Defterde Geçen Hükümlerin Özetleri ve Değerlendirilmesi

Üsküb İcmâl Defteri’nden alınan hükümlerin genelinde, karyeler ve gelirler arasında bir takım değişikliklerin yanı sıra, vakıf kaydı, sadaka kaydı, zulüm ve düşmanlık yapıldığına dair bilgiler vardır. Defterde bu hükümlerin haricinde kayıt ve hükümlerde mevcuttur. Kayıtların ve hükümlerin transkripsiyonu yapılırken Osmanlı Türkçesinin okunuşu ve yazılışına sadık kalındı. Okunamayan yerler (…), okunup da tereddüt edilen kelimeler (?), ayınlar (‘), silik yerler ( ) işaretleri ile gösterilmiştir. Bazı hükümleri hükmün ana konusu anlaşılmadığından dolayı değerlendirme içerisine almadık. Defterde bazı ze’âmet ve timar kayıtlarının üzerine “bu dahi, bu dahi kezâlik” gibi kayıtlar düşülmüştür. Bazı hükümlerin ise defter yeniden kontrol edildiğinde üzeri çizirek iptal edildiği ve yenilerinin yazıldığı görülmüştür. Önemli olan bir hususda defterin her surette yeniden incelenmesi ve hataların ve eksiklerin hemen giderilmesidir.

Bu husus ile ilgili defterde dikkat çeken kayıt ve hükümler şunlardır:

Kurne Turkani ve Vesincani adlı karyelerin padişah hassından ayrılmış ancak timara verilmeyerek, Köstendil Sancağı Kurne Erment Karyesinde 20.354 akçelik ze’âmet geliri Havâss-ı Hümâyuna ilhak edilmiş, Havâss-ı Hümâyun adına bu karyeler timar olarak zapt edilmiş ve Dergâh-ı Âli müteferrikalarından Hasan Ağa üzerine kayd edilmiştir.121

Helovik, Leko, Mürşani Karyeleri ve Oroveşte Mezrâ’sına ait toplam 24.000 gelirin Havâss-ı Hümâyun arasından çıkartılarak, yeniçeri odaları mescitlerinin yapımına aktarılması ve kalan gelirin Dergâh-ı Muallâ yeniçerilerinin mevaciblerine aktarılmasıyla alakalı hüküm.122

Kozlani Karyesinin 2500 akçelik gelirinin, emr-i şerif gereğince, Üsküb Gazi ve Şehid Sultan Murad Han Camii, hatiplerinden Mevlana Abdulbaki’ye verilmesiyle alakalı hüküm.123 121 TADB. TTD. 205 vr.3a. 122 TADB. TTD. 205 vr.3b. 123 TADB. TTD. 205 vr.3b.

Holovik Karyesinin 1003 senesinde hisse olarak alınması ve hisse bedelinin verilmesiyle alakalı hüküm.124

Holovik, Velkovani, Piruştani Karyelerinin ve Horomoşte Mezrâ’sının Havâss-ı Hümâyundan gelirleri arasından çıkartılarak Dergâh-ı Muallâ yeniçerilerinin yeni yapılan odalarına vakf edilmediği, mabeyn vazifelileriyle eski odaların mescit müezzinine verildiğiyle alakalı hüküm.125

Niş Sancağına bağlı Kesriye Nahiyesinin bazı gelirlerinin mukataa’ hazinesine zabt edilmesiyle alakalı hüküm.126

Voyvodalar tarafından harap edilen söz konusu karyenin, tekrar ihya edilmesiyle alakalı Müslim ve Gayr-ı Müslimlerden, dönüm resmi olarak 8 akçe resm alınmasıyla alakalı hüküm.127

Selanik Sancağına mutasarrıf olan Mehmed adlı kimsenin tasarrufunda bulunan yerler ve gelirlerinin yanı sıra, mutasarrıfın reayaya zulüm ve düşmanlık yaptığı bunun merkeze bildirildiği bunun üzerine mutasarrıf olarak Ali adında birisinin atandığı ve bu kayıtların Baş Deftardar El Hac İbrahim tarafından tutulduğuna dair hüküm.128

