Demokrasi Biçimleri

1.1.4.1. Doğrudan Demokrasi

Demokrasi, halkın kendi kendisini yönetimi olduğundan doğrudan demokraside halk, yasaların kabulü için toplanarak doğrudan doğruya karar alır.

Doğrudan demokraside halk kendi kendini araya başka kimseler sokmadan yönetmektedir. Yani yasaları toplanarak kendi yapmaktadır. Kuşkusuz günlük yaşamın basit yönetim işlerini gördürmek için bazı kamu görevlileri tayin edilmekte

31

ve bu tür kararları bunlar almaktadır.⁹⁵ Doğrudan demokrasi eski Yunan’da site devletlerinde görülmüştür. Bugün ise birkaç İsviçre kantonunda görülmektedir.

1.1.4.2. Temsili Demokrasi

Çağımızda doğrudan demokrasinin devlet yönetiminde uygulanmasının zor olduğu gerçeğinden hareketle 18. yy.dan itibaren düşünceler temsili demokrasi üzerine yoğunlaşmıştır. Temsili yönetimde özgürlük, eşitlik ve kardeşlik düşüncesi etkili olmuştur.⁹⁶

Rousseau’ya göre; egemenliğin temsili yolla kullanılmasını gerektiren etken, büyük topluluklarda herkesin bir araya gelerek karar almasının güçlüğüdür. Bu temsilci demokrasinin uygulanma nedenini oluşturmaktadır. Montesquie ise, akılcı bir yoldan giderek temsili demokrasiyi, akılcı bir temele dayandırmıştır. Halk karar alma hakkına sahiptir. Ancak kararları almak için gerekli siyasal kültür ve zamana sahip değildir. Dolayısıyla, bilgelikleriyle kendini kabul ettirmiş kişileri seçmekle, egemenlik hakkına kullanmakla yetinmeli kararların alınmasında doğrudan doğruya katılmamalıdır.⁹⁷

Katılmanın ancak bilgilendirme ile olacağını belirten Hill, demokrasi kuramının haberleşme kanallarıyla, politikacılarla halkın karşılaştığını belirtiyor.

Çağımızda halkın izleyici olmasının büyük bir tehlike olduğunu belirten Hill, düşünce ve fırsat eşitliğinin ancak demokratik yönetimde gerçekleştirebileceğini belirtir.

Temsili demokrasilerde halk yönetimi yöneticilere bırakmıştır. Yönetime müdahale etmez. Yöneticiler bütün haklara sahiptir. Temsili demokrasilerin bir çok temel ilkeleri vardır. Ancak bu genel ilkelerden demokrasiyi ayakta tutanlar şunlardır: Siyasi çoğulculuk, temsil, seçim çoğunluğun yönetme hakkı, muhalefet etme özgürlüğü, temel hak ve özgürlüklerin korunması, anayasal eşitlik gibi ilkelerdir.

95 Çam, Esat; a.g.e., s.363.

96 Görmez, Kemal; Yerel Demokrasi ve Türkiye, Vadi Yayınları, 1. Baskı, Ankara, 1997, s.36.

97 Çam, Esat; a.g.e., 1990, s.363.

32

Yönetme Hakkı; Çoğunluğu elde eden siyasal iktidara bırakılır. Yaş ve uyrukluk gibi bazı basit koşullara sahip olan herkese oy hakkı tanınır, genel seçim yoluyla iktidar belirlerin.

Temel Hak Ve Hürriyetlerin Korunması; Temsili demokrasinin, iktidarın keyfi davranışlarını dengeleme ve birey üzerindeki etkilerini azaltmak için bireyin özel yaşamının gizliliği, konut dokunulmazlığı, haberleşme, serbest seyahat etme, dernek kurma, toplanacak basın, düşünce, inanç özgürlüğü gibi insan haklarım teminat altına alması çok önemlidir.

Yasa Önünde Eşitlik; Temsili demokrasilerde eşitlik mefhumu yasa önünde eşitlik olarak gelişimini sürdürmüştür. Demokratik bir yaşamın gereği olarak hiçbir zümreye ve gruba ayrıcalık tanımadan her vatandaşın aynı haklara sahip olması anayasa ile teminat altına alınmıştır.

