Deneme Toprağının Bazı Kimyasal Özellikleri

Deneme toprağının bazı kimyasal özellikleri başlığı altında, denemenin yürütüldüğü 2011 ve 2012 yıllarında vejetasyon başında ve sonunda herbir parselden ayrı ayrı, 0-30 cm derinlikten alınan toprak örneklerinin analiz sonuçları incelenmiş ve bir bütün olarak irdelenmiştir. Yapılan analizler ile toprakların, pH, organik madde, alınabilir bor, azot, fosfor, potasyum, kalsiyum, magnezyum, sodyum, demir, çinko, mangan ve bakır içerikleri belirlenmiştir.

Çizelge 4.27’de bor uygulamalarına göre 2011 ve 2012 yıllarında denemenin başlangıcında ve sonunda alınan toprak örneklerine ait bazı kimyasal analiz sonuçları verilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre toprağın pH’sı 8.31-7.48 aralığında değiştiği görülmektedir. Sezon başlarında alınan toprakların reaksiyonu alkali karakterli, sezon sonlarında ise toprağın reaksiyonu hafif alkali karakterli olduğu bulunmuştur. Bor uygulamalarına göre toprak reaksiyonundaki değişimlerin de benzer olduğu ortaya çıkmıştır.

Toprakların % organik madde içeriği 0.90 ile 1.68 aralığında değiştiği ve sezon sonlarında toprakların organik madde seviyesinin yükseldiği gözlenmiştir. Bor uygulamalarına göre toprağın % organik madde içeriğindeki değişimlerin benzer olduğu çizelgeden anlaşılmaktadır.

Toprakların yarayışlı bor içeriği 0.92 ile 21.04 mg kg-1 aralığında değişmiştir. Denemenin başlangıcından itibaren topraklarda bor birikiminin olduğu ve en yüksek seviyenin 2012 sezonunun sonunda olduğu ve toprakların yarayışlı bor içeriğinin düşükten toksiğe doğru değiştiği görülmüştür. B4 uygulamasında en yüksek yarayışlı bor içeriği 21.04 mg kg-1 bulunmuş ve bunu B3>B2>B1 uygulamaları sırasıyla 8.49; 4.28 ve 1.68 mg kg-1 ile takip etmiştir. B1 ve B2 uygulamalarının en yüksek seviyesi (Wolf, 1974) belirttiği sınır değerlere göre yüksek, B3 ve B4 uygulamalarının en yüksek seviyesi toksik olarak bulunmuştur. B4 uygulamasında her iki sezon sonunda toprakların yarayışlı bor içeriği toksik olduğu görülmüştür.

Toprakların % azot içeriği 0.09 ile 0.20 aralığında değişmiş ve ilk sezonun sonunda yüksek bulunmuştur. Elde edilen bulgular değerlendirildiğinde, bor uygulamalarına göre toprakların % azot içeriklerinin benzer olduğu gözlenmiştir. Bor uygulamalarının toprağın azot içeriğine olan etkisinin belirgin olmadığı gözlenmiştir.

Toprakların alınabilir fosfor içerikleri 15 ile 47 mg kg-1 aralığında değişmiş ve en yüksek fosfor içeriklerinin sezon başlarında olduğu ve vejetasyon boyunca fosforun tüketildiği görülmüştür. Olsen ve Dean, 1965’e göre toprakların alınabilir fosfor içeriği yeterli ile yüksek seviye aralığında değişmiştir. 2012 sezonunun başlangıcında toprakların alınabilir fosfor içeriği bor uygulamalarına göre değişim göstermiştir. B1 ve B2 uygulamalarında fosfor içeriği sırasıyla 31 ve 34 mg kg-1, B3 ve B4 uygulamalarında ise sırasıyla 41 ve 47 mg kg-1 olduğu görülmüştür. Ancak sezon sonunda toprakların fosfor içeriklerinin tüm uygulamalarda benzer seviyelere geldiği izlenmiştir.

Toprakların değişebilir katyonlarından olan potasyum, kalsiyum ve magnezyum içerikleri denemenin başlangıcından itibaren azaldığı gözlenmiş ve bu azalışların tüm bor uygulamalarında benzer olduğu hükmüne varılmıştır. Toprakların değişebilir potasyum içeriği tüm dönemlerde düşük bulunmuş ve değişebilir kalsiyum ile magnezyum içeriklerinin ise yüksekten ortaya doğru değiştiği görülmüştür.

