirildiği anlaşılmaktadır. Türkiye’de KOBİ’lere sağlanan kredi desteklerinin yeterince seçici ve yönlendirici olmaması ile etkin izleme ve değerlendirmenin yapılmaması önemli sorunlar olarak karşımıza çıkmaktadır.
KOBİ finansmanı alanında son yıllarda dünya genelinde en fazla tercih edilen destekleme yöntemi olan kredi garanti sistemi, Türkiye’de yeterince gelişememiştir.
Türkiye’de kredi garanti sistemi birbirinden farklı örgütlenme ve işleyiş biçimine sahip iki yapılanmadan oluşmaktadır. Esnaf ve sanatkar kredi ve kefalet kooperatifleri sağladığı kefalet miktarı ve sayısı bakımından Kredi Garanti Fonu’na kıyasla daha başarılı kabul edilebilirken kooperatiflerin örgütlenme biçiminin ve sistemin işleyişinin geliştirilmesi ve etkinliğinin artırılması ihtiyacı bulunmaktadır. Kredi Garanti Fonu ise son yıllarda yaşanan olumlu gelişmelere rağmen başarılı ülke uygulamalarının çoğuna kıyasla sağladığı kefalet miktarı ve sayısı bakımından yetersizdir. Ayrıca küresel kriz nedeniyle kredi garanti sisteminin güçlendirilmesi amacıyla Hazine tarafından garanti kuruluşlarına sağlanan kaynak etkin bir şekilde kullanılamamaktadır.
Bu çerçevede, çalışma kapsamında Türkiye’de KOBİ kredi ve garanti desteklerinin yapılanması ve işleyişinin iyileştirilmesine yönelik geliştirilen önerileri şu şekilde özetlemek mümkündür:
Kredi garanti sisteminin bankacılık sistemiyle daha uyumlu hale gelmesini sağlayacak ve yeni garanti kuruşlarının oluşmasına imkân tanıyacak yasal bir düzenleme yapılmasında fayda görülmektedir.
KGF’nin insan kaynağı niteliği ile şube yapılanması güçlendirilerek kurumsal kapasitesi artırılmalı ve sermayesini daha etkin kullanması sağlanmalıdır. Kriz tedbiri olarak Hazine Müsteşarlığı tarafından kredi garanti sisteminin
güçlendirilmesi amacıyla sağlanan kaynağın etkin kullanılabilmesi amacıyla sistemin işleyişinde ve kurgusunda iyileştirmeler yapılmalıdır. Bu kapsamda bankalar ve garanti kuruluşları arasındaki risk paylaşım mekanizması, işletme seçim kriterleri gibi hususlar gözden geçirilerek tüm tarafların çıkarlarını dengeli bir şekilde gözetecek düzenlemeler yapılmalıdır
Hazine tarafından 2 yıl süreye geçici olarak sağlanan mali kaynağa bu süre bitiminde de devamlılık kazandırılmasında fayda görülmektedir. Sağlanacak kaynağın belli bir kısmının, yeni girişimciler, yatırım yapan işletmeler, orta ve yüksek teknoloji sektörlerinde yatırım yapan/kapasite artıran işletmeler, görece az gelişmiş bölgelerdeki işletmeler, yenilikçi işletmeler gibi KOBİ politika öncelikleri arasında yer alan ve/veya krediye erişimde daha fazla
sorun yaşayan işletmelere ayrılması; kalan kısmının teminat sorunu yaşayan KOBİ’lerin tamamına yönelik kullandırılması gerektiği düşünülmektedir. Bu tür bir yapılanmayla bir taraftan Türkiye’de kredi ve kredi garanti hacminin artırılması sağlanırken, diğer taraftan politika öncelikleri doğrultusunda bir yönlendirme yapılmış olacaktır.
Esnaf ve sanatkâr kooperatif yapılanmasının daha etkin ve güçlü bir hale gelebilmesi için kooperatiflerin sermaye, üye sayısı gibi açılardan güçlendirilerek kurumsal kapasiteleri artırılmalı ve orta vadede kooperatif kefaletlerinin, Halk Bankası dışındaki bankalar tarafından da kabul edilir olması sağlanmalıdır.