Seçim; Temsili demokrasilerde iktidar seçimle işbaşına gelir. Her ferdin oy kullanma hakkı vardır.

Temsili demokrasinin varlığı sürdürmesi için devlete ve millete bazı görevler ve haklar düşer. Bu haklar arasında, zaman içerisinde ekonomik ve sosyal hakların yeniden yapılanarak doğması, devletin ekonomik eşitsizliği ortadan kaldırmak için ekonomik yaşama girmesi, buna mukabil devletin kişi haklarının ve toplum düzeninin koruyucusu olması ve bu hakları düzenlemek ve sistemli olarak işlerlik kazandırmak için devlette çok güçlü bir yürütmenin olması gibi haklar sayılabilir.⁹⁸

Görüldüğü gibi temsili demokrasiler, ilk aşamada, bireylerin temel hak ve görevlerini belirliyor ve bu hak ve görevleri bireylerin benliğine zarar vermeden bireyin kendi yetenek ve iradesini kullanabileceği bir ortam sunarak uygulama fırsatı ortaya çıkıyor. Bu sayede temsili demokrasilerde ilk aşamada birey kendisini tanıyor, görevini ve sorumluluğunu biliyor ve aynı birey ikinci aşamada devletin ve milletin bekası için uğraşıyor. Zaten temsili demokrasinin amacı da bireyleri ve toplumu refah içinde yaşatmaktadır.

98 a.g.e., s.370-371.

33 1.1.4.3. Yarı Demokrasi

Yarı doğrudan demokrasi, temsili demokrasi ile doğrudan demokraside halk, iktidarı tamamıyla temsilcilerine bırakmaktadır. Temsili demokraside yönetenler tekrar seçilememe durumu hariç yönetenler tarafından doğrudan kontrol edilmemektedir. Yarı doğrudan demokrasi usulleri halka bu olanağı vermekte ve halk iktidarı temsilcileriyle paylaşmaktadır. Halk gene temsilcilerini seçer, ancak çok önemli konularda, özellikle yasama alanında, kendi karar alma yetkisini kullanır.

Halkın bu yetkisinin kullanma usulleri veto, referandum ve teklif hakkıdır.

Veto; Yönetenler tarafından alınmış bir önlem uygulanmasına karşı koymak için halka verilmiş olanaktır. Örneğin, yönetenler tarafından hazırlanmış bir yasa halkın olumsuz oylamasıyla ortadan kaldırılabilir. Fakat bu oylama ancak belirli sayıda vatandaşın dilekçe yolu ile yasanın yayımının izleyen belirli bir süre içinde talep etmesi halinde gerçekleşebilir.

Referandum; Yarı doğrudan demokrasinin en temel uygulama biçimidir.

Meclislerde hazırlanmış ve kabul edilmiş yasa metinlerinin yürürlüğe girebilmesi için halkoyuna sunulması demektir. Referandum zorunlu yada ihtiyari olabilir.

Zorunlu Referandum; Bir yasanın yasallaşması için mutlaka halkoyuna sunulması ve onun tarafından onaylanması halinde söz konusudur. İsviçre de anayasa değişiklikleri buna örnektir.

İhtiyari Referandum; Yasanın halkoyuna sunulmasına meclisin karar vermesi halidir. Yönetenler tarafından alınmış bir yasanın yürürlüğe girmesi ancak yönetilenlerin açık bir oylamasından sonra mümkün olabilir. Burada yasanın yürürlüğe girebilmesi için halkın aktif katılması zorunlu olup susma söz konusu değildir. Böylece referandum, vetodan daha enerjik yarı doğrudan demokrasi usullerinden birini oluşturmaktadır.⁹⁹

Halkın İnsiyatifi; Halkın inisiyatifi yönetsel çalışmaya halkın daha da geniş bir katılmasını sağlamaktır. Veto ve referandumda halk yönetenler tarafından hazırlanmış yasalardan sonra müdahale etmektedir. İnisiyatif fiilen belirli bir sayıda

99 a.g.e., s.366.

34

vatandaş tarafından imzalanmış dilekçe ile bir değişiklik veya yasa taslağının yasama meclislerine götürülmesi ve meclisin bu konuyu görüşüp karar almasıdır. Meclisin teklifi reddetmesi halinde anayasa, yasanın halkoyuna sunulmasını öngörebilir.