Deprem Sigorta Prim Oranlarının Farklı Parametrelere Göre

Bölgedeki binaların sigorta prim oranlarının belirlenmesinden sonra elde edilen oranların çeĢitli parametrelere göre değiĢimi incelenmiĢtir. Tez kapsamında kullanılan sigorta prim oranı tahmin modelinin hesap akıĢ Ģeması daha önce ġekil 7.1‟de verilmiĢtir. ġekil incelendiğinde sigorta prim oranlarının hesabını etkileyen kritik parametrelerin görüleceği açıktır.

Sigorta prim oranların hesabını etkileyen parametrelerin en baĢında HOM gelmektedir. Çünkü HOM matrisleri binaların çeĢitli deprem seviyelerindeki

127

hasarların olasılıklarını ifade etmektedir. Hatırlanacağı gibi binalara ait HOM belirlenirken her hasar durumuna (HD) karĢılık gelen merkezi hasar oranları (MHO) tanımlanmaktadır. Dolayısıyla kullanılan bu merkezi hasar oranları (MHO) sigorta prim oranları etkileyebilecek en önemli parametrelerden biridir. Prefabrik binaların sigorta prim oranı için tez kapsamında (Gürpınar ve diğ. 1978) tarafından önerilen MHO değerleri kullanılmıĢtır. Ancak (Askan ve Yücemen 2010) güvenirlik modelini kullanarak MHO oranlarını yeniden hesaplamıĢ ve modifiye etmiĢtir. Her iki yaklaĢıma göre MHO oranları Tablo 7.5‟de karĢılaĢtırılmalı olarak verilmiĢtir.

Tablo 7.5: Farklı çalıĢmalarda önerilen MHO değerleri Hasar Durumu (HD) (MHO (%) (Gürpınar ve diğ. 1978) MHO (%) (Askan ve Yücemen 2010) Hasarsız 0 0 Hafif Hasar 5 5 Orta Hasar 30 30 Ağır Hasar 70 85 Göçme 100 85

HOM matrisi MHO değerlerinin sigorta prim oranları üzerindeki hassasiyetini/etkisini incelemek amacıyla sigorta prim oranları ayrıca (Askan ve Yücemen 2010) tarafından yeniden hesaplanan MHO değerleri kullanılarak hesaplanmıĢtır. Bu iĢlem hem tek katlı hem de iki katlı binalar için uygulanmıĢ ve sigorta prim oranları yeniden hesaplanmıĢtır (Tablo 7.6).

Tablo 7.6: Deprem sigorta prim oranlarının merkezi hasar oranlarına hassasiyeti Bina Türü Bina Grup Adı _{(Gürpınar ve diğ.} TP (1/1000)

1978) (1) TP (1/1000) (Askan ve Yücemen 2010) (2) Oran (2)/(1) Tek Katlı

Ġyi kalite binalar 3.40 3.43 1.009

Orta kalite binalar 4.15 4.10 0.988

Kötü kalite binalar 5.20 4.93 0.948

Ġki Katlı Ġyi kalite binalar 5.77 5.70 0.988

Kötü kalite binalar 9.32 8.35 0.896

Elde edilen sonuçlar Askan ve Yücemen tarafından (Askan ve Yücemen 2010) önerilen MHO kullanıldığında sigorta prim oranlarının düĢtüğünü göstermektedir. Ancak tek katlı iyi kalitede olan bina gruplarında bu durumun farklı

128

olduğu görülmektedir. Yapılan incelemeler özellikle yüksek MYH değerlerinde diğer bir deyiĢle yüksek deprem Ģiddetlerinde göçme olasılıklarının yüksek olduğu binalarda MHO oranının düĢüĢünün, sigorta prim oranlarında düĢmeye neden olduğunu göstermiĢtir. Bu durumun en bariz Ģekilde iki katlı ve kötü kaliteli binalarda görülmektedir (0.896). Bu binalara ait HOM incelendiğinde göçme ortalama hasar oranlarının (OHO) diğer binalara göre daha yüksek olduğu tespit edilmiĢtir. Sonuçta elde edilen veriler, ileri hasar seviyelerindeki düĢük MHO oranlarının yüksek hasar oranlarına sahip binalarda sigorta prim oranlarını düĢürdüğünü, fakat düĢük ve orta hasar oranlarının yüksek olduğu binalarda sigorta prim oranlarını yükselttiğini göstermiĢtir.

Tez kapsamında sigorta prim hesaplarını etkileyen diğer bir parametre ise HOM hesaplama yöntemidir. Önceki bölümlerde (bkz. Bölüm 5) HOM matrislerinin hesabı için üç farklı hesap yaklaĢımı kullanılmıĢtır. Bu hesap yaklaĢımlarının ikisi hasar görebilirlik eğriliklerinin üretilmesi ilgili çalıĢmalar sırasında, diğer hesap yaklaĢımı (ampirik) ise doğrusal olmayan dinamik analiz sonuçlarından elde edilen bina hasarları belirlenerek dikkate alınmıĢtır. Yapılan incelemeler ampirik yöntem ile hesaplanan hasar olasılıklarının daha yüksek olduğu göstermiĢtir (bkz. Bölüm 5.4). Binalara ait HOM matrislerinin her üç yöntemle elde edilmesi bilgi eksikliğinden kaynaklanan bir belirsizliğe iĢaret etmektedir. Dolayısıyla elde edilen tüm bilgiler bir araya getirilerek prefabrik binalar için birleĢtirilmiĢ HOM elde edebilmek mümkündür. Tez kapsamında ampirik yöntemle elde edilen sonuçların %50‟si, geriye kalan diğer iki analitik yaklaĢımın sonuçlarının benzer sonuçlar vermesi sebebiyle de %25‟i kullanılarak birleĢtirilmiĢ HOM elde edilmiĢtir. Sigorta primlerinin, birleĢtirilmiĢ HOM olan hassasiyetini göstermek amacıyla kullanılan yöntemlerle elde edilen hasar olasılık matrislerinin öznel ağırlıkları birbirlerine yaklaĢık olarak eĢit alınmıĢ (ampirik 0.34, analitik-1 ve analitik-2 0.33) ve yeni birleĢtirilmiĢ HOM tek ve iki katlı bina grupları için hesaplanmıĢtır. Yeni hasar olasılık matrisleri kullanılarak sigorta primleri tekrar hesaplanarak Tablo 7.7‟de verilmiĢtir. Ancak hesaplamalar sırasında Gürpınar ve diğ. (1978) tarafından önerilen merkezi hasar oranları kullanılmıĢtır. Hasar olasılık matrisi hesap yönteminin etkisi incelendiğinde oranların %20 civarında değiĢtiği ve HOM hesaplama yönteminin merkezi hasar oranlarına (MHO) göre daha etkili olduğu belirlenmiĢtir.

