Amasya‟lı Strabon (XII. 4. 6 c. 565; ayrıca bk. XII. 8. 7 c. 573) Mysia/Hellespontos Phrygia‟si şeklinde zikrettiği bu bölgeye Troia‟nın alınmasından sonra Phrygia‟lıların ve Mysia‟lıların eş zamanda; daha sonra Lydia‟lılar, Aiolis‟liler ve Ionia‟lılar; ardından Persler ve Makedonyalıların son olarak Romalıların hüküm sürdüğünü aktarmaktadır. Antik kaynaklar, arkeolojik veriler ve onomastik incelemelerden edinilen bulgular, Strabon‟un bu tarihsel gözleminin kanıtı niteliğindedir. Eyalet merkezi Daskyleion ve teritoryumunun yerleşim arkeolojisi bilinen en erken dönemlerden itibaren başlı başına bir iskan alanıdır. Bir diğer deyişle gelip geçenlerin yanında, bu tarihsel derinliğin kültürel, toplumsal-iktisadi birikim- lerini kimliklerinde taşıyan Mysia/Phrygia, Lydia, Hellen, Pers ve Sami kökenli halkların
374
Maffre 2002, 21.
375
IGL 1534; I.Kyzikos I, nþ 47; R.-J. Robert 1976, 231 dn. 321; Maffre 2002, 21.
376 I.Kyzikos no 20; Debord 1977, 46. 377 I.Kyzikos no 22. 378 I.Kyzikos no 23; Hasluck 1910, 268 no 25.
Doidalses Trakya-Bithynia kökenli bir adıdır. Strabon‟un (XII. 4. 2 c. 563) Doidalsos; Memnon‟un (XX. 1-2) Dydalsos şeklinde zikrettiği bu kişi Astakos kentinin kurucusudur. Nikomedia‟da ele geçen bir yazıtta, Strabon‟un belirtiği gibi, Doidalsos formuda bilinmektedir (TAM IV 181).
379
Tanriver-Kütük 1993, 100-101; Schuler 1998, 298 no 13.
380 Mela I. 99; Strab. XII. 4. 3-9 c. 564-566; Plin. nat. V. 40 [143]. Steph. Byz. Ethnika s.v. Μύρλεια= Myrleia. 381
Strab. XII. 8. 10 c. 575; 11 c. 576. Kyzikos‟un önceden Dolionis şeklinde adlandırılması için bk. Schol. Apoll. Rhod. argon. I. 961/3= FGrHist III B 471 „Dei(l)okhos‟. Plinius (nat. V. 40) Miletos‟un bir kolonisi olan Kyzikos‟un önceden Arktonnesos, Dolionis ve Dindymis şeklinde zikredildiğini aktarır.
382
oluşturduğu kozmopolit bir yapıya sahiptir. Phrygia‟lıların M.Ö. VIII.-VII. yüzyıllardan beri bu bölgede ikamet ettikleri zaman içinde bölgeyi onomastik olarak temsil etmelerinden anlaşı- lıyor. M.Ö. VII. yüzyıldan sonra –Kimmer saldırıları sonucunda Phrygia krallığının yıkılma- sıyla383– Phrygia popülasyon yerini yavaş yavaş Lydia halklarına bırakmaya ya da onlarla paylaşmaya başladığı görülür384
. M.Ö. 546 yılında Lydia‟lıların egemen otoritesinin sonlan- dırılıp Daskyleion‟un Akhaimenid imparatorluğunun mutlak hakimiyetinin idari merkezi haline dönüştürülmesiyle Persler ve beraberinde gelen Sami kökenli halklar da bölgeye intikal ederek farklı kesimlerin bir araya gelip uyum içinde yaşadığı bir mekana bürünmüştür. Perslerin bölgede hakim olmaya çalıştıkları halklar üzerinde devamlı kontrolü ve bir iktidar sağlama işlevi, sistemli yayılışıyla bölgedeki demografik temsili etkilediği ve gerçekten biçimlendirdiği anlaşılmaktadır. Bununla birlikte Persler diğer imparatorluklarla kıyaslanınca egemenlikleri altındaki halkları hafif denilebilecek dokunuşlarla yönetmişlerdir. Persler fethettikleri ülkelerde sergiledikleri dinsel hoşgörü, tanıdıkları toplumsal ve iktisadi özerklik politikası ve yönetenler ile yönetilenler arasında daha değerli, daha güçlü bir bağ bulma girişimleri sayesinde bölgede ikamet edenleri, egemen bir kültürün halkları ve dilleri haline getirmemişlerdir. Bilakis kültürel, dinsel ve siyasi azınlıklara karşı dikkatli ve uzak görüşlü başarılı bir politika sürdürmüşlerdir.