Toprakların değişebilir sodyum içerikleri 10 ile 88 mg kg-1 aralığında değişmiş ve en yüksek sodyum içeriklerinin sezon sonlarında olduğu ve vejetasyon boyunca yükseldiği görülmüştür. Ayrıca toprakların sodyum içeriği çok düşükten orta seviyeye kadar yükseldiği belirlenmiştir. Toprakların sodyum içeriklerinin artışında bor kaynağı olarak kullanılan sodyum okta boratın etkisinin olduğu görülmüş ancak bor uygulamalarına göre toprak sodyum içeriğindeki değişimlerin benzer olduğu belirlenmiştir.

Toprakların yarayışlı demir içerikleri 3.26 ile 63.74 mg kg-1 aralığında değişmiştir. En yüksek demir içeriği B1 uygulaması hariç ikinci sezonun başlangıcında alınan toprak örneklerinden elde edilmiştir. Denemenin birinci yılında topraklarda demirin biriktiği ancak ikinci sezonda ise toprağın demir içeriğinin sömürüldüğü ve bu durumun tüm bor uygulamalarında benzer olduğu

görülmüştür. Toprakların demir içeriği yüksek seviyeden toksik seviyeye yükselse de ikinci yılın sonunda kritik seviyeye kadar düşmüştür.

Toprakların yarayışlı çinko içerikleri 0.38 ile 1.31 mg kg-1 aralığında değişmiştir. En yüksek çinko denemenin başlangıcında elde edilmiş ve vejetasyon boyunca tüketilmiştir. Denemenin birinci yılında topraklarda çinko tüketiminin zayıf olduğu gözlenirken ikinci sezonda ise daha belirgin bir tüketimin olduğu ortaya çıkmıştır. Elde edilen bulguların tüm bor uygulamalarında benzer olduğu görülmüş ve toprakların çinko içeriği yeterli seviyeden, noksan seviyeye kadar düşmüştür.

Toprakların yarayışlı mangan içerikleri 1.62 ile 31.58 mg kg-1 aralığında değişmiştir. En yüksek mangan içerikleri birinci sezon sonunda alınan toprak örneklerinden elde edilmiştir. Denemenin birinci yılında topraklarda manganın net bir biçimde biriktiği ancak ikinci sezonda ise toprakların mangan içeriğinin sömürüldüğü ve bu durumun tüm bor uygulamalarında benzer olduğu görülmüştür. Toprakların mangan içeriğinde değişimler meydana gelse de topraklarda mangan noksanlığının olmadığı belirlenmiştir.

Toprakların yarayışlı bakır içerikleri 1.23 ile 3.97 mg kg-1 aralığında değişmiştir. En yüksek bakır içeriği birinci sezonun sonunda alınan toprak örneklerinden elde edilmiştir. Denemenin birinci yılında, topraklarda bakırın biriktiği fakat ikinci yılında ise bakır içeriğinin tüketildiği ve bu durumun tüm bor uygulamalarında benzer olduğu görülmüştür. Ancak toprakların bakır içeriğinde değişimler meydana gelse de topraklarda bakır noksanlığının olmadığı görülmüştür.

Bor noksanlığı ile toksisite sınırının dar olmasından dolayı eser miktarlardaki toprak yarayışlı bor içeriğinin bitki gelişimini sınırlandırdığı bilinmektedir. Elde edilen tüm bulgular ışığında, uygulanan farklı bor dozlarının toprağın sadece yarayışlı bor içeriğini net olarak yükselttiği, diğer kimyasal özellikler üzerine etkisinin olmadığı görülmüştür. Düşük konsantrasyona sahip bor içeriğinin kısmen toprağın mikro besin elementi kapasitesini etkileyebileceği düşünülmüş fakat çıkan sonuçlar göstermiştir ki artan bor dozlarının toprağın diğer kimyasal özelliklerini etkileyemediği görülmüştür.

