Denizli’de Eğitim Kurumları

Aslına baktığımız zaman Denizli’nin eğitim ve öğretim durumunu en iyi anlatan olgu hiç kuşkusuz ki Denizli’nin ilk eğitim kurumu olan Denizli Lisesi’nin tarihidir diyebiliriz. Zira okul köklü geçmişinde Denizli halkının sosyal yapısının yanında Denizlinin eğitimde geçirdiği evreleri rahatlıkla görmemizi sağlamaktadır. Bu bağlamda öncelikli olarak ilköğretim kurumlarında başlamak istiyoruz.

İlköğretim Kurumları

İlköğretimin zorunluluğu ve devlet okullarının parasız oluşu 1924 anayasasında ifadesini bulmuş. Buna göre 1926 yılında ki kanuna göre ise bu okulların yatılı ve gündüzlü olacağı ve

102

Kemal ŞAKİR,Tarihi, Coğrafi, İştimai, Sıhhı, İktisadi Noktai Nazardan Denizli, Hüsnütabiat Matbaası,İstanbul, 1928, s.69.

103

Muallim Murat, a.g.e., s.16 .

104

Cemil ÖZTÜRK, Türkiye’de Dünden Bugüne Öğretmen Yetiştiren Kurumlar, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi, No:1310, İstanbul, 2005, s.84-87.

105

ödeneklerinin özel idareler tarafından karşılanacağı ifade edilmiştir. 1929 tarihli ilk mektepler talimatnamesine göre ilköğretimin amaçları:

“İlkmekteplerde terbiyenin ilk ve son maksadı çocukların milli hayata layıkıyla intibak etmeleridir. Terbiyede Türklük ve Türk vatanı esas mihveri teşkil etmelidir. Çocuklarda milli hislerin beslenmesi ve kuvvetlendirilmesi için her fırsattan istifade edilmelidir. Türk inkılâbı ve bu inkılâbın nimetleri, bu nimetlere ermek için yapılan büyük cidaller (savaşlar) onlara layıkıyla anlatılmalıdır. Cumhuriyet ve 23 Nisan bayramları gibi büyük milli günlerde mektepte tertip olunacak müsamereler (piyesler) ve şenlikler, çocukların milli hassasiyetlerini artırmak için en iyi fırsatlar verir. Talebe bayrağı sevmeli ve ona hürmet etmelidir. Bunun için her ilkmektepte haftanın ilk günü sabahleyin ve son günü öğleden sonra bayrak töreni yapılmalıdır.”

Ulusal bayramlardan çocuklara yurttaşlık eğitimi verilmesi için yararlanılması çok uygulanan ve etkili bir yol olmuştur. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün 7 Ağustos 1944’deki açıklamalarına göre, o tarihlerde ilkokul 1. sınıflarına 224-247.000 öğrenci girmekte, bunlardan ancak 75.000’i ilkokulu bitirebilmektedir. Verilen fire % 65 gibi “korkunç” bir boyuttadır. Bunun nedeni İnönü’ye göre, ilköğretim davasının öneminin vatandaşa, hatta bazı görevli-tornası, kız çocuklarının okula verilmesindeki sorunlar, köylü çocukların iş zamanı gelince okulu bırakmaları, yoksul olanların vaktinden önce okulu terkedip çalışmaya gitmeleri, maddi kaynak yetersizliğidir vs.106

a) Kâtip Çelebi İlkokulu

Osmanlı Devleti zamanında ipekböceği istasyonunun bulunduğu yerde, 1876 yılında Çaybaşı ilk mektebi adını taşıyan bu okulu daha sonra Kayalık Mahallesi’nde Mahmudiye İlkokulu, Hacı Fakih mahallesinde de Hacı Fakih İlkokulu takip etmiştir.107 1926-27 yılında Denizli Lisesi bünyesine alınan bu ilkokul1081932 yılında Gazi İlkokulu açılıncaya kadar her zaman ön planda olmuş ve Denizli’nin ilk eğitim kurumu olarak öncülük etmiştir.109

1927 yılında il genelinde ilk mekteplerin sayısı 180 tanedir. Bu okullarda 299 öğretmen çalışmakta olup 234.896 lira ödenek olarak yıllık harcamaya sahiptir. 1945-46 yılına baktığımızda ise merkezdeki ilkokul sayısı 15 tanedir.110

106 AKYÜZ, a.g.e., s.300-301. 107 TÜTENK, a.g.e., s.1-7. 108 Denizli İl Yıllığı/1967, s.181. 109 KODAL, a.g.e., s.177. 110 TÜTENK, a.g.e., s.1-7.

b) Gazi İlkokulu

Denizli il merkezinde bulunan yapı Atatürk’ün eğitim seferberliği sırasında Anadolu’da yapılan okullardan birisidir. 1931 yılında inşaatına başlanmış olup 1932 yılında tamamlanmıştır. Zemin artı iki kat olarak inşaa edilen yapıda Mimar Kemalettin’in projesi uygulanmıştır. Başlangıçta sekiz derslik olarak yapılmış daha sonra bölünerek on derslik haline getirilmiştir.111

Ortaokullar ve Diğer Eğitim Kurumları

a) Denizli Ortaokulu

1923-24 öğretim yılında ortaokul adını almış ve Türkiye’de ilk kez 1927 yılında ilk olarak Denizli ortaokul kız ve erkek öğrenciler karışık olarak eğitim öğretim görmüşlerdir. Denizli’nin karma eğitimle tanışması aslına bakılırsa yüzyıllar öncesine dayanmaktadır. Buna göre Denizlili olan alim Merkez Efendi öğrencilere karma eğitimle ders vermiştir.112 Daha sonra lise binasına taşınan okulun öğrenci sayısı sadece 135’tir.113

b) Denizli Lisesi

Bugün kullanılmakta olan mevcut bina, 1915 yılında o dönemin mutasarrıfı olan Tevfik Bey’in gayreti ile birkaç ev ve bahçenin istimlâk edilmesiyle ve özel idarenin ayırdığı az bir para ile yapılmaya başlanmıştır.114 O sürede Denizli’de görevli olarak bulunan Askerlik Dairesi Başkanı Yarbay Bedri Bey’in katkıları ve halkın yardımlarıyla binanın temel ve birinci ve ikinci katı yapılmıştır. I. Dünya savaşının devamı ve İstiklal Harbi esnasında bina öylece kalmış hiçbir şey yapılmaksızın on yıl süreyle beklemiştir.115 Daha sonra bina çürümeye yüz tutarken binanın yıkılması gündeme gelmiş ve bu sırada Denizli’ye vali olarak gelen Mithat Bey (Kalabalık) binanın yıkılmasına mani olarak vilayet bütçesinden yüzbin lira ödenek ayırarak bu lisenin tamamlanmasında öncü oluyor.116

Daha sonra mili eğitim bakanlığı bu binayı 101.354 liraya satın almış ve aynı binaya köy öğretmen okulu açmıştır taki 1932-33 yılına kadar devam eden bu kurum o yıl kaldırılarak yerini bugünkü liseye bırakmış ve müdürlüğüne Sacit Öncel getirilmiştir.117 Lise açıldığı yıl ikinci devresinde yalnız dördüncü sınıf oluşturulmuş. Birinci sınıf 4 şubeli, ikinci sınıf 3 şubeli, üçüncü

111

Türkiye Cumhuriyeti Denizli Valiliği, Denizli Kültür Değerleri 2001, İl Kültür Müdürlüğü, Deha Matbaa, Denizli, 2001, s.37.

112

Denizli Milli Eğitim Müdürlüğü, a.g.e., s.17.

113

Denizli İl Yıllığı/1973, s.76.

114

M.O. YILMAZ, “Denizli Maarif İşleri”, Büyük Modern Türkiye Dergisi, Sayı:42, Mart 1957, s.24.

115

Denizli İl Yıllığı/1967, s.181.

116

Selahattin SAVCI, “İsmet İnönü Lisesi’nin Tarihçesi”, İnanç Dergisi, 1943, Sayı:80, s.47.

117

sınıf 2 şubelidir. Okulun toplam öğrenci sayısı açıldığı yıl itibariyle 415’tir.118 c) Köy Muallim Mektebi

1920’li yıllarda Türkiye nüfusunun % 70’i köylerde geri kalanları ise şehirlerde yaşamaktadır. Buna karşılık köylerin elektriği olmamakla beraber, ulaşım, sağlık ve su gibi temel ihtiyaçlarından oldukça sıkıntı çektikleri ortadaydı. Kaldı ki öğretmenler köylere gitmekten çekindikleri gibi gidenler hemen dönmeyi düşündükleri için verimli olamıyorlardı. Ayrıca verimli ziraat için bir öğretmene gereksinim duyulmaktaydı zaten bu konu 1923’te toplanan Türkiye İktisat Kongresinde ele alınmış ve bazı kararlar alınmıştı.119

Türkiye’nin bu genel fotoğrafı Denizli için de geçerliydi. Cumhuriyet döneminde şehir öğretmeni yetiştirme alanında olduğu gibi köy öğretmeni yetiştirme alanında da köklü değişiklikler ve 22 Mart 1926 tarihli kararla muallim mektepleri ikiye ayrıldı ve 1927 yılında da Köy Muallim Mektepleri açılmasına karar verildi.120 Aynı yıl Denizli’de Denizli Erkek Muallim mektebi, köy muallim mektebine çevrilmiştir.121 Bu okula mecburi hizmet karşılığında 133 öğrenci alınmış fakat bu konuda yeteri kadar başarı sağlanamamıştır.122 Ne var ki bu kurumların programları, öteki okullardan hiç farklı değildi ayrıca öğretimi daha da zayıftı.1933 yılında bu okul kapatılmıştır.123 Yukarıda ifade ettiğimiz gibi bu okul yerini liseye bırakmıştır.