Defterde Adı Geçen Has, Ze‘amet ve Timar Sahipleri

Üsküb Kalkandelen Kırçova Pirlepe

An Ze‘âmeti Ali Beğ Defterdar-ı Hızane-i Amire-i Sabık Ze‘âmet-i Benâm-ı Nasuh Ze‘âmet-i Benâm-ı Mehmed Ze‘âmet-i Benm-ı Abdi Ser Müteferrikayan-ı Canibi Yesar Ze‘âmet-i Benâm-ı Mustafa Kethûda Ze‘âmet-i Benâm-ı Mehemmed An Müteferrikiyan-ı Dergâh-ı Âli Ze‘âmet-i Benâm-ı Ali Bin Hervik

Timar-ı Yusuf

Ze‘âmet-i Benâm-ı Ahmet Ağa

Ze‘âmet-i Benâm-ı Hasan Ali Bin Ulam Beğ

Ze‘âmet-i Benâm-ı Sinan Çavuş Dergâh-ı Âli

Timar-ı Mustafa Mir Ahur-u Hazreti Mahmud Paşa Ze‘âmet-i Benâm-ı Ahmet Çavuş Dergah-ı Âli Ze‘âmet-i Benâm-ı Yusuf Arnavud

Timar-ı Behram Timar-ı Sinan …..

Mahmud Paşa Ze‘âmet-i Benâm-ı

Mehmet Bin Ali Bey, Çavuş-ı Dergâh-ı Âli Timar-ı Solak Derviş Timar-ı Dündar , Mirmiran-i Çavuş Timar-ı Mehemmed Ze‘âmet-i Benâm-ı Ali, Çavuş-ı Dergâh-ı Âli Timar-ı Mehemmed İvraniye Timar-ı İskender ve Orta Solak Timar-ı Osman Derviş Ze’âmet-i Benâm-ı Yusuf bin Hasan

Timar-ı Süleyman Küriç Timar-ı İbrahim Mirmiran-i Çavuş Timar-ı İshak

217 Emine Erdoğan Özünlü, “Timar Tevcihâtı İle İlgili Kaynaklarda Yer Alan Kayıtların Karşılaştırılmasına Dair Bir Deneme”, OTAM 2009, 21, 178.

218 Akdağ, “Timar Rejimi”, s. 420; H. Veli Aydın, Timar Sistemi’nin Kaldırılması, s. 69; Yalçın, Türkiye

Ze‘âmeti Ali, Mir Alayı Canibi Yesar

Timar-ı Ali, Kâtibi Defteri Rumeli

Timar-ı Bali Çavuş Timar-ı Mustafa bin Hundi Karagöz An Ze‘âmet-i Ser

Cemaat-i İbrahim, Müteferrika-i Dergâh-ı Âli

Timar-ı Hüsrev Timar-ı Zülfîkar Timar-ı Ali Çavuş

Dergâh-ı Âli

Timar-ı Mustafa Ser Bevvabin-i Merhum Mehmed Paşa

Timar-ı Yakub Timar-ı Süleyman Timar-ı Mehemmed

Mirmiran-i Çavuş

Timar-ı Ali bin Kani

Timar-ı Mahmud Timar-ı Mehmed

bin Mehemmed, Çavuş-ı Dergâh-ı Âli

Timar-ı Mustafa bin Mehemmed

Timar-ı Ali Timar-ı Mehemmed Timar-ı Ali bin

Hamza Ser Asker-i Nahiye-i Mezbûre

Timar-ı Hasan Guriç

Timar-ı Süleyman Timar-ı Mustafa

Çavuş

Timar-ı Mustafa Timar-ı Bosna

Ramazan Timar-ı ……….. Kâtibi Defter-i Rumeli Timar-ı Derviş, Mirmiran-i Çavuş Timar-ı İskender Bevvab Timar-ı Behram Timar-ı Solak Aydın

Timar-ı Cafer Timar-ı Mustafa

bin Mustafa

Timar-ı Yusuf bin Ahmed

Timar-ı Mahmud bin Mehemmed

Timar-ı Ahmed Timar-ı Yeniçeri

İsmail Kırçova

Timar-ı Şaban Timar-ı …….

