3.1. Derlemede Kullanılan Metotlar
Bu çalışmanın hedefi daha önce de ifade edildiği üzere Balıkesir merkez ilçe Manav köylerinin folklor ve halk edebiyatı ürünlerinden yola çıkarak ortak bir Manav kimliği olup olmadığını tespit etmeye çalışmaktır. Bu amaç doğrultusunda doğru yöntem ve tekniklerin seçilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada geçekleştirilen alan araştırmasında; gözlem, görüşme ve derleme yöntemlerinden yararlanılmıştır.
Alan araştırmasını Özkul Çobanoğlu şu şekilde tanımlamıştır: “Araştırılan konuyla ve amaçla ilgili olarak bilgi edinmeye uygun insanların bulunması ve onlar tarafından kabul edilebilir bir rolle aralarına katılınması ve davranışlarının gözlemlenmesi ve bunların halk bilimin kullanabileceği şekilde ve gözlenen insanlara hiçbir şekilde zararlı olunmadan rapor edilmesi veya araştırılan konu ile ilgili olarak bilgisine müracaat edilen kaynak kişilerle yapılan görüşmeler yoluyla derlenen bilginin bilimsel çalışmalarda kullanılmaya hazır hale getirilmesidir.”6
Alan araştıması güvenilir ve orijinal bilgiler elde etmek amacıyla araştırma yapılan alana gidilerek orada çalışmalar yapılmasıdır. Alan araştırması öncesinde de araştırmacı planını hazırlamalı, kullanacağı teknikleri ve araç gereçleri belirlemeli ve araştırma yapacağı yer ile ilgili bilgiler edinmelidir.7
Bu çalışmada da alan araştırmasına çıkılmadan önce gidilecek köy ile ilgili bilgiler toplanmıştır. Ekler bölümünde yer verilen derleme soruları önceden hazırlanarak görüşmeler esnasında yeri geldikçe bu sorulara başvurulmuştur. Ayrıca bir alan araştırmasında en önemli nokta görüşülecek kaynak şahsın doğru tespit edilmesidir. Dolayısıyla hemen her bölüm için ayrı özelliklerde kaynak şahıslar ile görüşülmeye çalışılmış, bunun planlaması önceden yapılmıştır.
6 Özkul Çobanoğlu, Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Ankara:
Akçağ Yayınları, 2005, s. 63.
11
Görüşme yöntemi dışında gözlem de çalışmamızın esasını teşkil eden yöntemlerden biridir. Kaynak şahıslar bazen sorular yöneltildiğinde yeterli cevaplar verememektedir. Ancak bizzat icra ortamlarında bulunulduğunda gözlem şansı da doğmaktadır. Gözlem sonrasında tespit edilen uygulamalar ile ilgili sorular kaynak şahısların daha rahat hatırlamalarını ve daha net, açıklayıcı cevaplar vermelerini sağlamıştır. Bunun için de araştırma sahasında gerçekleşen nişan, düğün, mevlit, köy hayırları, hac veya asker uğurlamaları, kavruk çekme vs. etkinliklere muhakak katılınmaya çalışılmıştır.
3.2. Kaynak Şahıs Bilgileri
Kaynak kişi halk bilimi çalışmalarında bilgisine müracaat edilen kişidir. Ancak kaynak şahıslar bir madde veya materyal değil, gerçek ve yaşayan insanlardır. Alan araştırmacısı diğer insanlara aralarında bulunuş nedenini açıklamalı, onların güvenini kazanmalı ve onlar tarafından kabul edilebilir bir ilişki kurmanın yolunu bulmalıdır.8
Bu çalışmada da öncelikli yapılan iş kaynak şahıslara çalışmanın amacını anlatmak olmuştur. Çalışmanın amacı anlatıldıktan sonra sahaya çıkmadan önce bölge ile ilgili edinilen bilgilerden ve çoğunlukla önceden ayarlanmaya çalışılan kılavuz kişilerden de yararlanarak malzeme derlenmeye, görüşmeye geçilmiştir.
Özellikle icra ortamında derlenen düğün, nişan, mevlit, köy hayrı gibi etkinliklerde kaynak şahıslarla iç içe olunması ve hemen olay yerinde konu ile ilgili sorular yöneltilmesi daha sağlıklı bilgiler alınmasını sağlamıştır.
