Sema ERDEN ERTÜRK
Giriş
İletişim sözcüğü latince ‘comminus’ sözcüğünden gelmektedir. İletişime yönelik birçok tanım yapılmıştır. Dilimizde duygu, düşünce veya bilgilerin çeşitli yollarla karşı tarafa aktarılması, komünikasyon, haberleşme şeklinde tanımlanır.
İletişim dinamik bir süreç olup karşı tarafa bilgi aktarımı esastır. Bilgi aktarımı yapılırken iletişim süreci öğelerinden faydalanılarak gerçekleştirilir. İletişimin temel öğeleri gönderici, mesaj, alıcı ve kanaldır. Süreci gerçekleştirirken gönderici mesaj oluşturur, bu mesajı kodlar, uygun bir kanal vasıtasıyla mesajı alıcıya iletir. Alıcı ise kodu çözer ve mesajı filtreleyerek alır. Geri bildirim ile gönderici mesajının doğru algılanıp algılanmadığını kontrol eder. Geri bildirim kısmında artık alıcı gönderici konumuna geçmiştir. İletişimi dinamik bir olgu yapanda sürecin özellikle bu kısmıdır. Devamlı olarak bir akış söz konusudur.
İletişim farklı açılardan farklı şekillerde sınıflandırılabilir. İşlev açısından psikolojik ve toplumsal işlevler olarak sınıflandırılabilir. Sürecin sonunda bıraktığı etki açısından olumlu iletişim ve olumsuz iletişim, işleyiş yönü açısından tek ve çift yönlü iletişim, hiyerarşik açıdan yatay ve dikey iletişim, ilişki sistemleri açısından kişinin kendisi ile iletişimi, kişilerarası iletişim, grup-içi iletişim ve kitle iletişimi, kod kullanımı açısından yazılı, sözlü ve sözsüz iletişim, mekan kullanımı açısından yüz yüze ve uzaktan iletişim olarak sınıflandırılabilir.(Kaya, 2017)
İnsanlar iletişim yoluyla duygu ve düşüncelerini paylaşarak kişilerarası ilişkilerini oluşturup koruyabilirler. Kişilerarası ilişkilerin düzgün yürümesi kişinin ve etrafındaki kişilerin mutluluğu ile paraleldir. (Bingöl & Demir, 2011)
Mersin Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Mersin Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Mersin Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu
İletişim süreci gerçekleşirken ortaya çıkan iletişim engelleri kişilerarası ilişkilerin zedelenmesine neden olabilir. İletişimin kişisel, psikolojik, kanal, fiziksel ve teknik şartlardan kaynaklanan engellerinin mümkün olduğunca ortadan kaldırılabilmesi ise kişi ya da kişilerin konu ile ilgili farkındalığına bağlıdır.
Yapılan çalışmalarda, başarılı bir iletişimin tecrübe ile ilişkili olmasının yanında eğitim süreciyle de ilişkilisi belirtilmiştir. (Batenburg & Smal, 1997) İletişim becerileri şekillendirilemez becerilerden değil aksine eğitim ve uygulama ile kazanılabilen ve geliştirilebilen becerilerdendir. (Hajek, Najberg, & Cushing, 2000)
İletişim kişiler arası ilişkilerin temel taşıdır. Özellikle insanlarla yürütülen mesleklerde başarı oranı iletişim becerisi ile doğrudan ilişkilidir. Bu nedenle meslekteki başarı kişilerin iletişim kavramını doğru algılayıp iletişim becerilerini geliştirmesini gerektirmektedir. (Bingöl & Demir, 2011)
Sağlık da iletişimin çok önemli olduğu insanlarla devamlı temas halinde olunan meslek gruplarından biridir. Sağlıkta iletişim son yıllarda oldukça güncel bir konu haline gelmiş ve konuyla ilgili pek çok çalışma gerçekleştirilmiştir.
Sağlık iletişimi sağlık personeli ve hasta arasında gerçekleşen sözlü iletişim olarak kısaca tanımlanırken; daha ayrıntılı olarak insanlar arası etkileşimin sağlıktaki rolünün araştırıldığı multidisipliner işleyebilen bir uygulama alanı olarak tanımlanabilir. (Lupton, 1994)
Sağlık personelinin hasta ve hasta yakınlarıyla tedavi süreci ile ilgili bilgilerini paylaşmaları yaşanılan hastalık sürecine özellikle hastanın uyum sağlayabilmesini arttırmakta ve hastalıkla ilgili stresi azaltmaktadır.
Üniversitelerde yetişen öğrenciler geleceğin temel taşlarını oluşturmaktadır. Üniversitede eğitim içerisinde iletişim becerilerinin bulunmasının, verilen eğitimin geri bildirimlerinin olumlu olarak alınmasında etkili olduğu yapılan araştırmalarda belirtilmektedir. (ERİGÜÇ, ŞENER, & Hüseyin, 2013)
Sağlık personelinden bahsedilirken sadece hekimlerden değil hasta ve hasta yakını ile ilgilenen sağlık görevlilerinin hepsinden bahsedilir. Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu’ndan mezun olan öğrenciler de sağlık personeli içerisindedir. Üniversiteden mezun olduktan sonra pek çok alanda hasta ve hasta yakınları ile birebir temasta olacak bu kişilerin eğitim öğretim yaşamlarında çeşitli teorik ve uygulamalı anlatımlarla iletişim becerilerinin temellerini oluşturmaları ve sonrasında iş yaşamında kazandıkları tecrübelerle kazanımlarını arttırmaları gerekmektedir. Bu
nedenle çalışmamızda Mersin Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin iletişim becerilerini değerlendirmek amaçlanmıştır.