Phrygia‟lılardan önce Hellespontos Phrygia‟sında muhtemelen Mysia‟lılar etkin bir nüfuza sahiptiler. Antik kaynaklar Phrygia‟lıların ve Mysia‟lıların kuzey-batı Anadolu‟daki varlıklarını ortaya koymakta; bu halkların eşzamanda yaşadıkları konusunda beyanda bulun- maktadırlar385. Homeros Troia Savaşı‟ndan önce Phrygia‟lıların Anadolu‟da iskan ettiklerini belirtmekte386; ancak Lydia‟lı Ksanthos Troia Savaşı‟ndan sonra geldiklerini dille getirmekte- dir387. Muhtemelen Phrygia göçleri tek bir dalga halinde değil; intervaller şeklinde gerçekleş- miştir. Bu göçler zamanla Abydos, Lampsakos ve Ida Dağı gibi batıya kıyı içlerine doğru yönelmiş olsa gerektir388
. M.Ö. VII. yüzyılla birlikte Arkaik Dönem‟in başında Mysia‟lılar
383
Strab. I. 3. 21 c. 61. Söylenceye göre, Midas‟ın boğa kanı içerek kendini öldürmesi hususunda ayrıca bk. Plut.
Flam. XX. 5; Plut. mor. II. 168: de Super. 8; Apollon. Lex. Hom. 156. Konuya ilişkin olarak ayrıca bk. Sayce
1931, 136; Roller 1983, 301; Prag 1989, 159.
384
Skylaks‟ın (periplus 94) anlatısından M.Ö. V. yüzyılda Phrygia‟lıların bölgede hala baskın bir etnik olduklarını sergiliyor.
385
Hom. Il. II. 858-864; X. 425-430; XIII. 792; Strab. XII. 4. 4-5 c. 564-565; 4. 8 c. 566; Steph. Byz. Ethnika
s.v. Φρυγία= Phrygia.
Herodotos (VII. 74) Mysia‟lıları Lydia kolonileri şeklinde vermektedit; Olympos Dağı‟na komşu olduklarından ötürü onlara Olympos‟lular da denildiğini aktarmaktadır.
386
Hom. Il. II. 862; III. 180-189; 401; XVIII. 290-292; XXIV. 544-546; ayrıca bk. FGrHist I A 18 F 1 „Enchiridion‟; Dion. Hal. ant. I. XLVII. 5-6.
387
FGrHist III 765 C 2 F 14 „Ksanthos‟; FGrHist II B 244 F 170 „Apollodoros‟; konuya ilişkin bk. Strab. XIV. 5. 29 c. 681; ayrıca bk. XIV. 4. 4-5 c. 564-565.
388
kalabalık bir nüfusa sahip olduklarından, güney Propontis‟e ve doğu Aisepos‟a adlarını verir- ler.
Resim 1.4 Barrington Atlas: Hellespontos Phrygia'sı
Bu durum en azından Homeros için geçerlidir. Ancak bilinmeyen bir zamandiliminde güneye iç taraflara doğru kayalar ve yerlerini Phrygia‟lılara bırakırlar (Skylaks periplus 94)389
. Persler gelene kadar bölgede Phrygia‟lılar etnik yapıya hakim görünürler. Dolionis/Dolionia‟lılar ve Mygdonia‟lılar Phrygia boylarının başlıca gruplarını oluşturup390 antik yazarların anlatıları
389
Herodotos (III. 90) nomos dizelgesinde Mysia‟lıları Lydia Bölges‟i içerisinde vermekte; Phrygia‟lıları ise Hellespontos Bölgesi‟nde taktim etmektedir. Konuya ilişkin ayrıca bk. Maffre 2002, 117.