Zikr edilen Hatt-ı Hümâyun gereğinde adı geçen karyenin gelirlerinin pay edilmesi ve tashih edlmesiyle alakalı kayıt.¹²⁹

Ze’âmet sahibi Ahmed Paşanın mülk köylerinde, reayanın mülkiyet bedeli vermesi üzerine telhis hazırlandığıyla alakalı kayıt.130

Mahmud adlı zaimin, Sinan Paşadan sadaka olarak aldığı ze’âmetin, Hass-ı Hümâyuna ait olması ve yenilenerek tekrar kayd edilmesiyle alakalı hüküm.131

124 TADB. TTD. 205 vr.3b. 125 TADB. TTD. 205 vr.4b. 126 TADB. TTD. 205 vr.4b. 127 TADB. TTD. 205 vr.5a. 128 TADB. TTD. 205 vr.5b. 129 TADB. TTD. 205 vr.5b. 130 TADB. TTD. 205 vr.9a. 131 TADB. TTD. 205 vr.9a.

Eski Vezir-i Azamlardan Müşa Mehmed Paşanın vakfıyla alakalı adı geçen karyenin icmâl defterine kayd olunmadığı, karyenin Hass-ı Hümâyuna ait olduğu ve Hatt-ı Hümâyun verilerek icmâl defterine yazıldığıyla alakalı hüküm.¹³²

Vezir Sinan Paşaya bazı karyelerin mülkiyet bedeli olarak verilmesiyle alakalı Hükm-ü Hümâyunun ulaştığı ve kayıt edildiğiyle alakalı hüküm.133

Mahmud adlı zaimin, tasarrufunda bulunan yerlerin, doğru bir şekilde deftere kayıt edildiğiyle alakalı hüküm.134

Silistre icmalinde geçen Varye Nahiyesinde Cemaat-i Kızıl adlı Karyenin hisse timar olarak verildiğiyle alakalı kayıt.¹³⁵

Mutasarrıf veledi Tekayüd Mustafa adlı kişinin, sahip olduğu gelirlerle alakalı Baş Defterdar El Hac Seyyid Mehmed Efendi, tarafından yapılan kayıt ve Hükm-ü Hümâyunun deftere işlendiğiyle alakalı hüküm.136

Hüseyin Şâh Beğ çiftliğinin, iki kaideli olduğu, Hasan ve Ali adlı kimselere cebelü eşdürmek üzere tasarruf olarak verildiği ancak cebelü eşdürmedikleri vakit adı geçen çiftliğin geri alınmasıyla alakalı hüküm.137

33.300 akçelik geliri olan ze’âmetin, mutasarrıfı olan olan zaimin, adı geçen karyenin ikinci hissesi olduğu ve karyenin Hassaya ait olduğu, Hassa ilhak olan arazilerin tekrar ashabina verilmesinin kanun dışı olduğu, zeametin taksim edilmesiyle alakalı emr-i şerif gelmesi üzerine yeniden kayıt edildiğiyle alakalı hüküm.138

İsmail adlı kimsenin tasarrufunda bulunan karyelerin gelirleri ve yerleriyle alakalı, seneler arasındaki değişikliler ve bazı yerlerin Pertev Paşa hassına kayd edildiği, yapılan yanlışın düzeltilmesiyle alakalı Üsküb Aley Beği, Rumeli Valisi Abdi Paşa ve Kalkandelen Kadısının arzları üzerine yanlışın düzeltilmesiyle alakalı hüküm.139

132 TADB. TTD. 205 vr.9a. 133 TADB. TTD. 205 vr.9b. 134 TADB. TTD. 205 vr.9b. 135 TADB. TTD. 205 vr.10a. 136 TADB. TTD. 205 vr.11a. 137 TADB. TTD. 205 vr.19b. 138 TADB. TTD. 205 vr.31a. 139 TADB. TTD. 205 vr.31a.