Yine de görüşülen kaynak şahısların hepsinden istenilen düzeyde verim alınamamıştır. Pek çok kaynak şahıs ile gerçekleştirilen görüşme yeni bir bilgi katmaktan uzak kalmıştır. Kaynak şahıslara yöneltilen sorular da kişiye göre değişkenlik göstermek zorundadır. Çocuk oyunları, tekerlemeler daha çok yaşça genç kaynak şahıslardan, köyün kuruluşuna dair bilgiler ve eski gelenekler yaşça büyük kaynak şahıslardan derlenmeye çalışılmıştır. Doğum ve evlenmeye yönelik veya halk mutfağına yönelik sorular kadın kaynak şahıslara yöneltilirken ölünün gömülmesi, sünnet, köy hayrı gibi konulardaki sorularda erkek kaynak şahıslar tercih edilmiştir.
12
Çalışmanın sonunda da “Kaynak Şahıslar Listesi” başlıklı bölümde bu kaynak şahısların adı, soyadı, doğum yeri ve tarihi, öğrenim durumu ve mesleği ile ilgili bilgilere yer verilmiştir.
Balıkesir merkezde elli iki adet Manav köyü bulunmaktadır. Bu köylerin tamamında alan araştırması yapmak zaman yetersizliği sebebiyle mümkün olamamıştır. Bu yüzden alan araştırması yapılacak olan köyler seçilirken Balıkesir’in farklı bölümlerinden ve birbirine uzak köyler tercih edilmiştir. Böylece alanın tamamıyla ilgili genel bir bilgiye ulaşılması amaçlanmıştır. Görüşülen kaynak şahıslardan kimileri de köyde doğup büyümüş ancak sonrasında şehre yerleşmiş kişilerden oluşmaktadır. Dolayısıyla kaynak şahıs seçiminde halk edebiyatı ve halk bilimi konularında yetkinliği ve alanı temsil yeteneği temel belirleyici olmuştur.
Alan araştırması esnasında pek çok kişi ile görüşme gerçekleştirilmiştir. Ancak çalışmaya katılan yetmiş iki kaynak şahsa bu çalışmada yer verilmiştir. Kaynak şahısların ellisi kadın, yirmi iki tanesi de erkektir. Halk edebiyatı ve halk bilimi ürünlerinde kadınların daha aktif olmaları, uygulamaların bizzat içinde yer almaları kadın kaynak şahısların çokluğunda en büyük etkendir. Ancak az önce de belirtildiği üzere erkeklerin icra ortamında gerçekleşen etkinliklerin derlenmesinde ise erkek kaynak şahıslara başvurulmuştur. Erkek kaynak şahıslar genellikle derleyicinin bayan olması sebebiyle çekingen davranmış ve bazen konuşma yapmak istememişlerdir. Mani bölümünde bu durum ve sebepleri yeniden ele alınacaktır.
Kaynak şahısların sekiz tanesinin okuma yazması yoktur. Beş tanesi ilkokulu bitiremeden ayrılmış, otuz sekiz tanesi ilkokul mezunu, altı tanesi ortaokul mezunu, on iki tanesi lise mezunu, üç tanesi ise üniversite mezunudur. Görüldüğü üzere kaynak şahısların genellikle eğitim düzeyleri düşüktür. Ancak bunun sebebi Manav köylerinde eğitim düzeyinin düşüklüğü olarak yorumlanmamalıdır. Bu durum eğitim seviyesi arttıkça köyden, dolayısıyla da gelenek göreneklerden uzaklaşan kişilerin kaynak şahıs olarak seçilmemeleri ile açıklanabilmektedir.
Kaynak şahısların en küçüğü 1997 doğumlu, en büyüğü ise 1927 doğumludur. Bu yaş aralığında hemen hemen her grupta kaynak şahıs mevcuttur. Bu durum araştırmanın geçerliliğinin sağlanması için gerekli bir önşarttır kanısındayız.
13
Kaynak şahısların meslek dağılımlarında ise kadınların genellikle mesleklerini ev hanımı olarak ifade ettiği görülmektedir. Ancak köylerde yaşayan kadınlar erkeklerden daha fazla çalışmakta tarım ve hayvancılığın belkemiğini onlar oluşturmaktadır. Şehirde oturan kadın kaynak şahısların ise gerçekten bir işte çalışmadıkları gözlenmiştir. Kaynak şahıslar arasında işçi, memur, şoför, arıcı, sosyolog, emekli astsubay ve emekli işçi de bulunmaktadır.
14
4. MALZEMENİN DERLEME ŞEKLİ VE YAZIYA GEÇİRİLMESİ