Kamu kredi destekleri, seçici, yönlendirici ve ekonomik koşullara göre farklılaşan bir yapıya kavuşturulmalıdır. Bu çerçevede, kredi destekleri, bir taraftan krediye erişim bakımından daha fazla sorun yaşayan kesimleri (yeni girişimciler, mikro işletmeler, yeni kurulmuş işletmeler, görece az gelişmiş bölgelerdeki işletmeler gibi) hedef alırken; diğer taraftan politika ve ülke öncelikleri (orta ve uzun vadeli yatırım ve proje kredileri, orta ve yüksek teknoloji sektörlerindeki işletmelere yönelik krediler, geleneksel sektörlerde yüksek katma değerli üretim yapısına geçen işletmelere yönelik krediler gibi) doğrultusunda sağlanmalıdır.
Esnaf ve sanatkârlara kullandırılan krediler, bu kesimin yapısal bir dönüşüm gerçekleştirmesine yönelik bir yönlendirme ve teşvik aracı olarak kullanılmalıdır.
Kalkınma Ajanslarının da özellikle küçük ölçekli, yerel bazlı projeleri ve girişimcileri uygun koşullu kredilerle destekleme konusunda önemli bir rol üstlenmesi mümkündür.
Türkiye’de başta esnaf ve sanatkârlar olmak üzere mikro ve küçük işletmelerin, az gelişmiş bölgelerdeki işletmelerin, yeni girişimcilerin krediye erişimlerinin artırılması amacıyla mikro kredi uygulamaları geliştirilmelidir.
Finansman desteklerinin etkinliğinin artırılması için kredi, garanti ve danışmanlık desteklerinin birbirlerini tamamlayıcı nitelikte verilmesi gerekmektedir.
Ekonominin şartların olumsuz olduğu kriz dönemlerinde, normal koşullar altında sağlanan desteklerden farklı işleyiş ve koşullara sahip, KOBİ’lerin geneline yönelik destek araçları geliştirilmelidir.
Türkiye’de KOBİ’lerin finansmana erişimde yaşadıkları sıkıntı ve ihtiyaçlarının boyutu ve ne tür yeni finansal araçlara ihtiyaç duyulduğunun belirlenmesi amacıyla, düzenli aralıklarla araştırmalar yapılmalı ve bu alanda uygulanan mevcut kamu desteklerine ilişkin etkinlik analizleri yapılmalıdır. BDDK tarafından yayımlanan KOBİ kredi verilerinin kapsamı genişletilerek
sektörel ve bölgesel KOBİ kredi verileri de derlenmelidir.
KOBİ’lerin kredilere erişimini artırmak amacıyla doğru tasarlanmış kredi veya benzeri destekler faydalı olabilmekle birlikte, tek başına yeterli değildir. İşletmelerin kredi değerliliklerinin ve kamu desteği olmadan kredi alabilen işletme sayısının artırılabilmesi için başta KOSGEB ve Kalkınma Ajansları olmak üzere ilgili kurumlar tarafından işletmelerin kurumsallaşma düzeylerinin ve rekabet güçlerinin artırılması amacıyla finansman dışı destekler de sağlamalıdır. Ayrıca Türkiye’deki işletmelerin bir kısmı uygun koşullu finansman imkânları sağlansa dahi, bu kaynakları etkin bir şekilde kullanarak rekabet düzeylerini artıracak kurumsal yapıya veya bilgiye sahip değildirler. Rekabetçi ve kurumsallaşmış işletmeler oluşturulabilmesi için finansman desteğinin yanı sıra kalite, teknoloji, yenilikçilik gibi alanlarda sağlanacak destekler de büyük önem arz etmektedir.
KAYNAKLAR
Access to Finance Worries Small And Medium Enterprises. 21.02.2010. Avrupa Komisyonu.
