Delegasyonlar, AP ile AB üyesi olmayan devletlerin parlamentoları arasındaki ilişkileri sürdürecek361 ve AB ile üçüncü devletler arasında bağıtlanan uluslararası andlaşmalardan doğan özel yükümlülükleri karşılayacak şekilde yapılandırılmıştır. Avrupa Parlamentosu delegasyonlardan ilki Türkiye Cumhuriyeti ile Avrupa Topluluğu (o zamanki AET) arasında ortaklık yaratan 1963 tarihli Ankara Anlaşması sonrasında AP-TBMM arasında oluşturulmuştur362. AT’nin bağıtladığı herhangi bir anlaşmaya dayanmayan ilk parlamentolar arası delegasyon ise 1972 yılında AP ile ABD Kongresi arasında kurulmuştur363.
359 NICOLL/SALMON, s. 99
360 WEATHERILL and BEAUMONT, s.107. 361 JONES, s. 87.
362 AP-TBMM arasında oluşturulan karma parlamento komisyonu hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. <http://www.tbmm.gov.tr/ul_kom/kpk/KPKBrosur.doc> (01.04.2006); <http://www.europarl.eu.int/ intcoop/euro/jpc/turk/history2004_turkey_en.pdf> (01.04.2006)
Doğrudan seçimlerden sonra ise delegasyon sayısında tedricen ciddi bir artış görülmüştür364. Bu artış da Parlamentonun dış ilişkilerde gittikçe artan önemini yansıtmaktadır. AB’deki üye sayısını yirmi beşe yükselten son katılımlar öncesi tüm aday devletlerin parlamentolarıyla AP arasında birer karma parlamento komisyonu kurulduğundan bu tür delegasyonların sayısı oldukça fazlaydı. Ayrıca son dönemde dikkat çeken diğer bazı delegasyonlar ise AP’nin kendi girişimleri üzerine kurulmuş bulunan Güney Afrika Parlamentosu (1994) ve gözlemci statüsünde katıldığı NATO Parlamenter Meclisi (2002) ile AP arasındaki parlamentolar arası delegasyonlardır365.
2. Delegasyon Türleri
Bugün için otuz dört devlet parlamentosu ile AP arasında kurulmuş beş tür delegasyon bulunmaktadır366. Bunlardan ilk türü karma parlamento komisyonları oluşturmaktadır. Karma parlamento komisyonları, AB’ye üyelik için başvuruda bulunan devletlerin ya da Topluluk ile aralarında ortaklık anlaşmaları bulunan üçüncü devletlerin parlamentoları ile ilişkileri sürdürmek amacıyla, AB ile üçüncü devletler arasında bağıtlanan ortaklık anlaşmaları çerçevesinde kurulmaktadır367. Günümüzde AP ile ulusal parlamentosu arasında karma parlamento komisyonu bulunan devletler Türkiye, Romanya, Bulgaristan, Hırvatistan, Makedonya, Meksika ve Şili’dir368.
İkinci tür delegasyonlar ise yine üçüncü devletlerle AB arasında bağıtlanan işbirliği anlaşmaları çerçevesinde oluşturulan parlamento işbirliği komisyonlarıdır. Bugün için Avrupa Parlamentosu, Rusya, Ukrayna, Moldova, Kazakistan- Kırgızistan-Özbekistan, Ermenistan-Azerbaycan-Gürcistan gibi devletlerle işbirliği komisyonları içinde bir araya gelmektedir369.
364 CORBETT/JACOBS/SHACKLETON, s. 149. 365 <http://www.europarl.eu.int/parliament/expert/staticDisplay.do?id=59&pageRank=2&language = en> (01.04.2006) 366 CORBETT/JACOBS/SHACKLETON, s. 149. 367 KARLUK, s. 234. 368 <http://www.europarl.eu.int/activities/expert/delegations.do?language=EN> (08.04.2006). Ayrıntılı bilgi için bkz. CORBETT/JACOBS/SHACKLETON, s. 151.
Üçüncü tür delegasyonlar, AB ile üçüncü devletler arasında parlamenter düzeyde ilişkiler kurmak için ya bizzat AP tarafından ya da AB ile üçüncü devletler arasında işbirliği ya da ortaklık analaşmaları dışında kalan analaşmalarla oluşturulan parlamentolar arası delegasyonlardır.
AP’nin katıldığı parlamenter meclisler ise dördüncü tür delegasyonları oluşturmaktadır. AP, 2006 yılı itibariyle iki parlamenter mecliste yer almaktadır. Bunlardan ilki Afrika/Karayip/Pasifik(ACP) - AB Karma Parlamenter Meclisi ikincisi de Euromed (Avrupa-Akdeniz) Parlamenter Meclisidir370.