Mehmet Paşa

Timar-ı Ferruh Timar-ı Mahmud,

Ser Çaşniran-i Hazreti Mahmud Paşa

Timar-ı Ömer bin Ömer

Timar-ı Ahmed, Ser Askeri Nahiye-i Kalkandelen Timar-ı Veli Mirmiran-i Çavuş Timar-ı Mehemmed bin İskender

Timar-ı Hasan bin Merdum Osman Beğ

Timar-ı İbrahim Timar-ı Kemal

Arnavud

Timar-ı Yusuf Yeniçeri

Timar-ı Ali bin Hacı Hasan ve Mehmed bin Piri

Timar-ı Mustafa Timar-ı İskender

Trabozan

Timar-ı Safer Timar-ı Hüseyin bin

Osman Timar-ı Aydın ……. Timar-ı Arnavud Ali Timar-ı Hasan Çavuş Timar-ı Bali

Timar-ı Mehemmed

Timar-ı Ali Biriştine Timar-ı Mahmud …… Hazreti Ahmet Paşa ve Süleyman Timar-ı Bosna Hürrem Timar-ı Mehemmed

Timar-ı Hamdi Timar-ı Mehmed

bin Hüseyin

Timar-ı Ahmed bin Mustafa

Timar-ı Hasan Çavuş

Timar-ı Üveys, Ser Ulufeciyan-i Ulam Beğ

Timar-ı Ömer Bin Piri

Timar-ı Cafer

Timar-ı Debrelü Mustafa

Timar-ı Mustafa bin Ali

Timar-ı Ömer bin Ahmed

Timar-ı İsa Timar-ı Divane

Mustafa

Timar-ı Abbas Timar-ı Hasan Timar-ı Hüseyin

Timar-ı Ramazan Timar-ı Mehemmed

bin Hasan Timar-ı Voyvoda …… Timar-ı Sinan Müslimi Nev Timar-ı Kâtip Mustafa Timar-ı Mehemmed bin Ahmed

Timar-ı Kurd bin Mehemmed

Timar-ı Ahmed bin Abdullah

Timar-ı Mehemmed

Timar-ı Süleyman Timar-ı Cafer Timar-ı Kurt bin

Mustafa Timar-ı İbrahin bin

Mustafa

Timar-ı İbrahim Timar-ı Nasuh Timar-ı Kılıç bin

Hüseyin

Timar-ı Murad Timar-ı Ali bin

Mustafa

Timar-ı Ahmed bin Hüsrev Çavuş

Timar-ı Hasan bin Hızır

Timar-ı Mustafa Kethûda

Timar-ı Hasan Hüseyin ve Dem

Sinan Paşa

Timar-ı Mehmed bin Süleyman

Timar-ı Abdi bin Kasım

Timar-ı Ali bin Mehemmed

Timar-ı Cafer bin Sadreddin Çavuş

Timar-ı Bosne Behram Timar-ı Mustafa

bin Yakub Çavuş

Timar-ı Derviş Timar-ı Mehmed

bin Ali

Timar-ı Mustafa ….. Ulam Beğ

Timar-ı İbrahim Ali Subaşı

Timar-ı Mustafa bin Mehemmed

Timar-ı Sefer bin Temur Timar-ı Osman Timar-ı Safer Serasker-i Nahiye-i Mezbûre Timar-ı Ali Mirmiran-i Çavuş Timar-ı Kırçovalı Cafer

Timar-ı Mehmed bin Muharrem

Timar-ı Mehmed Bin Kuvad- Ali bin Yeniçeri Yusuf

Timar-ı Yahya bin Haydar

Timar-ı Hacı bin Mustafa

Timar-ı Mehemmed bin Aladdin

Timar-ı İbrahim bin Mehemmed

Timar-ı Ahmed Mirmiran-i Çavuş

Timar-ı Mustafa bin Bayezıd

Timar-ı Receb bin Mustafa

Timar-ı Mustafa bin Rüstem

Timar-ı Mehmed bin Yakub Çavuş

Timar-ı İbrahim Ali

Timar-ı Murad bin Süleyman

Derviş

Mirmiran-i Çavuş

Timar-ı Ali bin Hasan

Timar-ı Mustafa bin Hamza Ahmed bin Hamza

Timar-ı Mirza bin Mehemmed

Timar-ı Süleyman Timar-ı Yusuf bin

Ahmed

Timar-ı Mehmed bin Salih

Timar-ı Yusuf bin Ahmed Timar-ı Mehemmed Timar-ı Süleyman Bin Ali Timar-ı Hasan – Yusuf Bin Hasan