Pertev Paşaya, Veslonik adlı karyeden 800 akçe hisse verilmesiyle alakalı Hükm-ü Şerifin verilip kayıt edildiğiyle alakalı kayıt.140

Dergâh-ı Muallâ yeniçerilerinden ve Kul Kethûdalarından olan El Hac Selim’in Dergâh-ı Muallâya gelerek, İstanbul’da vaki olan Orta Cami Vakfı karyelerine ve Üsküb sancağı Kalkandelen Nahiyesinde Çelonik adlı karyenin ve Selanik adlı karyeler arasında sınır ihtilafı olduğu Mutasarrıf Ali’nin adı geçen karyelere benim timarımdır deyip işgal etmesi ve 800 akçe geliri olan Çelovik Karyesinin Hass-ı Hümayun arasından çıkartılarak Orta Camiye vakf edildiği ve 1060 tarihindeki icmâlde şerh olarak gösterildiği ancak ikinci icmâlde şerh olarak gösterilmemesi üzerine yapılan yanlışın düzeltildiği ve adı geçen karyenin tekrar vakf edildiğiyle alakalı hüküm.141

Havâss-ı Hümâyun arasından çıkartılan ve 800 akçe geliri olan Çelovik adlı karyenin daha önce olduğu gibi tekrar Orta Camiye vakf edilmesiyle alakalı hüküm.142

Toplam 9800 akçelik geliri olan dört adet karyenin, mufassal deftere kayıt edildiği ancak icmâl defterine kayıt edilmediğiyle alakalı, adı geçen köylerin icmâl defterine tekrar kayıt edilmesiyle alakalı hüküm.143

Mehmed adlı, kimsenin arzuhal verip adı geçen köylerin gelirleri ve kimin tasarrufunda olduğuyla alakalı yazılan hüküm.144

Nişan-ı Hümâyun sahibi, Hademe-i Memur Çavuşlarından Hüseyin adlı kişinin, Üsküb, Yanya ve Prizrin sancaklarınının mevcudatı ve İslamodin adlı karyenin gelirleriyle alakalı yapılan yanlışlıkların düzeltildiği ve adı geçen yerlerin timar olarak yeniden kayıt edildiğiyle alakalı hüküm.145

8594 akçelik gelire sahip olan Mehemmed Veledi Hüseyin adlı kişinin kötü davranışlarından dolayı Kalmeriye Kalesine hapis edilmesiyle alakalı Rumeli Valisi Vezir Ebubekir Paşa tarafından emir gelmişse de adı geçen kişinin firar ettiği ve yakalanamadığını bunun üzerine Divan-ı Hümâyunun Baş Defterdar Es Seyyid

140 TADB. TTD. 205 vr.44b. 141 TADB. TTD. 205 vr.44b. 142 TADB. TTD. 205 vr.49a. 143 TADB. TTD. 205 vr.51b. 144 TADB. TTD. 205 vr.53a. 145 TADB. TTD. 205 vr.59a.

Osman’a telhis gönderek adı geçen kimsenin tasarrufunda bulunan gelirlerin Hass-ı Hümâyuna kayıt edilmesiyle alakalı hüküm.146

Defterde görüldüğü üzere hükümlerin büyük bir kısmı timarların gelirleri ve yapılan yanlışlıklar üzerinedir. Bazı hükümler geçerliliklerini yitirdiğinden dolayı üzeri çizilmiştir. Yapılan bazı yanlış düzenlemeler nedeniyle has, ze’âmet ve timar sahiplerinin başvurusunu değerlendiren Divan-ı Hümâyun, yanlışlıkların giderilmesini sağlamıştır. Beratı iptal edilen bazı timar ve ze’âmetler Hass-ı Hümâyun’a devredilmiştir. Has, ze’amet ve timar gelirlerinden bazıları vakf edilmiş, bazılarıda bir takım yerlerin inşa ve yeniçeri mevaciblerine aktarılmıştır.