Değişiklik Sonrası Hedeflenen Performansın Belirlenmesi

Değişiklik oluşumu saptandıktan sonra yapılan tanımlama ile, yapı, kullanıcı ya da uyulması gereken kurallara ilişkin yeni durumun ortaya koyulmasının ardından, değişiklik sonrası hedeflenen performansın belirlenmesi çalışması gerçekleştirilebilir. Bunun nedeni, tasarım öncesinde ele alınan çevre, işlev, kullanıcı ve kurallara göre biçimlendirilmiş gereksinme, nitelik ve nitelik değeri bilgilerini kapsayan hedef performansın, oluşan değişiklikler nedeniyle geçersiz duruma düşmesidir. Çalışma sırasında, yapının sağlıklı olabilmesi için, yapı, kullanıcı ve kural değişiklikleri sonrasında oluşan yeni durumun gerektirdiği performans belirlenmelidir. Çalışmanın, tasarım öncesi hedef performans belirlemesinden farkı, tüm gereksinme ve yapı nitelikleri ele alınmadan, yalnızca değişikliklerden etkilenebileceklere yönelik hedef performansın belirlenmesidir.

Değişiklik sonrası hedeflenen performansın belirlenmesi kapsamında,

• _{kullanıcının değişen ya da önem kazanan sağlık gereksinmelerinin belirlenmesi,}

• bunlara yanıt vermesi beklenen ancak oluşan değişiklikler nedeniyle yetersiz kalarak

olumsuzlaşabilecek yapı niteliklerinin belirlenmesi,

• _{hedeflenen yeni nitelik değerlerinin saptanması}

işlemleri gerçekleştirilebilir.

Yapının çevresel etmenleri ve işlevi ile kullanıcının yapısal ve kimlik özelliklerine göre şekillenen sağlık gereksinmeleri,

• çevre değişikliği, • işlev değişikliği,

• _{kullanıcının yaşlanması,}

• kullanıcı ya da kullanıcı grubunun değişmesi,

• kullanıcı yapısının değişimi

sonucunda değişebilir ya da bazıları önem kazanabilir. Bu nedenle, hedeflenen performansın belirlenmesi sırasında yapılması gereken ilk çalışma, oluşan bu tür değişikliklere bağlı olarak, hangi gereksinmelerin önem kazandığının belirlenmesi olmalıdır. Daha sonra, bu gereksinmelere yanıt getirmesi beklenen ancak oluşan değişiklikler nedeniyle olumsuzlaşma riskine sahip yapı nitelikleri saptanabilir. Yapılacak sonraki çalışma, geçerli kurallardan yararlanılarak, değişen gereksinmeleri sağlayan, yeni hedef nitelik değerlerinin belirlenmesidir.

Değişiklik sonrası hedeflenen performans adımlarının uygulanması sırasında, tasarım öncesi hedeflenen performansın belirlenmesi için oluşturulmuş Ek 9’daki çizelgenin kullanımı

yinelenebilir. Sözü geçen değişikliklerden biri ya da birden fazlası oluşsa da, her değişikliğin etkilediği ve değişiklik sonrası tanımlamalarından beslenen tüm gereksinmeler, bunlara yanıt getirmesi gereken nitelikler ve değerleri ile ilgili bilgiler tek tek belirlenerek çizelgeye işlenmelidir. Bu sırada, gereksinmelere yanıt getiren niteliklerin hangi yapı ya da kullanıcı tanımına göre biçimlendiğini gösterme açısından, tanımlama çizelgelerinde oluşturulan kodların, hedef performans çizelgesinde belirtilmesinde yarar vardır.

Çizelge 6.3’de örnek hedef performans belirlemesi görülmektedir. Belirleme sırasında,

Çizelge 5.1’deki tasarım öncesi hedef performans örneğinde dış çevre ve kullanıcı değişikliği oluştuğu varsayılmıştır. Buna göre, öncelikle değişiklik belirleme adımında, çevresel özellik değişikliklerinin saptanması denetim listesindeki (Bkz. Ek 14),

• _{FD71kodlu “Yeni yollar yapılmış mı?”}

• Fİ64 kodlu “Yapı dışından gelen gürültüde artış var mı?”

sorularına yanıt aranır. Değişiklik sonrası tanımlama adımında,

• _{FD71kodlu “yapının yakınından çevre yolu geçmesi”}

• Fİ64 kodlu “sürekli gürültü (trafik gürültüsü) nedeniyle yapı içinde gürültü artışı”

verileri, yapıyı çevre olarak tanımlayan Ek 3’e girilir. Benzer olarak, kullanıcı değişikliğinin saptanması sonucunda, Ek 5’de yeni kullanıcının yapısı, sis kodlu “kronik uykusuzluk” biçiminde tanımlanır. Hedef performans belirleme adımında, bu değişikliklerden olumsuz etkilenebilecek birçok gereksinme ve nitelik arasından, Çizelge 5.1’de de örneklendiği gibi,