Timar-ı Derviş Bin Rahman

Timar-ı Mustafa Timar-ı Mehmed

bin Hızır

Timar-ı Hayreddin Yakub

Timar-ı Behram Akhisar

Timar-ı Derviş Timar-ı Yusuf bin

Murad

Timar-ı Yeniçeri İsa

Timar-ı Çerkez Muharrem

Timar-ı Hasan Timar-ı Mehemmed

bin Yusuf

Timar-ı

Mehemmed – Ali bin Mustafa

Timar-ı Hüseyin bin Mustafa

Timar-ı Mustafa bin Hasan

Timar-ı Mustafa Timar-ı Hızır bin

Musa

Timar-ı Ali bin Hasan

Timar-ı Mehmed bin Cafer

Timar-ı Hüseyin bin Kâtib Ali

Timar-ı Hasan bin Sekban Hüseyin

Timar-ı Cafer bin Ali

Timar-ı İbrahim Timar-ı Fetullah Timar-ı Derviş bin

Hızır

Timar-ı Mehemmed bin Ahmed

Timar-ı Mustafa Timar-ı Mustafa Timar-ı Ali bin

Şehduvar

Timar-ı İbrahim bin Bali

Timar-ı Mehmed Timar-ı Mustafa

Hindi Teymur-Yusuf Hindi Teymur

Timar-ı Ahmed Timar-ı Murad bin

Serter

Timar-ı Hızır bin Ali

Timar-ı Mustafa bin Hamza

Timar-ı Mustafa bin Yusuf

Timar-ı Cafer bin Şargeldi

Timar-ı Mustafa bin Ahmed

Timar-ı Mustafa bin Mustafa

Timar-ı Mehmed bin Derviş

Timar-ı Mustafa Müslim Nev

Timar-ı Musa Timar-ı Bekir bin

Mustafa Timar-ı Solak Hasan Timar-ı Kalender Timar-ı Yusuf, Kethûda-i Hüseyin Şah Beğ

Timar-ı Mustafa bin Botan

Timar-ı Hasan bin Enver

Timar-ı Ahmed bin İskender Timar-ı Karagöz bin Hasan Timar-ı Mehemmed bin Yakub Timar-ı Mahmud bin Ali

