3. DELHPI VE BULANIK DEMATEL YÖNTEMLERİ
3.1 Delphi Yöntemi
Delphi yöntemi, RAND Corporation tarafından kurulan, uzman görüşünün bilimsel olarak kullanılmasını sağlayan bir yöntemdir. Delphi yöntemi, yoğun sorgular dizisi yoluyla uzman görüşlerini elde etmek için geribildirimi denetleyen bir grup tekniğidir (Dalkey ve Helmer, 1963). Teknik içinde yer alan uzlaşmaya varma kısıtlaması, tekniğin sahada defalarca uygulanması ardından ilgili literatürdeki tartışmalar sonucunda ortadan kaldırılmıştır. Günümüzde Delphi, grup görüşü elde etmek için uzmanları kullanan bir sosyal araştırma tekniği olarak tanımlanabilir. Ayrıca bu yöntem, karmaşık sorunları çözmek için değerli bilgiler sağlayabilen uzmanlar arasında iletişim kurmanın bir yoludur (Linstone ve Turoff, 1975).
Delphi yöntemi tekrar eden bir süreçtir. Aynı sorular diğer uzmanların geribildirimleri ile en az iki kez sorulmalıdır, böylece uzmanlar cevaplarını yeniden gözden geçirebilirler. Yanıtlar doğrudan grup koordinatörüne gittiğinden, katılımcılar veya cevapları anonim olarak tutulabilir. Anonimlik, katılımcı uzmanlar arasındaki kişilik veya statü sorunlarının olumsuz etkilerinden kaçınmayı amaçlar. Tüm alakasız bilgiler grup koordinatörü tarafından elenmeli ve sorular cevapların istatistiksel olarak işlenmesini sağlayacak şekilde formüle edilmelidir (Landeta, 2006). Çizelge 3.1’de Geleneksel anket uygulamaları ile Delphi yöntemi arasındaki yöntem, örneklem, grup yanıtları, güvenirlik, yapı validasyonu, anonimlik, yanıt almama sorunu, ayrılma sorunu, veri zenginliği gibi farklar gösterilmiştir.
Çizelge 3.1 : Geleneksel anket ile Delphi yönteminin farkları.
Değerlendirme
Kriterleri Geleneksel Anket Delphi Yöntemi
Anlamlı Bulgular için Örneklem Büyüklüğü
Hedef, sonuçları daha geniş bir popülasyona genelleştirmek olduğundan, araştırmacılar
istatistiksel olarak anlamlı etkileri saptayabilecek büyüklükte bir örneklem boyutu seçmelidirler. Uygun bir örneklem
boyutu belirlemek için güç analizi gereklidir.
Delphi grup boyutu, istatistiksel güce bağlı değildir. Bu nedenle, bir Delphi panelinde 10-18 uzman olması tavsiye
edilir.
Çizelge 3.1 (devam) : Geleneksel anket ile Delphi yönteminin farkları.
Değerlendirme
Kriterleri Geleneksel Anket Delphi Yöntemi
Yöntem Özeti
Araştırmacılar, çalışma konusu ile ilgili sorular içeren bir anket tasarlarlar. İyi bir anket geliştirmek için soruların geçerliliği göz önüne alınmalıdır. Anket, nicel veya nitel veri isteyen soruları veya her ikisini de
içerebilir. Araştırmacılar, hipotezlerin uygulanacağı popülasyona karar verir ve anketin uygulanacağı bu popülasyondan rasgele bir örnek seçer. Katılımcılar anketi
doldurur ve geri gönderir. Ardından araştırmacılar, araştırma sorularını incelemek için kullanılabilir yanıtları analiz
etmektedir.
Geleneksel anketin tüm tasarım konuları, Delphi yöntemi için de geçerlidir.
Araştırmacılar anketi tasarladıktan sonra, soruları cevaplamak için nitelikli olan uygun bir uzmanlar grubunu seçerler.
Ardından, araştırmacılar anketi yönetir ve cevapları analiz eder. Daha sonra araştırmacılar, ilk anketten alınan yanıtların bilgilerini içeren başka bir anket tasarlarlar ve katılımcılardan ilk anket cevaplarını gözden geçirmelerini veya ilk anketteki grup geri bildirimlerine
dayalı diğer soruları cevaplamalarını isterler. Araştırmacılar, katılımcılar tatmin edici bir uzlaşı sağlanıncaya kadar
bu süreci yineler. yüksek belirsizlik içerir ve uzmanlık gerektirir. Bu yüzden genel bir nüfus, ya
da genel bir nüfusun dar bir alt kümesi, soruları doğru bir şekilde cevaplamak için
yeterli bilgiye sahip olmayabilir. Delphi çalışması, zor bir sorunun cevabını bulmak için toplanan sanal bir uzman paneldir. Bu nedenle, Delphi çalışması, karmaşık bir anket gibi görünse de, sanal
toplantı türü veya grup karar tekniği olarak düşünülebilir. sorular için ortalama bireysel cevapların ortalama grup cevaplarından daha etkisiz olduğunu göstermiştir. Bir grup yöntemi
olan Delphi yöntemi, uzman bilgisi gereken soruları bu sebeple daha iyi
yanıtlamaktadır.