390
Phrygia‟lıların bir diğer boyu ise, muhtemelen Bebrykia‟lılardır. Lampsakos‟lu Kharon (FGrHist III A 262 F 7= Schol. Apoll. Rhod. argon. II. str. 2a), Lampsakos yöresinin daha önceden Bebrykia olarak adlandırıldığını ve bu halkın aralıksız süren savaşlar nedeniyle tümüyle yok olup gittiğini belirtir. Tzetzes (Chil. I. str. 840), bundan yola çıkarak tüm Hellespontos‟u Bebrykes olarak adlandırmaya kalkmıştır (ayrıca krş. Plin. nat. V. 33). Coğrafyacı Dionysios (perieg. 805; ayrıca bk. Eust. Comm. in Dion. Per. 805-808) Bebrykia‟lıları, Bithynia‟lılardan ve Karadeniz‟in ağzından sonra gelen bir yere yerleştirir. Strabon (VII. 3. 2 c. 295; ayrıca bk. XIII. 1. 8 c. 586) ise, Bebrykes‟in soyundan olan Mygdones ve Bebrykes kavimlerinin Bithynia‟lılardan önce Mysia‟da oturduklarını belirtir. Bebrykes‟in boğazlı Bithynia‟lılar olarak adlandırıldığı, Bebrykes Kralı Amykos‟un çiftliğine/sarayına bakarak anlaşılır (ayrıca bk. Schol. Apoll. Rhod. argon. 124 str. 10c; 2a). Sarayın ise, boğaz yakınında Asya kıyılarında yer aldığı ve burada Bebrykes Kralı Amykos‟un sığır ağılları ve çiftliği olduğu Orpheus‟un yorumcusu Rhodos‟lu Apollonios‟tan (argon. II. str. 136-144) bilinmektedir (Gyllius Bosp. II. 22). Byzantion‟lu Stephanos (Ethnika s.v. Βεβπύκυν ἔθνη δύο= Bebrykon ethne duo) Bebrykes Küçük Asya‟da Pontos ve Europa‟daki İberya olmak üzere iki halk vardır. Asya‟daki halkların farklı soydan geldikleri farz edilmektedir: Bebryks ya da Bebryke adından türemiş olmalıdır (ayrıca bk. Eust. Comm. in Dion. Per. 805).
Ethnikon‟u ise, Bebrykios ve Bebrykia‟dır. Argonaut‟ların Karadeniz yolculuğu esnasında Bebryks kralı
Amykos‟un Argo gemicilerini konuk ettiği sırada Zeus ile Leda‟nın oğlu Polluks‟la yaptığı yumruk dövüşünde yenilerek öldürülmesi için bk. Apoll. Rhod. argon. II. str. 1-98; ayrıca bk. Schol. Apoll. Rhod. argon. II. str. 98- 100a; Orphica argon. str. 664-665; Plin. nat. XVI. 89; Amm. Marc. XXII. 8. 14 dn. 1.
sayesinde tarihte yerlerini korurlar391. Aisepos ile Kios arasındaki işgallerin kalıcılığı da antik yazarlar/mitografların haklarındaki ilgilemi açıklamaktadır. M.Ö. VI. yüzyılın sonunda ve Klasik Dönem boyunca Phrygia halklarının Kyzikos civarında, Zeleia‟da, Daskyleion çevresi ve olasılıkla Balıkesir bölgesinde sürekli bir iskanları söz konusudur. Mitograflar, coğrafyacı- lar ve leksikongraflar Kyzikos dolaylarından, Aisepos Irmağı‟ndan Daskylitis Gölü kıyısına, Miletopolis yakınına, Rhyndakos Irmağı‟na kadar uzanan alanları Dolionia‟lılarla ilişkilendir- mektedirler392. Dolionia‟lılardan sonra gelen ve Myrleia‟ya (Mudanya)393 kadara uzanan Phrygia boylarının ikinci kolunu ise, Mygdonia‟lılar teşkil etmektedir394. Özellikle Rhyndakos Irmağı civarında, Bithynia‟da ve ötesinde sürekli bir yerleşimleri söz konusudur395