Çizelge 4.27. Farklı bor uygulamalarına göre, 2011 ve 2012 yıllarında analiz edilen 0-30 cm derinlikteki toprağın bazı kimyasal özellikleri

Doz Yıl Dönem pH OM B N P K Ca Mg Na Fe Zn Mn Cu

B1 2011 Başlangıç 8.31 0.90 0.92 0.10 26 173 3399 255 10 18.44 1.28 5.90 2.92 2011 Son 7.50 1.38 1.23 0.20 16 158 3071 266 51 35.16 1.31 31.58 3.89 2012 Başlangıç 8.01 1.18 1.28 0.09 31 136 3075 201 23 27.54 0.86 5.64 3.22 2012 Son 7.99 1.68 1.84 0.09 18 127 2502 202 75 4.53 0.41 2.79 1.23 B2 2011 Başlangıç 8.31 0.90 0.92 0.10 26 173 3399 255 10 18.44 1.28 5.90 2.92 2011 Son 7.56 1.47 1.63 0.16 18 143 3005 261 54 35.36 1.25 30.02 3.97 2012 Başlangıç 7.99 1.25 1.60 0.10 34 165 3174 200 15 38.24 0.95 7.08 3.38 2012 Son 7.93 1.68 4.28 0.10 20 134 2535 192 88 4.62 0.38 2.10 1.24 B3 2011 Başlangıç 8.31 0.90 0.92 0.10 26 173 3399 255 10 18.44 1.28 5.90 2.92 2011 Son 7.48 1.27 2.89 0.20 16 142 3021 271 57 38.16 1.13 29.92 3.96 2012 Başlangıç 7.97 1.38 2.11 0.10 41 158 3174 232 23 42.50 0.77 6.90 3.16 2012 Son 7.90 1.64 8.49 0.10 19 139 2491 204 82 3.26 0.40 2.07 1.27 B4 2011 Başlangıç 8.31 0.90 0.92 0.10 26 173 3399 255 10 18.44 1.28 5.90 2.92 2011 Son 7.49 1.57 6.98 0.16 15 133 3038 269 60 31.46 1.19 30.75 3.74 2012 Başlangıç 7.94 1.58 3.20 0.11 47 180 3174 216 19 63.74 1.01 5.86 3.10 2012 Son 8.13 1.44 21.04 0.10 21 145 2414 185 79 3.59 0.46 1.62 1.33

Çizelge 4.28’de humik madde uygulamalarına göre 2011 ve 2012 yıllarında denemenin başlangıcında ve sonunda alınan toprak örneklerine ait bazı kimyasal analiz sonuçları verilmiştir. Elde edilen bulgulara göre toprağın pH’sı 8.31-7.50 aralığında değiştiği görülmektedir. Denemenin birinci yılı başlangıcında toprakların reaksiyonu alkali karakterli, sezon sonlarında ise hafif alkali karakterli olduğu bulunmuştur. Ancak denemenin ikinci yılında toprak reaksiyonunda değişimin olmadığı ve alkali karakterli olduğu görülmüştür. Humik madde uygulamalarına göre toprak reaksiyonundaki değişimlerin benzer olduğu ortaya çıkmıştır.

Toprakların % organik madde içeriği 0.90 ile 1.66 aralığında değiştiği ve sezon sonlarında toprakların organik madde seviyesinin yükseldiği gözlenmiştir. Humik madde uygulamalarına göre toprağın % organik madde içeriğindeki değişimlerin benzer olduğu belirlenmiştir.

Toprakların yarayışlı bor içeriği 0.92 ile 9.59 mg kg-1

aralığında değişmiştir. Denemenin başlangıcından itibaren topraklarda bor birikiminin olduğu ve en yüksek seviyenin 2012 sezonunun sonunda olduğu ve toprakların yarayışlı bor içeriğinin düşükten toksiğe doğru değiştiği görülmüştür. H3 uygulamasında en yüksek yarayışlı bor içeriği (9.59 mg kg-1

) bulunmuş ve bunu H1>H2 uygulamaları sırasıyla 9.50 ve 7.66 mg kg^-1 ile takip etmiştir. H2 uygulaması ile daha düşük bor birikiminin olduğu ve H1 ile H3 uygulamalarının benzer birikime neden olduğu görülmüştür.

Toprakların % azot içeriği 0.10 ile 0.19 aralığında değişmiş ve ilk sezonun sonunda yüksek bulunmuştur. Elde edilen bulgular değerlendirildiğinde humik madde uygulamalarına göre toprakların % azot içeriklerinin benzer olduğu ve uygulanan humik maddenin toprağın azot içeriğine etkisinin belirgin olmadığı görülmüştür.