Timar-ı Mustafa bin Abdullah

Timar-ı İbrahim Timar-ı Yusuf bin

Hızır

Timar-ı Mehmed bin Hindi Mamas

Timar-ı Hızır bin Ahmed

bin Yeniçeri Yusuf Yeniçeri bin Harman Timar-ı İsa bin

Hızır

Timar-ı Mehmed Bin Hasan

Timar-ı Ali bin Hüseyin

Timar-ı Mahmud bin Hüseyin

Timar-ı Ali bin Mahmud

Timar-ı Bali bin Mehmed

Timar-ı Kadir bin Ali

Timar-ı Çerkes Hüseyin Timar-ı İskender

Bin Mahmud

Timar-ı Mehemmed Timar-ı Süleyman An Timar-ı Mahmud

bin Mustafa Timar-ı Mehmed, Merhum Hüseyin Şâh Beğ Timar-ı Derviş Mustafa

Timar-ı Kasım bin Hindi Sermaş

Timar-ı Derviş bin Yusuf

Timar-ı Ali Şah bin İskender

Timar-ı İsfendiyar bin Mehmed

Timar-ı Yakub bin Ali

Timar-ı Mehemmed bin Kadir

Timar-ı Mustafa bin Ali

Timar-ı Şehsuva bin İsa

Timar-ı İbrahim, Ser Zevvakini Hervik

Timar-ı Mürsel bin Süleyman

Timar-ı İbrahim bin Ali

Timar-ı Ali ve Ahmed Veledan-ı Veli Çavuş

Timar-ı Ali bin Mustafa

Timar-ı Yahya bin Hasan

Timar-ı Hüseyin bin Ali

Timar-ı Ömer bin Hasan

Timar-ı

Mehemmed bin Hamza

Timar-ı Mahmud bin Mehemmed

Timar-ı Sinan Timar-ı Arslan bin

Ferhad

Timar-ı Mehmed bin Mustafa

Timar-ı Bali bin Mahmud

Timar-ı Mahmud Timar-ı Mehemmed

bin Hüseyin

Timar-ı Ömer Timar-ı Murad bin

Mehemmed Timar-ı Ahmed bin

Rüstem

Timar-ı Hasan bin Mehmed

Timar-ı Mehmed bin Kurt

Timar-ı Hasan bin Abdullah

Timar-ı Hüseyin Timar-ı Karan bin

Yahya Timar-ı …… bin Yoldaş An Timar-ı İvalekiç Biraderizade-i Katmas

Timar-ı Temur Timar-ı Mehemmed Timar-ı Mustafa

bin Mahmud – Ali bin Mahmud

Timar-ı Rüstem bin İbrahim

Timar-ı Murad bin Yusuf

Timar-ı Yusuf ve Mustafa bin Hasan

Timar-ı Derviş bin Kasım

Timar-ı Yusuf bin Resul

Timar-ı Ali bin Hasan

Timar-ı Kasım bin Kuvad

Timar-ı Hüdaverdi ve Kuvad Veledan-ı Hasan

Timar-ı İlyas bin Hasan

Timar-ı Mehmed bin Osman

Timar-ı Mehmed Çavuş

Timar-ı Aydın bin Mehemmed

Timar-ı Mustafa bin Tusiç

Hüseyin Solak

Timar-ı Süleyman Timar-ı Ali bin

Abdullah

Timar-ı Ramazan An Ze’âmet-i

Benam-ı Pervane Timar-ı Ali Abdullah Ze’âmet-i Benam-ı Mehmed, Çavuş-ı Dergâh-ı Âli

Timar-ı Ali Bin Cafer

Timar-ı Salih Timar-ı

Mehemmed Timar-ı Server bin

Abdullah

Timar-ı Yusuf Timar-ı Hasan bin Murad

Timar-ıMehemmed bin Mustafa

Timar-ı Kemal bin Mustafa

Timar-ı İsa bin Derviş

Timar-ı Derviş Timar-ı Ali bin Mehemmed Timar-ı İbrahim bin Yoldaş Timar-ı İbrahim bin Mehmed Timar-ı Mahmud bin Oruç Timar-ı Derviş Timar-ı Musa bin Yusuf

Timar-ı Lütfî bin Yusuf

Timar-ı Savcı bin Abbas

Timar-ı Mahmud bin Hızır

bin Mehmed Timar-ı Hasan bin Nasuh

Timar-ı Mustafa Timar-ı Hasan bin Süleyman

Timar-ı Kocu bin Murad

Timar-ı Mustafa bin Sinan Timar-ı İsa bin Derviş

Timar-ı Ali bin İskender Timar-ı Ali bin Mustafa

Timar-ı Sefer bin Karamal

Timar-ı Mustafa bin Cafer- Diğer Mustafa

Timar-ı Kurt bin Yeniçeri Mustafa Timar-ı Ali Timar-ı Ali Bosna Timar-ı Bali bin Rüstem Timar-ı Mustafa bin Ali Timar-ı Teymur bin Mehemmed Timar-ı Adem Timar-ı Evrenos bin Mehmed

Timar-ı Piri bin Ali Timar-ı Ali bin

Davud Timar-ı Behram Abdullah Timar-ı Mir Mehmed Timar-ı İbrahim bin Mahmud

Yukarıda hazırlanan tabloda, Üsküb İcmâl Defteri’ndeki ze‘âmet ve timar sahiplerinin isimleri geçmektedir. Tabloda görüleceği üzere, ze‘âmet ve timar sahiplerinin bir kısmının devlet görevlisi olduğu, Pirlepe Nahiyesinde bazı timarların yeni Müslüman olmuş iki kişiye başka bir timarında bir gayr-ı müslime, verildiğini, ayrıca kale görevlilerinin yanı sıra, camii hatiplerine, imamlarına ve müezzinlerine timar verildiği görünmektedir. Bazı timarlar hisseli olup tasarruf eden timar sahiplerinin isimleri beraber verilmiştir.