. Home- ros‟un (Il. III. 180-189) anlatısına göre, kral Mygdon ve beraberindekiler Sangarios yöresinde ikamet etmekteydiler396; eserlerinin konu örgüsünü M.Ö. IX.-VII. yüzyılları arasındaki mitolojik olaylara ayıran Rhodos‟lu Apllonios (Argon. II. str. 787-795) için Mygdonia‟lılar sanki Sangarios (Sakarya Irmağı) ile Hypios arasına yerleşmişler ve Mariandynia‟lılara boyun eğerler. Miletos‟lu Hekataios (FGrHist I A 1 F 217), Daskylitis Gölü‟nden Mygdonia Ovası boyunca akıp Rhyndakos‟a dökülen Odryses Irmağı anlatımından ovaya adını veren Mygdo- nia‟lıların varlığını teyit eder397
. Hellenistik Dönem‟de bu halk her zaman Propontis kıyısında
391
Antik yazarlar Mygdonia‟lılar ile Dolionia‟lıların aynı etnik gruba ait oldukları hususunda hem fikirde değillerdir. Strabon (XII. 4. 4. c. 564) Bithynia‟lıların, Phrygia‟lıların ve Mysia‟lıların hatta Kyzikos dolayındaki Dolionia‟lıların, Mygdonia‟lıların ve Troia‟lıların arasındaki sınırı belirtmenin güçlüğüne değinirken her kabilenin diğerinden ayrı olduğu gerçeğinin kabul gördüğünü aktarır. Strabon (VII. 3. 2 c. 295) Trakya kabilelerinden Mysia‟lılar Lydia, Phrygia ve Troia civarlarında yaşamaktaydılar. Phrygia‟lılar bizzat kendileri Mygdonia‟lılar, Bebrykia‟lılar, Medobithynia‟lılar, Bithynia‟lılar ve Thynia‟lılar gibi Trakya kabilesindendirler. Konuya ilişkin ayrıca bk. Maffre 2002, 117 dn. 395.
392
Eustathius (Comm. ad Hom. Il. II. 768. 26-769. 9) ve Strabon‟a (XII. 8. 10 c. 575) göre, Kyzikos civarındaki halk, Aisepos Iramağı‟ndan Rhydakos Irmağı‟na ve Daskylitis Gölü‟ne kadar Dolionia‟lılar şeklinde zikredilirler. Strabon (XIV. 5. 29 c. 681) Apollodoros‟tan (FGrHist II B 244 F 170 „Apollodoros‟) yaptığı alıntıya istinaden Miletopolis‟e giderken Kyzikos dolaylarındaki toprakların Dolion ve Mysia olarak adlandırıldığı söyler. Plinius (nat. V. 40) Miletos‟un bir kolonisi olan Kyzikos‟un önceden Arktonnesos, Dolionis ve Dindymis şeklinde zikredildiğini aktarır. Konuya ilişkin ayrıca bk. FGrHist I A 1 F 219 „Hekataios‟= Steph. Byz. Ethnika s.v. Δολίονες= Doliones; Κύζικος= Kyzikos; Σκρύμος= Skrymos; Apoll. Rhod. Argon. II. 765; Schol. Apoll. Rhod. argon. I. 961/3= FGrHist III B 471 „Dei(l)okhos‟.
393 Mela I. 99; Strab. XII. 4. 3-9 c. 564-566; Plin. nat. V. 40 [143]. Steph. Byz. Ethnika s.v. Μύρλεια= Myrleia. 394
Eust. Comm. ad Hom. Il. II. 768. 26-769. 9; Strab. XII. 8.10 c. 575; Herakles‟in Phrygia ve Mygdonia‟lılar üzerine açtığı sefer için bk. FHG fr. 15 „Herodoros‟= FGrHist III B 432 F 14 „Nymphis‟; Schol. Apoll. Rhod.
Argon. II. 786-787a. Phrygia‟lıların bir kolu olduklarını belirten Μυγδόνα Φρύγα τὸ γένος/Phrygia soyundan
Mygdon için bk. Eust. Comm. ad Od. X. 852; benzer bir ibare için bk. Hes. lex. κ 3649 <Κόροιβος= Koroibos>·
395
Strab. XII. 8. 10 c. 575; Schol. Apoll. Rhod. Argon. II. 786; Amm. Marc. XII. 8. 14.
Byzantion‟lu Dionysios‟a (I. 1 fr. 2) göre, İstanbul Boğazı aynı zamanda Bithynia, Mygdonia ya da Bebrykia Boğazı olarak da adlandırılabilir. Zira boğazın her iki yakasında ikamet edenler Bithynia‟lılar, Mygdonia‟lılar ve Bebrykia‟lılar şeklinde anılırlar (Amm. Marc. XXII. 8. 14; Gyllius Bosp. I. 1).Herakleia‟lı Nymphis (fr. 3 M. III 13]= Schol. Apoll. Rhod. argon. II. str. 786-787a [188]) Bithynia‟lıların aynı zamanda Mygdones ve Bebrykes olarak adlandırıldığını söyler.