• değişiklikler sonucunda önem kazanan gereksinme olarak, sinir sisteminin uyuyabilme ve

dinlenebilme gereksinmesi,

• _{buna yanıt getirecek nitelik olarak, “kabul edilebilir iç çevre gürültü düzeyine sahip olma”} yeniden ele alınarak hedeflerdeki değişim gösterilmeye çalışılmıştır. Nitelik ve değeri, FD71, Fİ64, sis kodlu verilere göre biçimlendirilmiştir (Çizelge 6.3). Buna göre nitelik değeri, Dünya Sağlık Örgütü’nün Gürültü Yönergesi temel alınarak, sürekli gürültü (trafik gürültüsü) için, uyku sırasında, sekiz saat boyunca 30 dBA olarak saptanmıştır (WHO, 1999b). Dünya Sağlık Örgütü, duyarlı bireyler (kronik uykusuzluk çekenler, yaşlılar, fiziksel ve psikolojik hastalıklara sahip bireyler, vb.) için bu düzeyden daha düşük bir değerin yeğlenmesini önermektedir. Ancak yönergede bununla ilgili kesin bir değer verilmemiştir. Duyarlı grupların gereksinmelerine bağlı sınır değerleri belirleyen ve yakın zamanda sonuçlandırılacağı bildirilen çalışmalar, Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Çevre ve Sağlık Merkezi – Bonn Ofisi [WHO European Centre for Environmental and Health - Bonn Office (ECEH – Bonn)] tarafından yürütülmektedir [18]. Yeni yönerge yayınlandığında, kural değişikliği

Çizelge 6.3 Değişiklik sonrası hedeflenen performansın belirlenmesi örneği

KULLANICI YAPI

KULLANICI YAPISI GEREKSİNME NİTELİK ve DEĞERİ ÇEVRESEL ÖZELLİK

B İY O L O Jİ

K Sinir Sistemi Gürültüden

olumsuz etkilenmeden uyuyabilme ve dinlenebilme FD71, Fİ64, sis

Uyku ve dinlenme koşullarını sağlayan kabul edilebilir iç çevre gürültü düzeyine sahip olma

30 dBA Gürültü İşitsel Fiziksel iç çevre

Fiziksel ve sosyal dış ve iç çevrede değişiklik saptanması sonrasında yapılan hedef performans çalışması sırasında Ek 9’daki çizelge oluşturulurken, Ek 19’da görülen, çevresel özellik değişikliklerinden olumsuz etkilenebilecek yapı niteliklerinin örneklendiği listelerden yararlanılabilir. Çalışmada kolaylık sağlaması açısından değişikliklerin belirlendiği Ek 14’deki kodlama, bu çizelgede de aynen yapılmıştır. Böylece hangi çevre değişikliği oluştuysa, aynı kod izlenerek olumsuz etkilenebilecek nitelik bilgilerine ulaşılabilir.

Yapıdaki eskime değişikliği, kullanıcı gereksinmelerinin değişmesine neden olmadığından hedeflenen performans adımlarının ilki atlanarak,

• eskimeden olumsuz etkilenme olasılığına sahip yapı niteliklerinin belirlenmesi,

• tasarım öncesinde hedeflenmiş nitelik değer bilgilerinin elde edilmesi adımları gerçekleştirilebilir.

Eskimeden olumsuz etkilenebilecek niteliklerin belirlenmesi sırasında, Ek 20’deki listelerden yararlanılabilir. Listelerde, eskiyen öge ya da bileşenin olumsuzlaştırabileceği yapı nitelikleri örnekleri, fiziksel ve sosyal dış ve iç çevre alt başlıklarına göre gruplandırılmıştır. Eskime ile ilgili değişikliklerin belirlendiği Ek 13’deki kodlama, çalışmada kolaylık sağlaması açısından bu çizelgelerde de aynen yapılmıştır. Böylece oluşan değişikliğin kodu, Ek 20’deki çizelgeden izlenerek, olumsuz etkilenebilecek nitelik bilgilerine ulaşılabilir. Eskime ile kullanıcı gereksinmelerinde herhangi bir değişiklik oluşmadığından, tasarım öncesi hedef nitelik değerleri halen geçerlidir. Bu nedenle, tasarım öncesinden bilgi akışı sağlanarak nitelik değer bilgileri elde edilebilir.

Kullanım evresinde yalnızca kural değişikliği oluşması durumunda ise, gereksinmeler değişmediğinden ve kural değişiminden etkilenen nitelik belli olduğundan ilk iki performans belirleme adımı atlanarak, yeni hedef nitelik değerlerinin, değiştirilen kurallardan elde edilmesi işlemi gerçekleştirilebilir.