<http://Ec.Europa.Eu/Enterprise/Policies/Finance/Files/Flash__Eurobarometer__Su mmary_En.Pdf>
AKGÜÇ, Ö., Kredi Taleplerinin Değerlendirilmesi, Türkiye Bankalar Birliği, 1983 ALPUGAN, O., Küçük İşletmeler Kavramı, Kuruluşu ve Yönetimi, II. Basım, DER
Yayınları, Ankara, 1994
ATALAN, B., “KOBİ’lerin Kredilendirilmesi”,Active Dergisi, No:46, 2006,ss.12-24 BDDK, Aylık Bültenler, 2007-2009
BDDK, Finansal Piyasalar Raporu, Mart 2008 BDDK, Finansal Piyasalar Raporu, Haziran 2009 BDDK, Finansal Piyasalar Raporu, 2010a
BDDK, Bankacılık Sektörü Basel II İlerleme Raporu, 2010b BDDK, 2009 (çevrimiçi)
<http://www.bddk.org.tr/WebSitesi/turkce/BaselII/125010_Soruda_Basel II.pdf> BECK, T., A. DEMİRGÜÇ-KUNT, V. MAKSIMOVIC, Financing Patterns Around
The World: Are Small Firms Different?, Dünya Bankası, 2004
BECK, T., A. DEMİRGÜÇ-KUNT, V. MAKSIMOVIC, “Financial and Legal Constraints to Firm Growth: Does Firm Size Matter?”, Journal of Finance, 2005, pp.137-177
BECK, T., Financing Constraints of SMEs in Developing Countries: Evidence, Determinants and Solutions, Worldbank, 2007
BECK T., L.F. KLAPPER, J.C. MENDOZA, The Typology of Partial Credit Guarantee Funds Around The World, Worldbank, 2008
BECK, T., A. DEMİRGÜÇ-KUNT, M. S. M. PERIA, Bank Financing for SMEs Around The World: Drivers, Obstacles, Business Models and Lending Practices, Dünya Bankası, 2008
BURRITT, K., Microfinance in Turkey A Sector Assessment Report, UNDP, 2003 CANSIZ, M., “Türkiye’de KOBİ’ler ve KOSGEB”, Planlama Uzmanlığı Tezi,
Ankara, 2008
CHO Y.J., J.K. KIM, Credit Policies and the Industralization of Korea, The World Bank, Washington D.C.,1995
CRAIG, R. B., W. E. JACKSON, J. B. THOMSON, Does Government Intervention in the Small-Firm Credit Market Help Economic Performance?, Research Department of the Federal Reserve Bank of Cleveland, August 2007
Devlet Planlama Teşkilatı, Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara, 1962 Devlet Planlama Teşkilatı, İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara, 1967 Devlet Planlama Teşkilatı, Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara, 1973 Devlet Planlama Teşkilatı, Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara,1979 Devlet Planlama Teşkilatı, Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara, 1984 Devlet Planlama Teşkilatı, Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara, 1989 Devlet Planlama Teşkilatı, Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara, 1995 Devlet Planlama Teşkilatı, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara, 2000 Devlet Planlama Teşkilatı, 2002 Yılı Programı, Ankara, 2001
Devlet Planlama Teşkilatı, KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı (2004-2006), Ankara, 2004a
Devlet Planlama Teşkilatı, İzmir İktisat Kongresi KOBİ Çalışma Grubu Raporu, 2004b
Devlet Planlama Teşkilatı, Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Ankara, 2006 Devlet Planlama Teşkilatı, Sanayi Politikaları Özel İhtisas Komisyonu Raporu,
Ankara, 2007a
Devlet Planlama Teşkilatı, Finansal Hizmetler (Mali Piyasalar, Finans Kurumları, Bankacılık, Sigortacılık) Ankara, 2007b
Devlet Planlama Teşkilatı, 2009 Yılı Programı, Ankara, 2008 Devlet Planlama Teşkilatı, 2010 Yılı Programı, Ankara, 2009
DIRKES F., A. WATSON, Ö. Ç. YAKUT, M. MİRONJUK, Small Enterprise Finance in Turkey, Frankfurt School of Finance and Management, 2008 Dünya Bankası, Türkiye Yatırım Ortamı Değerlendirmesi II, 2007
Dünya Bankası, Türkiye Yatırım Ortamı Değerlendirmesi, 2010
EMRE Z., A. BUDAK, Dünya Uygulamaları Çerçevesinde KOBİ Borsaları, Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği, 2006
ENNENBACH, J., F. DIRKES, M. DEDEBAŞ, Ö. ÇETİN, Ş. YAŞAROL, C.MENZEL, Türkiye’de İş Yaratımında Küçük Kredilerin Önemi- Küçük İşletmeler Kredi Programından Sonuçlar, der. B. HİNZ, M. ÇADIRCI, Kfw, 2007
European Commission, Microcredit For Small Businesses And Business Creation: Bridging A Market Gap, 2003
European Commission, Observatory of European SMEs 2003- SMEs and Access to Finance, Luxembourg, 2004
European Commission, Flash Eurobarometer SME Access to Finance Survey, Luxembourg, 2005
European Commission, Guarantees and Mutual Guarantees Best Report, Luxembourg, 2006a
European Commission, Access Of Tradesmen And Craftsmen To Finance, Benchmark Report, 2006b
European Commission, A European Initiative for the Development of Micro-Credit in Support of Growth and Employment, Brussels, 2007a
European Commission, Evaluation Of Data And Sources Underlying The Analysis Of Market Gaps In Access To Finance For SMEs In The EU, 2007b
European Commission, Handbook On Communıty State Aid Rules For Smes, 2009 EUROSTAT. 20.08.2010.