396
Konuya ilişkin ayrıca bk. Hom. Il. XVI. 715-720; Schol. Apoll. Rhod. Argon. III. 189.
397
bilhassa Rhyndakos ile Myrleia sahası arasındadır. Pergamon‟un yargılama yetkisine (Perga- mena iurisdictio) bağımlılardı398.
Antik kaynakların yanı sıra epigrafik belgeler ve arkeolojik buluntular da Daskyleion teritoryumunda Phrygia‟lıların varlığını teyit eder. Perslerin Hellespontos Bölgesi‟ndeki kayıtsız şartsız hakimiyetiyle Daskyleion ve teritoryumunda yaşayan Phrygia aristokrasisinin Perslerin bağlaşığı haline geldiği sonucuna ulaşılabilinir. Ergili‟de ele geçen, M.Ö. V. yüzyı- lın ilk yarısına tarihlen Manes steli bu duruma tanıklık eder399
. Gerçi yazıtın içeriği hakkında net bir bilgi yoktur. İlk satır bir nebze anlaşılabilirken –..Manes‟in torunu, Iyung- un oğlu Manes?– ikinci ve üçüncü satırlar karmaşık sentaks yapısı ve daha ziyade kelimelerin belirsiz semantiğinden ötürü anlaşılmamaktadır. Manes‟in stelin dikicisi mi, yoksa kendisine ithaf edilen bir stel mi olduğu belirsizdir. Bunun yanı sıra Manes‟in mezar yazıtı olma ihtimali de söz konusudur. Ancak adının çok sık geçmesi tipik mezar yazıtlarında karşılaşılan bir durum değildir. Bu bağlamda Manes‟in yaptığı işleri (res gestae) aktarması daha olası gözükmekte- dir400. Phrygia‟lılarla birlikte Lydia‟lıların elit kesiminin Perslerin önemli hizmetlerinde çalıştıklarına dair antik kaynaklarda da çeşitli örnekleri mevcuttur. M.Ö. 478 yılında Pausa- nias önderliğinde Byzantion ve Sestos muhasarasında Pers kralı Kserkses‟in akrabası garnizon komutanıyla (Corn. Nep. Paus. IV. 22) maiyetindeki çok sayıda Pers; hizmetlerinde çalışan Lydia ve Phrygia‟lı tutsak edilir. Kısa süre sonra Phrygia ve Lydia‟dan tutsakların akraba ve arkadaşları gelip yüksek miktarda fidye ödeyerek onları satın alır. Bu şekilde Kimon Atina donanmasının dört aylık ücretini ve yiyecek giderlerini temin eder; ayrıca kentin hazinesine azımsanmayacak oranda altın bırakır401
. Esirler için ödenen kurtulmalığın ederleri bu tutsakların Phrygia ve Lydia‟lıların varsıl ailelerinin fertleri olduklarının kanıtıdır. Dolayısıyla Doğu Phrygia‟lıların tahkimli kentlerde yaşayan zengin bir tarım toplumu şeklindeki tasviri tanıtımı (Hom. Il. III. 180-189; X. 431), Klasik Dönem‟de Propontis‟in Phrygia grubuna siyasi fonksiyon olduğu kadar toplumsal kuruluşlar için de uygulanabilir. Bunların varsıllık- ları salt tarım ve at yetiştiriciliğine bağlı olup (Ksen. Kyr. II. 1. 5) yer altı kaynaklarından fay- dalanmıyor olsa gerektirler402
.
M.Ö. IV. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenen diğer bir Phrygçe yazıt ise, Kösemtuğ Tü- mülüs kazısında açığa çıkartılmıştır403. Dört satırın kazındığı mermer blok sonraki zamanlarda mermerden yapılmış mezar kapısında eşik taşı fonksiyonuyla ikinci kez kullanılmıştır. Frag-
398
Plin. nat. V. 126; ayrıca bk. Ruge 1933, col. 999-1000; Maffre 2002, 118.
399
Gusmani-Polat 1999, 137-161; ayrıca bk. Bakır 2004, 58.
400
Gusmani-Polat 1999, 154 vdd.