Gereç ve Yöntem
İlk kez Balcı’nın kullandığı iletişim becerileri envanteri daha sonra Ersanlı ve Balcı tarafından geliştirilmiştir. 720 öğrenciden oluşan örnekleme 70 maddelik envanter uygulanmış, daha sonra 3 faktörlü 57 maddelik taslak hazırlanmıştır. Çalışma sonucunda uygulanan taslakla 3 başlıklı ve 45 sorulu İletişim Becerileri envanteri oluşturulmuştur. (ERSANLI K., 1998)
Bu çalışmada Ersanlı Balcı tarafından geliştirilen likert tipli 45 ifadeli iletişim becerileri envanteri uygulanmıştır. Ankete katılan öğrencilerin İletişim beceri düzeyleri, Zihinsel boyut, Duygusal boyut ve Davranışsal boyut olmak üzere 3 ayrı başlık altında değerlendirilmiştir. Her bir başlık 15 ifadeden oluşup, başlıklara ait ifadeler karışık olarak uygulanmıştır. Öğrencilerden ifadeleri ‘’Hiçbir zaman’’, ‘’Nadiren’’, ‘’Bazen’’, ‘’Genellikle’’, ‘’Her Zaman’’ olarak kendilerine en yakın hissettikleri seçeneği işaretlemeleri istenmiştir. Değerlendirmede Hiçbir Zaman 1, Her Zaman 5 olarak puanlanmıştır. Çalışmada her başlık ayrı ayrı ve toplam boyut olarak öğrencilerin iletişim becerileri değerlendirilmiştir.
Anketteki bütün ifadeler değerlendirildiğinde 225 en yüksek puan iken 45 ise alınabilecek en düşük puandır. Her bir başlıktan alınabilecek en yüksek puan 45 ve en düşük puan ise 15’dir. Ankette hangi boyutta yüksek puan alınır ise ilgili boyutta başarılı kabul edilebilinir. Envanterin geneli değerlendirildiğinde ise puanları yüksek olan grupların iletişim becerileri başarılı olarak belirtilir.
Anket soruları Mersin Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, 2017-2018 Eğitim yılı bahar döneminde 8 programa kayıtlı toplam 539 öğrenciye uygulanmıştır. Programlardan katılan öğrenci sayıları Anestezi Teknikleri 87, Ameliyathane Hizmetleri 49, Tıbbi Görüntüleme Teknikleri 35, Tıbbi Laboratuvar Teknikleri 45, Tıbbi Dokümantasyon ve Sekreterlik 48,Yaşlı Bakımı 45, İlk ve Acil Yardım 51, Otopsi Yardımcılığı 56 kişidir.
Ankette öğrencilerin iletişim beceri düzeylerinin ölçülmesini sağlayan ifadelerin yanı sıra, kayıtlı bulunduğu program, sınıfı, cinsiyeti, yaşı, mezun olduğu lise, anne ve babanın eğitim durumlarını belirtir demografik sorular da bulunmaktadır.
İstatistiksel Yöntemler
Veriler Statistical Package for the Social Sciences (IBM SPSS 20.0 Free Download) programıyla; yüzdelik, ortalama, standart sapma gibi tanıtıcı istatistikler, normal dağılıma uygunluk testi Kolmogorov Smirnov, Mann Whitney U, Kruskal Wallis testi ve Pearson Korelasyon testleri kullanılarak değerlendirilmiştir. İstatistiksel analizlerde anlamlılık değeri p<0,05 olarak alınmıştır.
Başlangıçta verilere ait tanıtıcı istatistikler elde edilmiştir. Daha sonra bu ölçeklere ait alt gruptan olan zihinsel iletişim beceri envanteri, duygusal iletişim beceri envanteri ve davranışsal iletişim beceri envanteri ayrı ayrı puanlama skorları toplanmış ve bu alt gruplardan da toplam puan elde edilmiştir. Alt puanlama grupları ve toplam puan ortalamalarına ait demografik veriler elde edilmiştir. İlgili verilere Kolmogorov Smirnov Normallik Testi Yapılmış ve veri yapısına uygun istatistik analiz yöntemleri uygulanmıştır. Uygulanan bu istatistikler tablolaştırılmıştır.
Verilere Normal dağılıma uygunluk test uygulandığında verilerin normallik varsayımını yerine getirmediği tespit edilmiş ve iki grup ortalamalarını karşılaştırmasında Mann Whitney U, İkiden fazla grup ortalaması karşılaştırılmasında ise Kruskal Wallis Testi kullanılmıştır. İkiden fazla grup ortalamalarının karşılaştırılmalarında genel olarak ortalamalar arası fark bulunduğunda ise çoklu karşılaştırma testi uygulanmıştır. Yaş ve iletişim becerileri arasında ilişki durumu ve iletişim becerileri envanterlerinin birbirleriyle olan ilişki durumları ise Pearson Korelasyon testleri kullanılmıştır.
Bulgular