Beylerbeyi tarafından tezkiresiz olarak verilmesine rağmen sonradan terakki yapılarak tezkireli timara dönüştürülen timarlar şunlardır:

Tablo 1. 3 Terakki Verilerek Tezkireli Timar Haline Gelen Timarlar

Timar Sahibi Timar Geliri

Mehmed bin Kuvad²¹⁹ 5999

İbrahim bin Mehemmed²²⁰ 5999

Mustafa bin Rüstem221

5999 Süleyman222

5999

Mehemmed²²³ 5999

Hasan²²⁴ 5999

Mustafa bin Hasan²²⁵ 5999

Mehmed bin Cafer²²⁶ 5999

İbrahim227

5999

Mustafa²²⁸ 5999

Mehmed²²⁹ 5999

Mustafa bin Ahmed²³⁰ 5999

Mahmud²³¹ 5999

Ali Çavuş-ı Mirmiran232

5999 219 TADB. TTD. 205 vr. 18a. 220 TADB. TTD. 205 vr. 18b. 221 TADB. TTD. 205 vr. 18b. 222 TADB. TTD. 205 vr. 19a. 223 TADB. TTD. 205 vr. 19b. 224 TADB. TTD. 205 vr. 20b. 225 TADB. TTD. 205 vr. 20b. 226 TADB. TTD. 205 vr. 21a. 227 TADB. TTD. 205 vr. 21a. 228 TADB. TTD. 205 vr. 21b. 229 TADB. TTD. 205 vr. 22a. 230 TADB. TTD. 205 vr. 22b. 231 TADB. TTD. 205 vr. 26b. 232 TADB. TTD. 205 vr. 40b.

Yusuf bin Ahmed²³³ 5999

Süleyman bin Ali234

5999 Mehmed bin Hızır235

5999

Fetullah²³⁶ 5999

Mustafa²³⁷ 5999

Mustafa Hindi- Yusuf Hindi Teymur²³⁸ 5999

Mustafa bin Hamza²³⁹ 5999

Mustafa bin Mustafa ²⁴⁰ 5999

Yusuf bin Hızır241

5999

Piyale²⁴² 5999

Mustafa bin Bayezıd243

5999

Hayreddin Yakub²⁴⁴ 5999

Mustafa bin Yusuf²⁴⁵ 5999

Mahmud bin Ali²⁴⁶ 5999

Ali bin Hüseyin247

5999 233 TADB. TTD. 205 vr. 42a. 234 TADB. TTD. 205 vr. 42a. 235 TADB. TTD. 205 vr. 42a. 236 TADB. TTD. 205 vr. 43b. 237 TADB. TTD. 205 vr. 44a. 238 TADB. TTD. 205 vr. 44a. 239 TADB. TTD. 205 vr. 44b. 240 TADB. TTD. 205 vr. 44b. 241 TADB. TTD. 205 vr. 45b. 242 TADB. TTD. 205 vr. 46a. 243 TADB. TTD. 205 vr. 61b. 244 TADB. TTD. 205 vr. 62b. 245 TADB. TTD. 205 vr. 64b. 246 TADB. TTD. 205 vr. 65b. 247 TADB. TTD. 205 vr. 66b.

Kadir bin Ali²⁴⁸ 5999

Kasım bin Hundi Sermaş249

5999

Mehmed bin Mustafa²⁵⁰ 5999

Mustafa bin Sinan²⁵¹ 5999

İbrahim bin Mahmud252

5999 Ali bin Hacı Hasan-Mehmed bin Piri253

5999

Cafer²⁵⁴ 5999

Kılıç bin Hüseyin255

5999

Mehemmed bin Alaaddin²⁵⁶ 5999

Murad bin Süleyman257

5999 İbrahim bin Bali258

5999 Ahmed bin İskender259

5999

Terakki nizamen verilenden fazla olarak yapılan zam yerine kullanılan bir tabirdir. Terakki, yeniçeri efradına olduğu gibi timar ve ze’âmet sahiplerine de yapılırdı. Ancak timarlardaki terakkiye “hisse” denilirdi. Timar ve ze’âmet sahipleri için bu

248 TADB. TTD. 205 vr. 66b. 249 TADB. TTD. 205 vr. 67a. 250 TADB. TTD. 205 vr. 68b. 251 TADB. TTD. 205 vr. 76b. 252 TADB. TTD. 205 vr. 81b. 253 TADB. TTD. 205 vr. 89a. 254 TADB. TTD. 205 vr. 90a. 255 TADB. TTD. 205 vr. 91b. 256 TADB. TTD. 205 vr. 93b. 257 TADB. TTD. 205 vr. 94b. 258 TADB. TTD. 205 vr. 96b. 259 TADB. TTD. 205 vr. 97b.