401
Plut. Kim. IX. 2-4; ayrıca bk. Polyain. strat. I. 34. 2 „Kimon‟; ayrıca bk. Sekunda 1988a, 176 vd.; Arslan 2010, 79 dn. 270.
402
Maffre 2002, 120.
403
man halindeki yazıtın içeriğine ilişkin kesin bir şeyler söylemek mümkün değildir. Bunun yanı sıra Hisartepe‟de temelleri bulunan Kybele Tapınağı‟na sunulan bir adak yazıtı olabile- ceği savlar arasındadır404
. Bununla birlikte üzeri Phrygçe yazılı, bezemeli ve grafittolu sera- mikler burada yaşayan halkın kullandığı veya kente uğramış bir Phyrgia‟lı tüccar, gezginin Kybele‟ye adak amaçlı bıraktığı eserler olabilir405. Gri renkli bir kase üzerine Phrygçe „Saragiś/Saraliś‟ ismi kazılmıştır406
. Attika‟dan ithal edilmiş içki kaselerinin kaideleri altında ya da dudak kenarlarında grafitto Phrygçe yazılara sıkça rastlanmaktadır. Bunlardan bir kyliks ayağı altına yazılmış Phrygçe satrap ya da yönetici manasına gelen ve Hellence Οὐαναξος; Οὐαναξων ve Οὐαναξιων407 adıyla özdeşleştirilen „Vana[ks]‟ ibaresidir408. M.Ö. 350 yıllarına tarihlenen ve yine Attika üretimli bir kantharos‟un dudak kenarında Phryg harfleri ile „Karea[‟; gri monokrom tabağın gövde parçası üzerine ]ilam[ sözcüğü; amphora omuz parçası üzerine yazılan ve dativ formundan ötür adak sunusu olduğu düşünülen iteo yazılmıştır409. Daskyleion‟da Phrygia‟lıların varlığını ve Phrygia kültürünün yöreye yayılışını gösteren diğer önemli arkeolojik kalıntılar ise, Hisartepe‟de temelleri açığa çıkarılan Phrygia‟lıların baş tanrıçası Kybele‟ye ait olduğu düşünülen tapınak temelleri410; M.Ö. VII. yüzyılın ortalarına tarihlendirilen Kybele Tapınak modeli, bothros, kült eşyaları; ayrıca Hisartepe‟nin güney eteklerinin devamında yer alan alüvyon dolgu tarlalara doğru uzanan Phrygia surudur411.
Daskyleion‟da Lydia‟lıların mevcudiyeti, arkeolojik verilerin ve epigrafik belgelerin azlığına rağmen, tartışma götürmez bir gerçektir. Söylenceler de Daskyleion‟da Lydia‟lılardan evvel Phrygia popülasyonun varlığını onaylamakta; Phrygia ve Lydia‟lılarla bağlantılarını vurgulamaktadır. Rivayete göre Daskyleion adını, Mermnades sülalesine mensup Lydia kralı Gyges‟in dedesi I. Daskylos‟tan alır412
–Daskylos isminin aidiyet gösteren son hecesine -ειον ya da -ιον suffixleriyle Δασκύλειον, Δασκύλιον formları türetilmiştir. I. Daskylos‟un Phrygia‟lı bir kadınla evliliğinden II. Daskylos; II. Daskylos‟un Kappadokia‟lı bir kadınla
404
Bakır 2003, 13; 2004, 57.
405
Phrygçe yazıtlı grafittolu seramikler için bk. Gusmani-Polat 1999, 59-64; Bakır-Gusmani 1993, 135-144; Bakır 2003,13; Yıldızhan 2007, 344 vd.; 2007 kazısı esnasında iki adet seramik parçası üzerine yazılmış Phrygçe graffito için bk. Bakır-Bulut-Hekimoğlu-İren-Yaldır-Özdemi 2009, 15.
406 Gusmani-Polat 1999, 64. 407 Zgusta 1964, § 1138. 408 Bakır-Gusmani 1993, 143 no 2; Brixhe 1996, 138-139. 409 Bakır-Gusmani 1993, 143 no 3; 144 no 8; 5; Brixhe 1996, 140-145. 410 Bakır 1995, 272-276; 2001, 171; 2003, 7; 2004, 59. 411
Bakır Akbaşoğlu - Polat 1999, 577-582; Bakır-Erdoğan-Bulut-Yıldızhan 2004, 312 vd.; Bakır 2003, 7; 2004, 57-60.