129

Tablo 7.7: Deprem sigorta prim oranlarının hasar olasılık matrislerine (HOM) hassasiyeti

Bina Türü Bina Grup Adı TP (1/1000) (Amp, _{0.5, analitk-1&2,} 0.25) (1) TP (1/1000) (Amp, 0.34, analitk-1&2, 0.33) (2) Oran (2)/(1) Tek Katlı

Ġyi kalite binalar 3.40 2.77 0.815

Orta kalite binalar 4.15 3.38 0.814

Kötü kalite binalar 5.20 4.23 0.813

Ġki Katlı Ġyi kalite binalar 5.77 4.98 0.863

Kötü kalite binalar 9.32 8.22 0.882

Sigorta prim oranlarını etkileyebilecek olan belki de en önemli parametrelerden biride kar oranı ile ilgili ayarlama katsayısıdır (AK). Önceki paragraflarda hesaplanan tüm TP oranlarında AK, 0.4 alınmıĢtır. Bu durumda safi sigorta primlerine %67 oranında bir artıĢ meydana getirmektedir. Kullanılan ayarlama katsayısı elbette bir takım soru iĢaretleri bulundurabilir. Ancak bu değer sigorta veren açısından çeĢitli belirsizlikleri göz önüne almak ve sigorta yapanın karı gibi baĢlıkları içermektedir. Dolayısıyla kullanılan AK değerinin ne olacağı tamamen sigorta yapan Ģirketin belirsizliklerden doğan riskleri ne kadar göz önüne aldığı ile ilgilidir. Eğer safi sigorta prim oranlarının %25 fazlası oranında bir değer isteniyorsa (ki bu değer makul bir değer olarak görülebilir) ayarlama katsayısı 0.2 alınabilir.

Sigorta prim oranlarını etkileyebilecek son parametre ise her MYH grubu için hesaplanan yıllık aĢılma olasılıkları yani sismik tehlikedir ST(I). Bölge için elde edilen sismik tehlike eğrisi bir önceki bölümde verilmiĢtir. Sismik tehlikenin sigorta prim oranları üzerindeki etkisini (hassasiyetini) incelemek amacıyla bir önceki bölümde sadece ana Ģok deprem kullanılarak elde edilen sismik tehlike eğrisi dikkate alınmıĢtır (bkz. ġekil 6.12). Bu durumda her MYH grubu için oluĢma olasılıkları hesaplanmıĢ ve tek ve çok katlı prefabrik bina grupları için sigorta primleri bir kez daha hesaplanmıĢtır. Hesaplar sırasında MHO oranları için (Gürpınar ve diğ. 1978), HOM ise tez kapsamında kullanılan ve hesabı Bölüm 5.3.2, denklem (5.3)‟te verilen yaklaĢım kullanılmıĢ ve sonuçlar Tablo 7.8‟de verilmiĢtir.

130

Tablo 7.8: Deprem sigorta prim oranlarının sismik tehlike değerlerine hassasiyeti Bina Türü Bina Grup Adı

TP (1/1000) (Aġ+ ikincil depremler) (1) TP (1/1000) (Sadece Aġ depremler) (2) Oran (2)/(1) Tek Katlı

Ġyi kalite binalar 3.40 2.88 0.847

Orta kalite binalar 4.15 3.50 0.843

Kötü kalite binalar 5.20 4.40 0.846

Ġki Katlı Ġyi kalite binalar 5.77 4.85 0.841

Kötü kalite binalar 9.32 7.83 0.840

Tablodan da görüldüğü gibi sadece Aġ deprem kullanılarak elde edilen sigorta prim oranlarının, hem ana Ģok hem de ikincil depremleri içeren analizlere göre elde edilen deprem sigorta prim oranlarından daha düĢük olduğu görülmektedir. Elde edilen sonuçlar ayrıca sismik tehlike değerlerinin sigorta prim oranları üzerinde yaklaĢık olarak %15-20 arasında bir etkisinin olduğu göstermektedir. Elde edilen bu farkın sadece incelenen bölgeye (DOSB) özgü olduğu ve bu farkın bölgenin bulunduğu zemin tipi, bölgenin depremselliği, magnitüd-sıklık iliĢkisi türü, kullanılan azalım iliĢkileri ve benzeri parametrelerden etkilenebileceği unutulmamalıdır. Dolayısıyla sismik tehlike değerlerinin sigorta prim oranları üzerindeki etkisinin tam olarak yüzdesel değerinin belirlenmesi pek mümkün değildir. Ancak sismik tehlike eğrilerinin sigorta prim oranları değiĢtirebilecek bir öneme sahip olduğunu söylemek yanlıĢ bir ifade de değildir.

131