Toprakların alınabilir fosfor içerikleri 15 ile 44 mg kg-1

aralığında değişmiş ve en yüksek fosfor içeriklerinin sezon başlarında olduğu ve vejetasyon boyunca fosforun tüketildiği görülmüştür. Olsen ve Dean, 1965’e göre toprakların alınabilir fosfor içeriği yeterli ile yüksek seviye aralığında değişmiştir. 2012 sezonunun başlangıcında toprakların alınabilir fosfor içeriği humik madde uygulamalarına göre değişim göstermiştir. En yüksek fosfor içeriği H3 uygulamasından elde edilmiş ve bunu H2>H1 uygulamaları takip etmiştir. Ancak

sezon sonunda toprakların fosfor içerikleri tüm uygulamalarda benzer seviyelere geldiği izlenmiştir.

Toprakların değişebilir potasyum içeriği 129 ile 173 mg kg-1

aralığında değişmiş ve en yüksek seviyenin deneme başlangıcında alınan topraklardan elde edildiği görülmüştür. Denemenin birinci yılında humik madde uygulamalarına paralel olarak potasyum tüketiminin de arttığı görülmüştür. Öte yandan ikinci sezonun başlangıcında potasyum içeriğinin yine uygulamalara paralel olarak arttığı belirlenirken en yüksek tüketimin H1 uygulamasından elde edildiği bulunmuştur. Ayrıca toprakların değişebilir potasyum içeriği tüm dönemlerde düşük bulunmuştur.

Toprakların değişebilir kalsiyum içeriği 2428 ile 3399 mg kg-1

aralığında değişmiş ve en yüksek seviyenin denemenin başlangıcında alınan topraklardan elde edildiği görülmüştür. Denemenin birinci yılında humik madde uygulamalarına paralel olarak kalsiyum tüketiminin de arttığı görülmüştür. Öte yandan ikinci sezonda daha fazla kalsiyum tüketiminin olduğu belirlenmiştir. Toprak değişebilir kalsiyum içeriğinin yüksek seviyeden orta seviyeye düştüğü gözlenmiştir.

Toprakların değişebilir magnezyum içeriği 190 ile 273 mg kg-1

aralığında değişmiş ve en yüksek seviyenin denemenin birinci yılı sonunda alınan topraklardan elde edildiği görülmüştür. Denemenin birinci yılında artan humik madde uygulamalarına karşı magnezyum birikiminin arttığı belirlenmiştir. Ancak ikinci sezonda magnezyumun birikmediği aksine tüketildiği belirlenmiştir. Ayrıca toprak değişebilir magnezyum içeriğinin yüksek seviyeden orta seviyeye düştüğü gözlenmiştir.

Toprakların değişebilir sodyum içerikleri 10 ile 85 mg kg-1

aralığında değişmiş ve en yüksek sodyum içeriklerinin sezon sonlarında olduğu ve vejetasyon boyunca sodyumun biriktiği belirlenmiştir. Toprakların sodyum içeriği çok düşükten orta seviyeye kadar yükseldiği belirlenmiştir. Bor uygulaması değerlendirmesine benzer şekilde sodyum okta borat ile toprağa önemli miktarda sodyum verilmiş ve böylece toprakların değişebilir sodyum içeriği artmıştır. Ancak humik madde uygulamalarına göre toprağın sodyum içeriğinde değişimlerin olmadığı gözlenmiştir.

Toprakların yarayışlı demir içerikleri 3.88 ile 53.12 mg kg-1

aralığında değişmiştir. En yüksek demir içeriği H1 uygulaması hariç ikinci sezonun başlangıcında alınan toprak örneklerinden elde edilmiştir. Denemenin birinci yılında topraklarda demirin biriktiği ancak ikinci yılda toprağın demir içeriğinin sömürüldüğü ve bu durumun tüm humik madde uygulamalarında benzer olduğu görülmüştür. Toprakların demir içeriği yüksek seviyeden toksik seviyeye yükselse de ikinci yılın sonunda kritik seviyeye kadar düşmüştür.

Toprakların yarayışlı çinko içerikleri 0.39 ile 1.28 mg kg-1

aralığında değişmiştir. En yüksek çinko deneme başlangıcında elde edilmiş ve vejetasyon boyunca tüketilmiştir. Denemenin birinci yılında topraklarda çinko tüketiminin zayıf olduğu gözlenirken ikinci sezonda ise daha belirgin bir tüketimin olduğu görülmüştür. Elde edilen bulguların tüm humik madde uygulamalarında benzer olduğu görülmüş ve toprakların çinko içeriğinin yeterli seviyeden, noksan seviyeye kadar düştüğü gözlenmiştir.