zamlar, sipahinin devlet için zamanla göstereceği yazarlılıklarıyla orantılı olarak tasarruf ettikleri dirliklerine yeni ilaveler yapılmak suretiyle gerçekleşmekteydi.260

Timarların “Tezkireli” ve “Tezkiresiz” olmak üzere taksimi vardır: Beylerbeylerin doğrudan doğruya beratlarını tanzime salahiyetli oldukları dirliklere tezkiresiz timar derler. Bunların salâhiyetini aşacak derecede geliri çok olan timarların bu tezkiresiz miktarım aşan kısmı için Beylerbeylerin bir tezkire vermeleri ve dirlik almak isteyenin, beratını İstanbul ‘da tanzim ettirmesi lâzım gelirdi ki bunlara tezkireli timar denilirdi.

Tezkiresiz timarların büyüklüğü muhtelif eyaletlere göre değişirdi: Rumeli, Budin, Bosna, ve Temeşvar 'da 5999 akçeye kadar tezkiresiz, fazlası tezkireli; Karaman, Maraş ve Rum beyliklerinde 2999 akçeye kadar tezkiresiz fazlası tezkireli; Anadolu'da 4999 akçeye kadar tezkiresiz fazlası tezkireli; Diyarbekir, Erzurum, Şam, Halep, Bağdat ve Şehrizor eyaletlerinde 5999 akçeye kadar tezkiresiz fazlası tezkireli; Kıbrıs adasında 4999 akçeye kadar tezkiresiz fazlası tezkireli, Cezayir-i Bahr-i Sefit eyaletinde de 4999 akçeye kadar tezkiresiz ve fazlası tezkireli timar olarak kabul edilmişti.261

Tezkireli timar denilen timarları ise beylerbeyi tezkiresi ile merkez tevcih ederdi. Tevcihten sonra altı ay içinde sipahi beratını almak zorundadır. Aksi takdirde bu hakkından mahrum kalırdı. Bir timar adayının veya yeni bir tevcih bekleyen bir sipahinin ya önemli bir kişi tarafından takdim edilmesi veya şehzadelerden birinin kapu halkından olması, ya da otoritelerin onu ödüllendirmelerine sebep olabilecek şekilde fark edilmesini sağlayan bir iş yapması gerekliydi. Bazen sefere katılanlara timar vaat edildiği de olurdu.262

Timar ve ze’âmet tevcihatı, Nevruz’dan Nevruz’a yapılır, bu tayin ve aziller beylerbeyiler tarafından mühürlenen bir defterle hükümet merkezine bildirilirdi.²⁶³

Bilindiği üzere Osmanlı Devleti sefer kararı aldığı zaman, Anadolu’ya fermanlar göndermek suretiyle savaş çağrıları yapılırdı. Bu fermanlar meydanlarda okutulur, gençler gönüllü olarak gazaya çağırılır ve yazarlılık göstereceklere timar vaadinde

260

M. Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III, İstanbul 1983, s. 460. 261 Coşkun Üçok, “ Osmanlı Devlet Teşkilatında Timarlar”, AÜHFD, 1/ 4, 537.

262 Mehmet Doğan, ” Osmanlı Timar Sistemi’nde Tevcih Prosedürü”, Çankırı Karatekin Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2/1, 2. 263Özünlü, “Timar Tevcihâtı”, s. 178.

bulunulurdu. Zira Osmanlı timar sisteminde reayadan olan kimseler için timar elde etmek ve sipahi sınıfına girmek için başlıca yol, padişah seferlerine, gazalarına katılmak ve yazarlılık göstermekti. Esasında timar sisteminde reayadan birisinin timar sahibi olması yasaktı. Ancak savaşlarda üstün hizmetlerde bulunanlar için bu kural delinmiştir.264