Güvenirlik
Anketleri değerlendirmek için önemli bir kriter, ölçeklerin güvenilirliğidir.
Araştırmacılar, bunu önceden test ederek ölçek güvenilirliğini garanti altına
almaktadır.
Önceden test Delphi yöntemi için de güvenirlik arttırmaktadır. Delphi yönteminde ayrıca güvenirlik arttıran
test-yeniden test uygulaması yöntem gereği yapılmaktadır.
Yapı Validasyonu
Yapı validasyonu, dikkatli bir anket tasarımı ve önceden yapılan testler aracılığı ile
sağlanır.
Delphi yöntemi, geleneksel anket ile erişilen yapı validasyonuna ek olarak
uzmanlardan değişkenlerin kategorizasyonunu doğrulamasını istemek
suretiyle daha fazla yapı validasyonuna erişir. Katılımcıların birçok anketin aksine araştırmacıya anonim olmaması,
ek olarak yapı validasyonu sağlar.
Anonimlik
Çizelge 3.1 (devam) : Geleneksel anket ile Delphi yönteminin farkları.
Değerlendirme
Kriterleri Geleneksel Anket Delphi Yöntemi
Yanıt Almama Sorunu
Araştırmacılar, örneklemin popülasyonu temsil edebilmesi için yanıt almama sorununun üstesinden gelmelidirler.
Çoğu araştırmacı kişisel olarak katılım güvenceleri sağladığından, yanıt vermeme sorunu olasılığı genellikle çok
düşüktür.
Katılımcıların Ayrılması Sorunu
Tek aşamalı anketlerde katılımcıların ayrılması sorun teşkil etmemektedir. Fakat
çok aşamalı anketlerde katılımcıların derinliğine ve anketleri takiben röportajlara
bağlıdır. Araştırmacılar katılımcıları takip edemedikleri durumda röportaj yapamazlar.
Geleneksel anketlerin zenginlik konularına ek olarak, Delphi çalışmaları,
çoklu iterasyonlar ve geribildirim nedeniyle daha zengin veriler sağlamaktadır. Dahası, Delphi katılımcıları röportajlara açık olma
eğilimindedirler.
1963 yılından bu yana Delphi Yöntemi oldukça geniş bir kullanım alanına sahip olarak birçok akademik makalede yer almıştır. Çizelge 3.2’de 1971-2014 yılları arasında değişik yazarlar tarafından ele alınan Delphi yönteminin uygulamaları gösterilmektedir. 1971 ile 1994 yılları arasında yayınlanan makalelerin yoğun bir çalışma ardından sınıflandırmasını gerçekleştiren Gupta ve Clarke (1996) 463 makaleyi taramıştır. Taranan makalelerin 254'ü Delphi yöntemini ana tema olarak ele almış ve kalan 209'u Delphi yöntemini yardımcı öğe olarak kullanmıştır. İlk beş yıllık dönem (1971-1975) haricinde, takip eden beş yıllık dönemlerdeki makale sayıları (sırasıyla 56, 56, 57 ve 53 makale), bu dönemlerde (1975-1994) Delphi yönteminin popülerliğinin azalmadığını göstermektedir. Landeta (2006), Gupta ve Clarke’ın çalışmasını 1995-1999 ve 2000-2004 periyotlarını ekleyerek geliştirmiş ve makale tarama kaynağını bir hayli genişletmiştir. Bu çalışmada, Science Direct, Medline, Psycho ve ABI Inform gibi tarama kaynakları kullanılarak kaç adet makalenin Delphi yöntemini kullandığı ortaya çıkarılmıştır. Yapılan çalışmanın sonucunda, 1995-1999 yılları arasında Delphi temalı 861 makale yayınlanmışken, 2000-2004 yılları atasında 1386 makale yayınlanmıştır. 2000-2004 yıllarında Delphi yöntemi kullanımında ciddi bir artış olduğu gözlenmektedir. Son olarak Loë ve diğ. (2016) 2005’ten 2014’e kadar olan yılları içeren 63 adet makale incelemiştir. Çizelge 3.2’ye Loë ve diğ. (2016) tarafından yapılan çalışmanın son iki periyotu eklenmiştir. Çalışmada ele alınan makalelerin çoğunun 2009 yılından sonra olduğu gözlenmiştir.
Çizelge 3.2 : Delphi yönteminin yıllara göre kullanım sıklıkları.
Yazar Yıl Kaynak Delphi
Çalışmaları Sayısı Gupta ve Clarke
(1996)
1971-1975
463 Makale
21
1976-1980 56
1981-1985 56
1986-1990 57
1991-1994 53
Landeta (2006) 1995-1999 2000-2004
Science Direct, Medline, Psycho,
ABI Inform Veritabanları
861 1386 Loë ve diğ. (2016) 2005-2009
63 Makale 11
2009-2014 28
Çizelge 3.2’de yazarların kullandığı kaynaklar farklılık gösterse de, buradaki asıl amaç kaç makalenin Delphi yöntemini kullandığını göstermekten ziyade bu yöntemin günümüze kadar popülerliğini koruduğunu ve hala birçok akademik çalışmada yer aldığını ortaya çıkarmaktadır.