412
FGrHist II A 90 F 45 (1); 44 (11); 46 (1); 63 (1-3) „Nikolaos‟= Const. Porph. de Insid. p. 13. 19; 10. 32; 13. 34; de Virt. I. p. 343. 21. Konuya ilişkin ayrıca bk. Ruge 1901, col. 2220; Mellink 20066
a, 644; Graham 1971, 41 dn. 60; Bakır 2003b, 6.
izdivacından Lydia kralı Gyges dünyaya gelir413. Antik kaynakların yanı sıra Epigrafik belgelerle de Daskylos adının α, ε‟na dönüşerek Deskylos şeklinde Lydia Bölgesi‟nde M.Ö. II. yüzyıldan-M.S. III. yüzyılla kadar yaygın kullanımına devam etmesi Daskylos‟un Lydia kökenli olduğunun birer kanıtı niteliğindedir414. Bunun yanı sıra nadir sayıda seramikler üzerinde Lydçe belgelenmektedir415
. Daskyleion‟dan gün ışığına çıkarılan arkeolojik verilere gelince Lydia skyphos‟ları416 ve en önemlisi Lydia suru417 Daskyleion‟da Lydia‟lıların varlığı- nın somut verililerindendir.
Daskyleion ile teritoryumunda Arkaik ve Klasik Dönem boyunca Hellenlerin kolonyal kontrolden bahsetmek mümkün değildir. Phrygia‟lıların ardından Lydia‟lıların bölgedeki politik ve kültürel gücünün devamlılığından ötürü Aiolia ve Ionia kolonizasyonu Hellespontos ve Propontis kıyı kentleriyle sınırlanmıştır. Bu bağlamda sınırlı bir alanda sahil şeridinde konuşlanmış olarak ülkenin iç kısımlarında tehlikeye atılmamayı tercih etmiş olmalıdırlar. Kolonizasyonun başlangıcına ilişkin bu dağılım, Ksenophon‟un (Kyr. VII. 4. 8-9) M.Ö. 546 yılından sonra Perslerin Hellespontos Phrygia‟sını ele geçirmesine ilişkin anlatısıyla desteklenmektedir. Ksenophon bölgenin coğrafik fethini kısa bir şekilde tasvir ederek öncelik- li olarak kıyı boyunca uzanan kentlerde –isimlerini söylemeden- meydana gelen ilk Hellen- Akhaimenid temasını anlatıp devamında Phrygia kralının ve komutanlarının tutumlarını incelemektedir. Deniz kıyısında yaşayan Hellenlerin fazla direnmeden Pers ordularına çeşitli hediyeler sunup Kyros‟a haraç vermeyi; onunla birlikte sefere katılmayı ve asker göndermeyi kabul ederler. Phrygia kralı ise, Perslerle sonuna kadar savaşmayı kararlaştırır. Ancak adamla- rının daha ilk çarpışmada kendisini yalnız bırakmaları nedeniyle Hystaspas‟e teslim olmak zorunda kalır418
. Bununla birlikte Pers hakimiyetiyle de Daskyleion‟da aktif bir kolonizasyon hareketine müsaade verilmemiştir. Klasik Dönem boyunca seramikler haricinde –bunların çoğu ithal seramiklerdir419– Daskyleion teritoryumunda Hellence epigrafik belgelerle karşıla- şılmaması buranın Pers ve yerli ahali tarafından iskan edildiğinin göstergesidir420
. Bununla
413
FGrHist II A 90 F 44 (11) „Nikolaos‟= Const. Porph. de Insid. p. 10. 32.
414
Sardeis: SEG XLI 1025 (M.Ö. 129/127); XXXI 1043 (M.Ö. 9); Maionia: TAM V/1 526 (Deskylos oğlu Deskylis); Saittai (Sidas Kale yöresi): TAM V/1 141 (M.S. 69/70); 92 (M.S. 168/169); 81 (M.S. 173/174); SEG XXXI 1020 (M.S. 82/83); XXXIII 1016 (M.S. 103/104); 1041 (M.S. 249/250); XXXV 1237 (M.S. 268/269); Silandos: TAM V/1 65; Lydia/Phrygia „Deskylos‟un oğlu Deskylos‟ (M.S 194/195).
415
Bakır-Gusmani 1993, 141 no 4; Yıldızhan 1999, 59 K 136.