<http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-SF-08-031/EN/KS-SF- 08-031-EN.PDF>
GONZÁLEZ, P.P., H.M. SÁNCHEZ, J.N.R. SOBRINO, M.J.V FRANCISCO, The European Framework Of Guarantee Systems/Schemes: Main Characteristics And Concepts, ETEA, Faculty of Economic and Business Sciences, University of Córdoba, 2006
GREEN A., Credit Guarantee Schemes for Small Enterprises: An Effective Instrument to Promote Private Sector-Led Growth?,UNIDO, 2003
GÜNAY, M. M., “Küçük ve Orta Boy İşletmelerin Finansmanında Alternatif Yaklaşımların Analizi”, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Sakarya, 2005
GÜRLESEL, C. F., Global Sanayi Eğilimleri ve Türkiye İçin Değerlendirme, İstanbul Sanayi Odası Yayınları, İstanbul, 2009
Hallberg, K., “A Market-Oriented Strategy For Small and Medium-Scale Enterprises”, International Finance Corporation, Washington, D.C., 1999 Hazine Müsteşarlığı, KOBİ Kredileri İzleme Raporu 2007, Ankara, Temmuz 2009 Hazine Müsteşarlığı, KOBİ Kredileri İzleme Raporu 2008, Ankara, Haziran 2010 Japan Small Business Research Institute, White Paper on Small and Medium
Enterprises in Japan, Tokyo, 2008
Japan Small Business Research Institute, White Paper on Small and Medium Enterprises in Japan, Tokyo, 2009
JASME, Annual Report, 2007-2008 JFC, Annual Report, 2009 (çevrimiçi)
<http://www.jfc.go.jp/english/annualreport.html>, 03.02.2010
KARATAŞ, S., Sanayileşme Sürecinde Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler, 2. Baskı, Veli Yayınları, İstanbul, 1991
KLAPPER, F. L., V. S. ALLENDE, V. SULLA, Small and Medium Size Enterprise Financing in Eastern Europe, Worldbank, 2002
KOSGEB, Kredi Faiz Desteklerinin Genel Değerlendirmesi, Ankara, 2008
KRAEMER-EIS, H., A. CONFORTI, Microfinance in Europe A Market Overview, Luxembourg, 2009
MCMAHON R., S. HOLMES, P. J. HUTCHISON, D.M. FORSAITH, Small Business Financial Management: Theory and Practice, 1993
OECD, Small and Medium Enterprise Outlook, Paris, 2002
OECD, Small and Medium Sized Enterprises in Turkey Issues and Policies, Paris, 2004
OECD, SME and Entrepreneurship Outlook, Paris, 2005a
OECD, A Framework for the Development and Financing of Dynamic Small and Medium Sized Enterprises in Turkey, Paris, 2005b
OECD, SME Financing Gap Theory and Evidence Volume I, Paris, 2006a
OECD, SME Financing Gap Proceedings Of The Brasilia Conference Volume II, Paris, 2006b
OECD, The Impact of the Global Crisis on SME and Entrpreneurship Financing and Policy Responses, Paris, 2009
RUIS, A., A.V. STEL, A. TSAMIS, W. VERHOEVEN, M. WHITTLE, Cyclicality of SME Finance, European Commission, 2009
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Esnaf ve Sanatkarlar Değişim, Dönüşüm, Destek Strateji ve Eylem Planı, 2010
SBA, Annual Performance Report, 2008, (çevrimiçi)
<http://www.sba.gov/idc/groups/public/documents/sba_homepage/serv_abtsb a_2008_apr_001-040.pdf>, 19.11.2009
SBA. 17.12.2009.http://www.sba.gov/advo/stats/sbfaq.pdf.
SCHÜTT, F., A. DOUETTE, G. HEITZ, G. PARKER, F. CRUCIANI, N. ÖNDER, İ. YAZMAN, Esnaf ve Sanatkar, Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin