Denetim Bulgularının Yorumlanması ve Denetim Raporunun Hazırlanması Aşaması Ve Kültür İlişkisi

Denetçi, muhasebe döngülerinin ve ilgili hesapların denetimini tamamladıktan sonra kanıtları ortaya koymuş ve değerlemiş olacaktır. Denetim bulgularını bir rapor haline getirme aşaması denetimin son aşamasıdır.

Bu son aşamaya gelindiğinde denetçinin denetim süreci boyunca bir yargısı oluşmuş olacaktır. Bu yargısını da raporuyla ortaya koyacaktır. Hem mesleki kimliği açısından, hem ahlaki olarak, hem de yasal nedenlerle denetçinin denetim raporunu imzalaması son derece ciddi bir iştir²¹⁴. Denetçi bir bakıma bütün sorumluluğunu ve oluşan yargısını ki bu yargının içinde şekillendiği kültürün yansımalarını denetim raporunda somutlaştıracaktır. Bu yargının bilimsel bulguların değerlendirilmesi sonucu oluşacağı tartışılamaz. Özellikle unutulmaması gereken nokta, denetim sürecinde denetçinin alması gereken kararlarda her zaman nesnel olmasının güçlüğüdür.

Unutulmamalıdır ki, karar öznel bir olgudur. Denetçinin denetim süreci içinde vermiş olduğu kararların uzantısı denetim raporuna da yansıyacaktır. Belli şekil şartları olan denetim raporunun hazırlanmasında farklı kültürlerdeki denetçilerin direkt olarak kültürel etkilerini görmek olanaklı değildir diye düşünüyoruz. Fakat bütün denetim sürecinde denetçinin oluşan yargısı ve aldığı kararlarda kültürel etkiyi görmek olanaklıdır. Bu sürecin sonunda denetçi raporunda; olumlu, koşullu, olumsuz görüş bildirebileceği gibi hiç görüş belirtmeye de bilir.

212 Birnbirg ve Snodgrass (1988), s.447-64

213 Kachelmeier ve Shehata (1997) s,407-431

214 Erdoğan (2005) s.296

Denetçi, denetim süreci aşamasında bir çok karar alma durumunda kalacaktır.

Alacağı bu kararlar sırasında bazen ikilemler yaşayacaktır. Aşağıdaki şekil denetçinin denetim sürecinde karşılaşma olasılığı bulunan karar ikilemlerinden önemli olduğunu düşündüklerimizi içermektedir.

Şekil 12. Denetim Süreci, Karar İkilemi, Hofstede’nin Kuramı ve Denetçinin

Kültürel Kimliği

Şekilde denetçinin kültürel kimliğini oluşturan önemli farklılıkların başında denetçinin içinde şekillendiği kültürel ortam gelmektedir (Şekilde kültürün denetimle olan ilgisi denetim adımları ile bağlantılı olarak anlatılmıştır). Geniş anlamda kültürel ortam topluma mal olmuş geleneklerden oluşmaktadır. Daha dar anlamda ise çevresel farklılıklardan oluşur. Çevresel farklılıklar, bireyin ilk şekillendiği ortam olan aile, okul, arkadaş çevresidir. Bu nedenle denetçide ilk olarak kişiliğini bu küçük ortamda şekillendirmeye başlar ve daha sonra toplumsal normlarla kişiliğini pekiştirir. Mesleki yaşantısına adım atan denetçi aldığı eğitim ve mesleki tecrübesini, şekillendiği ortamda oluşan kişiliğiyle birleştirerek deneyimini oluşturur. Çünkü denetim işini gerçekleştirirken, denetçinin sadece ana çerçeveyi belirleyen denetim standartlarına bağlı kalması her zaman olanaklı değildir. Denetim sırasında denetçinin yargısına dayanan bir çok karar alınması söz konusudur. Bu kararlarda denetçinin eğitimi, mesleki tecrübesi ve kişiliğini oluşturan kültürel yapısı önemli bir yer tutmaktadır.

Ön İnceleme

Bir diğer önemli öğe de denetim sırasında denetimi yapan denetçinin cinsiyetidir. Yankelovich²¹⁵ yaptığı çalışmada, erkekler ve kadınların farklı ahlakı yönlendirme gösterdiğini ortaya koymuştur. Yankelovich çalışmasının sonunda, kadınların erkeklere oranla sorumluluklarına ve sözlerine karşı daha duyarlı olduğunu erkelerin ise daha saldırgan olduklarını ortaya koymuştur.

Gilligan²¹⁶’in yaptığı çalışmada Yankelovich’in çalışmasını desteklemiş ve kadınların olaylar karşında daha ılımlı, sorunluluk sahibi ve olaylara daha ilgili olduğunu ortaya koymuştur. Erkeklerin ise kadınlara oranla olaylara daha saldırgan yaklaştığı belirlenmiştir.

Bir başka çalışmada Betz ve O’Connell²¹⁷ tarafından yapılmıştır. Çalışmalarında Betz ve O’Connell erkeklerin daha çok işlerinde yükselme ve paraya odaklı olduklarını kadınların ise daha çok kişisel ilişkiler ve insanlara yardıma odaklı olduklarını ortaya koymuştur.

Etik dışı davranış karşısında kadın ve erkeğin farklı davranış sergilediğini ortaya koyan diğer bir çalışma da Ameen, Guffey ve McMillan²¹⁸ tarafından muhasebe öğrencileri üzerinde yapılmıştır. Bu çalışmanın sonuncu olarak, kız öğrencilerin erkek öğrencilere göre daha hassas davrandıkları ve mesleki etik kurallarına uygun olamayan bir davranışa erkeklere oranla çok daha az onay verdikleri ortaya çıkmıştır.

Bir başka çalışmada da Luthar²¹⁹ ve arkadaşları tarafından üniversite eğitimine yeni başlayan öğrencilerle, eğitimini tamamlamak üzere olan öğrenciler üzerinde yapılmıştır. Araştırmanın sonucunda kız ve erkek öğrencilerin etik olaylara bakışının farklı olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca eğitimlerinin sonuna doğru öğrencilerin etik olaylara bakışının değiştiği gözlenmiştir.

215 Maria L. Roxas, Jane Y. Stoneback, “The Importance of Gender Across Cultures in Ethical Decision-Making”, Journal of Business Ethics, (2004), Cilt.50, s.146-165

216 Aynı kaynak, s.150

217 M. Betz, L. O’Connell ve J. Shepherd, “Gender Differences in Proclivity for Unethical Behavior”, Journal of Business Ethics, (1989), Cilt. 8, s.321-324

218 E. Ameen, D. Guffey ve J. McMillan, “Gender Difference in determining the Ethical Sensitivity of Future Accounting Professionals”, Journal of Business Ethics, (1996), Cilt:15, s. 591-597

219 H. Luthar, R. DiBattista ve T. Gautschi, “Perception of What Ethical Climate is and What it Should Be” Journal of Business Ethics, Cilt.16, s.205-217

Yukarıdaki çalışmaların aksine, Davis ve Welton²²⁰ muhasebe öğrencileri üzerinde uyguladıkları anket sonucunda denetçiyi ikilemde bırakacak kararlarda ve ikilem oluşturacak davranışlarda kız ve erkek öğrenciler arasında önemli bir fark olmadığı sonucuna ulaşmışlardır.

Denetim sırasında denetçileri ikilemde bırakan kararları daha iyi anlatmak amacıyla karar alma süreci ve kararın özellikleri üzerinde durmak uygun olacaktır.

2. FARKLI KÜLTÜRLERDE ŞEKİLLENEN DENETÇİLERİN DENETİM