416
Akurgal 1957, 662. Daskyleion‟da M.Ö. VII.-V. yüzyıllar arasında Lydia‟dan ithal edilmiş boyalı Lidya seramikleri için bk. Gürtekin-Demir 2002, 111-143.
417
Akurgal 1957, 662; Bakır 2003, 7.
418
Ksen. Kyr. VII. 4. 10-11. Konuya ilişkin ayrıca bk. Ksenophon‟dan birebir alıntı yapan Zon. epit. hist. I. 252- 253; ayrıca bk. Maffre 2002, 123.
419
Tuna-Nörling 1999, 1-93; 2001, 109-122; Görkay 1999, 1-100; Coşkun 2004, 89-134; 2006, 83-114; Koçak Yaldır 2009, 141-153; 2011, 85-100; ayrıca bk. Bakır 2007, 169 vd.; 2012, 9 vd.
420
C. Roebuck (1959,112) ve J. Boardman (1995, 292-293) Daskyleion‟un Lydia hizmetinde olan Hellen paralı askerlerin yerleşimi olduğunu ileri sürmüştür; A. J. Graham (1971, 42) için, burası Phrygia imparatorluğunun
birlikte Daskyleion bulla‟ları içinden fragman halinde Hellence ΣΑΜ…ibaresinin kazıldığı bir örnek bilinmektedir. Samos mühürleri ile ilişkili veya sanatçı imzası olabileceği yönünde yorum söz konusudur421. Daskyleion ve civar yerleşimlerde Hellence epigrafik belgelerin Hellenistik Dönem‟den itibaren sıklıkla ele geçmesi Hellenleşme sürecinin bölgede Pers ege- menliğinin sona erip Makedonya hegemonyasının etkisiyle başladığını serimlemektedir422.
Strabon (XIII. 1. 3 c. 582) Aiolia kolonanizasyonunun Kyzikene‟den Kaïkos (Ba- kırçay) Irmağı‟na kadar bütün ülke boyunca yayıldığından bahseden bir rivayeti aktarır. Kaïkos ve Hermos (Gediz) Irmağı arasındaki yerden çok daha uzağa ulaşır. Alıntıladığı mito- lojik söylenceler aslında Aiolia kolonizasyonunun Ionia‟nınkinden dört kuşak önce olduğunu; ancak bazı olaylardan ötürü geciktiğini aktarır. Zira göç seferinin ilk lideri Orestes‟tir. Arka- dia‟da hayatını yitirince yerine oğlu Penthilos geçer. Penthilos takriben Herakleides‟lerin Peloponnesos‟a dönüşüyle aynı zamanda Troia Savaşları‟ndan sonra altmış yılda Trakya‟ya ilerler. Ardından Penthilos‟un oğlu Arkhelaos bu kolonizasyon hareketini Daskyleion yakı- nında şimdiki Kyzikos‟a yönelttir. En genç oğlu Gras ise, Granikos (Kocabaş) Irmağı‟na ka- dar ilerleyerek ve daha iyi teçhizatlanarak ordusunun büyük kısmını Lesbos‟a geçirir ve bu- rayı işgal eder. Strabon‟un aktardığı bu söylencede Aiolia boyunun Daskyleion‟a değil; Kyzikene‟ye yani Kyzikos yöresini geldiği ve göçlerin sadece sahil kesimiyle sınırlı olduğu anlaşılmaktadır423
. Bu bağlamda Phrygia‟nın kıyı şeridinde Ionia, bilhassa Miletos, kolonizasyonu hakimdir. Lydia krallığının Küçük Asya‟da giderek artan önlenilmez gücü ve on bir yıl süreye aşkın devam eden Miletos kuşatması Miletos‟lular ile diğer Ionia boylarını yeni topraklar, ticaret ve tarım alanları aramaya sevk etmiş olmalıdır. M.Ö. VII. yüzyılın bi- rinci yarısında Lydia kralı Gyges‟in onayıyla Miletos‟lular, Abydos ile Kyzikos gibi önemli büyük koloniler kurarlar424
.Bunun yanı sıra diğer küçük Miletos yerleşim merkezleri, genel olarak tarım ve balıkçılık prensiplerine dayalı Hellespontos‟un Asya kıyısı üzerine ve Propontis‟in iç kısımlarında kurulmuştur. Bunlar arasında Lampsakos yanındaki Kolonai425