Birden fazla değişikliğin birlikte oluşması durumunda; hedeflenen performans belirlenirken, değişiklik sonrası tanımlamasında saptanan tüm veriler dikkate alınmalıdır. Gereksinmeleri

değiştirecek türde değişiklikler (çevresel özellik değişimi, işlev değişikliği, yaşlanma, kullanıcı değişikliği, var olan kullanıcının yapısının değişimi) teker teker, ikişer, üçer, dörderli gruplar halinde ya da hep birlikte oluşsa da, izlenecek adımlar aynıdır ve önem kazanan gereksinmelerin belirlenmesi ile başlayarak hedef nitelik değerini saptama adımı ile sona erer. Adımlar, grupça oluşan değişiklikler ile ilgili tüm veriler göz önüne alınarak izlenmelidir. Örneğin, işlevin değiştiği, kullanıcının aynı kaldığı bir örnekte, değişen gereksinmeler yalnızca yapı içindeki eylemlerinin farklılaşmasına bağlı olarak değişebilecek var olan kullanıcı yapısı ve gereksinmeler iken, işlev ile birlikte kullanıcı da değiştiğinde eylemlere bağlı gereksinmeler ile yeni kullanıcının yapısından kaynaklanan gereksinmeler birlikte ele alınmalıdır. Gereksinmeleri değiştirmeyen eskime değişikliği ile birlikte, gereksinmeleri değiştiren değişiklikler de oluştuğunda, yine gereksinme belirleme adımından başlayarak tüm adımlar uygulanmalıdır. Benzer olarak, kural değişikliği ile birlikte gereksinme değiştiren değişiklikler oluştuğunda tüm adımlar uygulanabilir. Eskime ile birlikte kural değişikliği de oluşursa, gereksinmeler değişmediğinden, nitelik belirleme adımından başlayarak çalışmaya devam edilebilir.

Görüldüğü gibi, gereksinme belirleme, çalışmada her zaman önceliklidir ve özellikle aynı niteliğin performansının değerlendirilmesini gerektiren koşullarda, istenen nitelik değerleri yeni gereksinmelere ve güncel kurallara göre belirlenmelidir. Örneğin duvar ögesinin eskiyerek gürültüyü iç mekana geçirdiği bir örnekte ele alınması gereken iç çevre gürültü düzeyi hedef değerleri; kullanıcı da değiştiyse, yeni kullanıcının yapısı; kurallar da değiştiyse yeni nitelik değerleri göz önünde bulundurularak saptanmalıdır. Gereksinmeleri değiştirecek, yaşlanma, yeni kullanıcının varlığı, var olan kullanıcının yapısının değişimi, işlev ve çevre değişikliğine bağlı bir çok verinin olması durumunda, istenen nitelik değerinin belirlenmesi adımında en sınır değerdeki (örneğin en duyarlı kişiye bağlı) verinin temel alınması gerekir. Bu değer, diğer tüm verileri de sağlayacaktır. Bu bölümde açıklanan tüm bilgiler ışığında; bir ya da birden fazla değişiklik oluşumu durumunda, değişiklik sonrası hedeflenen performansın belirlenmesi çalışmasında izlenmesi gereken adımlar Çizelge 6.4’de özetlenmiştir.

Çizelge 6.4 Oluşan değişikliklere göre, hedeflenen performansın belirlenmesinde izlenmesi gereken adımlar HEDEFLENEN PERFORMANS Gereksinme Belirleme Nitelik Belirleme Hedef Nitelik Değerini Saptama Eskime A X X*

YAPI _{Çevresel özellik değişimi}

İşlev değişikliği KULLANICI

Yaşlanma

Kullanıcı değişikliği

Var olan kullanıcının yapısının değişimi

B X X X

KURAL Zorunluluk ya da bilimsel bilgi

değişikliği C X**

YAPI ve KULLANICI

Eskime

B grubu değişikliklerinden herhangi biri ya da hepsi

A B X X X

YAPI ve KURAL

Eskime

Zorunluluk ya da bilimsel bilgi değişikliği

A C X X***

YAPI, KULLANICI

ve KURAL

B grubu değişikliklerinden herhangi biri ya da hepsi

Zorunluluk ya da bilimsel bilgi değişikliği B C X X X YAPI, KULLANICI ve KURAL Eskime

B grubu değişikliklerinden herhangi biri ya da hepsi

Zorunluluk ya da bilimsel bilgi değişikliği

A B

C X X X***

* Gereksinmeler ya da kurallar değişmediğinden yapının elde edilmesi sırasında hedeflenmiş eski değerler geçerlidir.

** Kural koyucular ya da bilim insanları tarafından güncellenen yeni değerler elde edilmelidir. *** A ve C birlikte oluştuğunda (aynı nitelik için) eski nitelik değerleri güncelliğini yitirir.