Büyük Kyros yaşanabilecek kritik durumları göz önünde bulundurarak satrapların vazifelerini ince detaylarına kadar belirlemeye çalışmıştır. Başlangıçta satraplık merkezlerin- deki askeri ve idari sistemin kısmi olarak birbirlerinden ayrıldığı gözükmektedir641
. Eyaletler- deki garnizonlar tek tip değillerdi. Kent (= polis [πόλις]) ya da taşralardaki kale (= αkra [ἄκρα+) veya akrapolis [ἁκρόπολις] ve ülke (= khora [χώρα] garnizonları olmak üzere ikiye ayrılırlardı642
. Kale komutanına (= phrourarkhos [φρούραρχος]), muhafız alay komutanlarına (= khiliarkhos [χιλίαρχος]) denmekteydi. Akra garnizonlardaki phrourarkhos ile her bir ülke boyunca yer alan (τῶν κατὰ τὴν χώραν φυλακῶν) khiliarkhos satraplara değil direk krala bağlıydılar. Satraplar gibi kral tarafından atanmaktaydılar643. Bu şekilde eyalet valilerinin idaresini üstlendikleri yerlerin zenginlikleri ve emri altındaki askerlerle sınırsız bir güce erişip imparatorluğa karşı ayaklanmalarının, eyaletleri iç karışıklığa ve kaosa sürüklemelerinin önüne geçilmek hedeflenmekteydi (Ksen. Kyr. VIII. 6. 1-2). Bunun yanı sıra garnizon ve muhafız komutanları satrapların denetimi altındaydılar. Her eyalet valisi garnizon askerlerinin sayılarını ve sürekliliğini sağlamak zorundaydı. Bunların maaşlarını ve iaşelerini, ilgili satrap ya da vasal krallar eyaletteki yerel kaynaklardan topladığı vergi-haraçlardan karşılamak- taydılar644
. Pers kralı yılda bir kez emrindeki, akra veya akrapolis‟tekiler dışında, bütün orduyu denetleyebilmek amacıyla belirlenen “asker içtima yerinde” (= syllogos [σύλλογος]) bir araya toplardı. Burada büyük bir tören alayıyla her bir komutan, birliğinin gücünü krala
640
Ksen. Hell. III. 1. 20-28.
641
Ksen. Kyr. VIII. 6. 1. Ksenophon (Kyr. VIII. 6. 3) ise, Kyros‟un tayin ettiği satraplara yaptığı konuşmasında da bu durumu özellikle vurgulamaktadır: Dostlarım! Seferlerle ele geçirilen kentlerde garnizonlar (= phrouroi [φρουροί]) ve garnizon komutanları bıraktım. Görevlileri bu yerleri iyi bir şekilde korumaları için uyarmıştım. Emirlerime harfiyen itaat ettikleri için vazifelerinde kalmalarına hüküm kıldım. Ancak şimdi de halkı yönetmek için satraplar göndermeyi tasarlamaktayım.
642
Antik Dönem‟de polis, tapınaklar, tiyatro, stadion, gymnasion ve agora gibi idari binaların yer aldığı kent merkezi (asty) ile özel mülkiyetteki zeytinlikler, bağ, bahçe ve çiftliklerle, kamu mülkü olan su kaynağı, otlak, çayır ve ormanların yanı sıra, maden ocakları, tuzluca vb. gelir kaynaklarının bulunduğu kırsaldan (khora) oluşmaktaydı.
643
Ksenophon (Kyr. VIII. 6. 9) anlatısına istinaden, phrourarkhos ve khiliarkhos‟lar krala bağlıydılar. İmparator tarafından atanmakta ve krallar listesine kaydedilmekteydiler. Konuya ilişkin bk. Ksen. Oecon. IV. 5-8; ayrıca bk. Tuplin 1987a, 132; 1987b, 167 vd.
644
Hdt. III. 90-91; Ksen. Kyr. VIII. 6. 3; Oecon. IV. 5-6.
Herodotos (III. 90) Kilikia‟dan toplanan phoros‟un 140 talanta‟sı burada konuşlanmış süvari garnizon birliğine verilmekteydi. Historiograf (III. 91) beşinci nomos bölgesi olan Mısır ve civarından phoros olarak alınan tahıldan 120.000 medimnos buğday Memphis‟teki beyaz tabya garnizonunda bulunan Persler ve yardımcılarına dağıtılıyordu. Ayrıca bk. Tuplin 1987a, 132; 138; Wiesehöfer 2003, 103.
sergilerdi. Büyük kral phrouarkhos‟un; khiliarkhos‟un ve satrapların emirlerindeki askerlere sağladıkları atlar ve silahlara bakıp en iyi donatılmış ordunun komutanını parayla ve çeşitli onurlarla ödüllendirirdi. Görevini kötüye kullanıp savsaklayan phrouros‟ları ya da askerleri üzerinden büyük gelirler kazanan generalleri sert şekilde cezalandırır ve görevlerinden alırdı645
.