Nihayet seçim izleme görevi gibi görevler çerçevesinde oluşturulan ad hoc delegasyonlar da son türü oluşturmaktadır. Üçüncü devletlerden gelecek talep üzerine kural olarak genel bir Avrupa Birliği Misyonu oluşturulmakta ve AP seçim izleme misyonlarında Konsey ve Komisyonla sıkı işbirliği gerçekleştirmektedir. Seçim izleme için oluşturulan bu AB Misyonlarında, AP’den de belirttiğimiz türde bir delegasyon görev almaktadır. Ancak genel anlamda bir AB seçim izleme misyonunu oluşturulmayan durumlarda, AP bahsedilen delegasyonlar aracılığıyla tek başına da seçim izleme görevi yürütebilmektedir. Seçim koordinasyon grubunun önerisi ve Başkanlar Konferansının izni ile görev alan AP’nin seçim izleme misyonları, ilgili devlette ulusal düzeyde gerçekleştirilen seçimlerin meşruiyetini güçlendirmeyi, seçimlere ilişkin olarak halkın güven duymasını sağlamayı, seçimlerde hile yapılmasının önlenmesini ve bu bağlamda çıkabilecek uyuşmazlıkların çözümüne katkıda bulunmayı amaçlamaktadır371. Seçim izleme misyonları çerçevesinde 2004 sonrasında Arnavutluk, Kazakistan, Venezüella,
370 ACP-EU Karma Parlamenter Meclisi hakkında ayrıntılı bilgi için erişim: <http://www.europarl.eu.int/parliament/expert/staticDisplay.do?language=EN&id=58> (07.04.2006); Ayrıca bkz. NICOLL/SALMON, s.100. 1995 yılında Barselona deklarasyonu ile oluşturulan işbirliği çerçevesinde kurulan Avrupa-Akdeniz Parlamenter Forumu 2003 yılında Avrupa-Akdeniz Parlamenter Meclisine dönüştürülmüş olup bu konuda ayrıntılı bilgi için erişim: <http://www.europarl.eu.int/intcoop/empa/assembly/default_en.htm> (07.04.2006).
371. Bu konuyla ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Communication From the Commission on EU Election Assistance and Observation, Brüksel 2000. Belgeye erişim : <http://europa.eu.int/eur- lex/en/com/cnc/2000/com2000_0191en01.pdf>;
<http://register.consilium.eu.int/pdf/en/01/st09/09990en1.pdf> (07.04.2006); <http://www.europarl. eu.int/intcoop/election_observation/default_en.htm> (07.04.2006).
Lübnan ve Mozambik gibi değişik coğrafyadan birçok devlete AP delegasyonları gönderilmiştir372.
B) Delegasyonların Oluşumu ve Görevleri
1. Delegasyonların Oluşumu
Parlamento delegasyonlarının oluşturulması hakkındaki karar Başkanlar Konferansının önerisi üzerine genel kurul tarafından alınmaktadır. Alınan bu kararla birlikte, ilgili delegasyonların hangi konularda çalışacağı da göz önünde bulundurularak, bu delegasyonlarda kaç AP üyesinin görevlendirileceği belirlenmektedir (İçtüzük m. 188/1). Uygulamada bu delegasyonlarda bulunan üye sayısı oldukça farklılık göstermektedir. Örneğin NATO Parlamenter Meclisi ile AP arasındaki delegasyonda AP’den on üye bulunmaktayken, TBMM ile AP karma parlamento komisyonunda AP’den on ikisi asîl olmak üzere yirmi beş üye bulunmaktadır373. En fazla üyenin yer aldığı delegasyon ise otuz dört AP üyesinin yer aldığı ABD Kongresi ile AP arasındaki parlamentolar arası delegasyondur.
Delegasyonlarda görev alan AP üyeleri, Parlamento dönemi süresince görev yapmak üzere AP seçimlerinin gerçekleştirilmesinden sonraki ilk ya da ikinci toplantıda seçilmektedir (İçtüzük m. 188/1). Delegasyon üyelerinin seçilmesinde de Parlamento komisyonları için üyelerin seçilmesine ilişkin yukarıda açıkladığımız usul aynen uygulanmaktadır (m. 188/2). Yani burada da gözetilen temel ilke üye devletlerin ve siyasî görüşlerin adil şekilde temsilidir. Zaten mevcut durumda otuz dört delegasyon olduğu ve bu delegasyonlarda görev alan üye sayısının toplamda altı yüz altmış civarında olduğu gözetildiğinde neredeyse her üye bir delegasyonda yer almaktadır374.
2. Delegasyonların Görevleri
Delegasyonların en geniş anlamda görevleri, üçüncü devletlerin parlamentolarıyla sürekli bir iletişim ve işbirliği sağlamak ve AB’nin dış politikaları
372 Seçim izleme delegasyonu gönderilen devletlerin tam listesi için erişim:
<http://www.europarl.eu.int/intcoop/election _observation/missions 20042009_en. htm> (08.04.2006) 373 AP’nin tüm delegasyonlarının listesi ve bunlarda yer alan üye sayıları için erişim:
<http://www.europarl.eu.int/activities/expert/delegations.do?language=EN> (02.04.2006) 374 CORBETT/JACOBS/SHACKLETON, s. 152.