Timarların elde edilmesiyle ilgili olarak, özellikle MAD 15958’deki (1-3) ruznamçede dikkat çeken bir ibare vardır: “mahall-i himmet”. Bu ibarenin anlamı, timar dağıtımı sırasında merkezin tekelinde olan haklardan biri de sipahi zümresinden olmayan bir kimseye, o günün tabiriyle mahall-i himmet’den timar verilmesidir. Bilindiği gibi, reaya zümresinden birinin timar sahibi olması genellikle zordur. Bir timar sahibi olmak için tek yol da Barkan’ın ifadesiyle, “gönlünde kahramanlık olan “garib

yiğitlerin”, sipahi hizmetkârı olup seferlere giderek veya hudut boylarındaki askeri harekâtta “kale fethinde bayrak dikmek” “yazar diller (esirler) ele getürmek ve başlar kesüb defeatle yazarlılığı ve dilaverliği görülmek” gibi üstün başarılar sağlamaktı.265

Bu türden kahramanlıkları gösterecek kişileri motive etmek için savaş çağrılarında onlara, savaştan doyumluluk bulacakları, mal ve ganimet kazanacakları vaat edilirdi. Nitekim XV. yüzyılda başta Rumeli ve Orta Avrupa olmak üzere fütuhat yapılan yerlerde başarılı olunmasının en önemli sebebi, Anadolu’dan buralara savaşmak ve timar elde etmek için gelen binlerce Türk gönüllü ve akıncıların faaliyetleriydi. Bunlar, savaş meydanlarında gösterdikleri yazarlılıklar karşılığında fethedilen topraklara timarlı sipahi olarak yerleştirilmekteydiler. 1532 yılında Budin kalesi fethedileceği ve savaşın çok kızıştığı bir sırada askerlere dirlik, terakki, timar ve ze’âmet gibi zengin ödüller vaat edildiğini ve herkesin dişini tırnağına takıp “ya alırım, ya baş veririm” diye uğraşıp durduğunu yazmaktadır.266

Bu vaatler, savaşa ilk kez katılacaklara timar elde etme imkânını, timarı olanların ise terfî edebilmelerini sağlamaktaydı. Böylece savaş motivasyonunun sadece manevi yönü değil, maddi yönü de gerçekleştirilmiş olmaktaydı.

Terakki, savaşta gösterilen yazarlılıklar dışında padişahlarında cülûslarında da tevcih edilmekteydi. Buna “cülûs terakkisi” denilmekteydi. Bilindiği üzere padişahların

264 Emine Erdoğan Özünlü, “Osmanlı Ordusunda Bir Motivasyon ve Terfi Kaynağı: “Terakki” Tevcihi”,

Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (The Journal of International Social Research), Spring 2010,

3/ 11, 239.

265 Doğan, “Tevcih Prosedürü”, s. 4. 266 Özünlü “ “Terakki” Tevcihi”, s. 239.

cülûslarında atiyyeden başka terakki verilmesi mutattı. Cülûs terakkisi, hem kapıkulu süvarilerine hem de timarlı sipahilere verilirdi. Hattâ sancakbeyleri tarafından tanzim edilen defterlerden biri de “cülûs terakki defterleri”ydi. “Cülûs-ı hümâyûn vaki

oldukda”, umûmi bir cülûs terakkisi alınabilinmesi için, sancaktaki dirlik sahiplerinin

hepsinin kaydedildiği bir defter hazırlanmaktaydı. Bu defterin bir sureti merkeze gönderilmekte ve buna göre her dirlik sahibine terakki hükmü verilmekteydi. H.983/M.1575 tarihli bir hükümde, bu hususa misâl teşkil edecek bir kayıt bulunmaktadır. Bu kayıtta, “cülûs terakkisi defterine kimin üzerinde ne miktar timâr var

ise defter edilmesi ve berâtları mûcebince terakki verilmek kanûn olduğu cihetle defteri o sûretle tanzîm edip göndermeleri” istenmişti.267

İncelemesi yapılan defterde, Üsküb Sancağında, Kalkandelen, Kırçova ve Pirlepe Nahiyelerinde tasarruf etmiş oldukları timara Beylerbeyi tarafından terakki verilerek tezkireli timara dönüştürülen timarlar mevcuttur, 5999 akçeye arttırılan timarlara hangi karyeden ne kadar verildiği kayıtlıdır. Terakkilerin neden verildiğiyle alakalı defterde herhangi bir kayıt yoktur.

Belgede 1569 tarihli Üsküb İcmâl Defterinin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi (sayfa 51-64)