Toprakların yarayışlı mangan içerikleri 2.05 ile 30.87 mg kg-1

aralığında değişmiştir. En yüksek mangan içerikleri birinci sezonun sonunda alınan toprak örneklerinden elde edilmiştir. Denemenin birinci yılında topraklarda manganın net bir biçimde biriktiği ancak ikinci sezonda ise toprakların mangan içeriğinin tüketildiği ve bu durumun tüm humik madde uygulamalarında benzer olduğu görülmüştür. Toprakların mangan içeriğinde değişimler meydana gelse de topraklarda mangan noksanlığının olmadığı görülmüştür.

Toprakların yarayışlı bakır içerikleri 1.22 ile 3.97 mg kg-1

aralığında değişmiştir. En yüksek bakır içeriği birinci sezonun sonunda alınan toprak örneklerinden elde edilmiştir. Denemenin birinci yılında, topraklarda bakırın biriktiği fakat ikinci yılında ise bakır içeriğinin tüketildiği ve bu durumun tüm humik madde uygulamalarında benzer olduğu görülmüştür. Toprakların bakır içeriğinde değişimler meydana gelse de topraklarda bakır noksanlığının olmadığı görülmüştür.

Elde edilen tüm sonuçlara göre humik madde uygulamaları, toprağın alınabilir fosfor ve potasyum içeriğini arttırmış, değişebilir kalsiyum ve magnezyum içeriğini ise azaltmıştır. Denemede kullanılan toprağın fiziksel ve kimyasal özellikleri düşünüldüğünde; kireçli ve alkali karakterli toprağın bahsedilen özelliklerindeki olumlu değişim, humik maddenin toprak verimliliğini arttırıcı bir

materyal olabileceğinin bir göstergesi olduğu düşünülmektedir. Bu bulguların Lotosh vd., 1991; Erdal vd., 2000; Torun, 2009 elde ettikleri sonuçlar ile benzerlik gösterdiği belirlenmiştir.

137

Çizelge 4.28. Farklı humik madde uygulamalarına göre, 2011 ve 2012 yıllarında analiz edilen 0-30 cm derinlikteki toprağın bazı kimyasal özellikleri

Doz Yıl Dönem pH OM B N P K Ca Mg Na Fe Zn Mn Cu

H1 2011 Başlangıç 8.31 0.90 0.92 0.10 26 173 3399 255 10 18.44 1.28 5.90 2.92 2011 Son 7.53 1.50 3.63 0.18 17 151 3161 273 59 35.43 1.27 30.87 3.94 2012 Başlangıç _{8.00 1.22 1.44 0.10 33 151 3125 201 19 32.89 0.91 6.36 3.30} 2012 Son _{7.96 1.55 9.50 0.10 19 129 2428 190 80 4.11 0.42 2.05 1.28} H2 2011 Başlangıç 8.31 0.90 0.92 0.10 26 173 3399 255 10 18.44 1.28 5.90 2.92 2011 Son 7.51 1.41 2.98 0.19 17 144 3017 265 52 36.05 1.18 30.34 3.89 2012 Başlangıç _{7.98 1.35 2.05 0.10 38 160 3149 212 20 43.01 0.90 6.37 3.22} 2012 Son _{7.99 1.66 7.66 0.10 20 141 2543 200 85 3.88 0.39 2.13 1.22} H3 2011 Başlangıç 8.31 0.90 0.92 0.10 26 173 3399 255 10 18.44 1.28 5.90 2.92 2011 Son 7.50 1.36 2.94 0.17 15 138 2923 262 56 33.62 1.21 30.48 3.83 2012 Başlangıç _{7.96 1.48 2.66 0.11 44 169 3174 224 21 53.12 0.89 6.38 3.13} 2012 Son _{8.01 1.63 9.59 0.10 20 138 2486 197 79 4.02 0.43 2.25 1.31}

OM: Organik madde; B: Bor; N: Azot; P:Fosfor; K:Potasyum; Ca: Kalsiyum; Mg: Magnezyum; Na: Sodyum; Fe: Demir; Zn: Çinko; Mn: Mangan; Cu: Bakır