Büyük Kralın boyunduruğu altındaki bütün ülkeleri şahsen teftiş etmesi mümkün değildi. Bu işle en güvendiği adamlarını görevlendirmekteydi. Bu memurlara “kralın oğlu” (= basileos hyios [βασιλέως υἱὸς]); “kralın arkadaşı” (= basileos adelphos [βασιλέως ἀδελφός]) ya da “kralın gözü” (= basileos ophtalmos [βασιλέως ὀφθαλμός])646 denmek- teydi. Kralın gözü gibi ibarelerle adlandırılan bu memuriyet Mısır hiyeroglif yazıtlarında gaušaka, didakka terimiyle özdeşleştirilmektedir647
. Büyük Kyros‟un getirdiği düzenlemeyle atanan bu müfettişler bir ordu eşliğinde eyalet satraplarını her yılda bir teftiş ederlerdi648
. Bütün imparatoru dolaşır, önceden bilgilendirmeksizin yöneticileri görmeye gider, işleri nasıl yürüttüklerini denetlerlerdi. Satrapların askeri yardıma ihtiyacı olduğunu tespit ederlerse, mahiyetinde gelen ordu hemen gerekli müdahaleyi yapardı. Söz konusu müfettişler gittikleri bölgelerin nüfusunu; tarım arazilerinin bölgede yetişen ürünlerle ve ağaçlarla ekilip işletilme- sini tetkik ederlerdi. Bu memurlar denetimlerini bilhassa vergi ve haraçlar üzerinde yoğun- laştırmaktaydılar. Vergi toplanmasında usulsüzlük ve haksızlık yapılıp yapılmadığı; yönetimi altındaki halka haksızca ve despotça davranışlar sergileyip sergilemediği kontrol edilirdi. Bu doğrultuda krala bir rapor sunarlardı. Pers kralı görevini laikiyle yerine getirenleri yeni/ek arazilerle ve cömert hediyelerle ödüllendirirdi. Tam aksine kral, teritoryumun sert bir yöne- tim, kibir ve ilgisizlik yüzünden tarım alanlarının ekilmemiş ve nüfus yoğunluğunu düşük bulduğunda ilgili yöneticiyi görevinden alıp yerine başka birini atayarak cezalandır- maktaydı649. Böylelikle garnizonlar tarafından mahsullerin korunmasından daha çok yerli halk tarafından arazilerin ekilmesi sağlanmaktaydı. Bu görevlerin her biri için ayrı arkhon‟lar (yöneticilere) atanmaktaydı. Bir sınıf, otokton halk ve işçilerden sorumluydular ve onlardan haraç (phoros/dasmos) toplarlardı; diğer kısım ise garnizonları ve silahlı birlikleri komuta ederlerdi. Eğer bir phrouarkhos (garnizon komutanı) ülkeyi yeterince koruyamasa, yerli
645
Ksen. Oecon. IV. 5-7.
646
Herodotos‟a (I. 114) göre, Med kralı Astyages‟in torunu olduğu anlaşılmadan, yani bir sığırtmacın oğlu olarak bilindiği sırada, çocuklar kendi aralarında oynarken Kyros‟u kral seçmişlerdi. Kyros‟ta çocukların bir kısmına saray yapma görevi vermiş, öbürlerini asker diye kendi yanına almış, birini de kral gözü olarak atamıştı. “Kral göz veya kulağı” için bk. Ksen. Kyr. VIII. 6. 16; 2. 10; Aiskh. Per. 979; 100; 112; Aristoph. Akh. 91-95; 124; Ksen. Oecon. IV. 6; Aristot. Pol. 1287b 29-30; Hes. lex. β 281 <βασιλέως ὀφθαλμός= Basileos
ophthalmos>; ο 1960 <ὀφθαλμὸς βασιλέως= ophthalmos Basileos>; Plut. Artaks. XII. 1; Ael. Var. 1. 31; Poll. onom. II. 84; ayrıca bk. Olson 2002, 91-92;124-126; Pomeroy 1994, 242 vd.
647
Tuplin 1987a, 120.
648
Ksen. Kyr. VIII. 6. 16; 2. 10.
649
halkla ve tarımı denetlemekle sorumlu ilgili memur (arkhon), phrouarkhos‟u bölge sakinleri- nin tarlalarında çalışamayacak kadar muhafaza edememekle suçlardı. Zira temel görevleri ülkenin korunması ve kriz dönemlerinde birliklerin hızla hazır tutulmasıydı650
. Öte yandan garnizon komutanı çiftliklere huzur getirdiyse; bununla beraber yönetici (arkhon), bölgede seyrek nüfusa ve işsizliğe yol açtıysa, bu defa da phrourarkhos, yöneticiye ekimin yeterince yapılmadığı; garnizonların iaşelerinin karşılanamadığı ve phoros‟ların toplanmadığı şeklinde sert ithamlarda bulunmaktaydı. Bir yere satrap atandığında, eyalet valisi bu iki meseleyle bilhassa ilgilenirdi651.
Garnizonlar konumlandığı bölgenin güvenlik-asayişini sağlamak ve kriz dönemlerinde birliklerin hızla hazır tutulması amacıyla kale ya da kule çiftliği şeklinde kurulmuştur. Hellence‟de garnizonlar sıklıkla phrourion [φρούριον] ve khorion [χωρίον] ibareleriyle belgelenmektedir. Khorion çeşitli anlamları içerisinde barındırdığından salt askeri bir kavramı nitelememektedir. Bununla birlikte phourion genel anlam itibariyle tahkimli bir yapıdan yani bir garnizon yerinden bahsettiğinden sürekli bir orduyla ilişkilendirilir652
. Bunun yanı sıra Hellence‟de πύργος kelimesine bazen bir kaleyi/hisarı ya da kaleye takviye edilen sur duva- rını belirtmek amacıyla başvurulabilmekteydi653. Aynı şekilde βρις bir kaleyi ve çiftçilerin tehlike zamanında sığınabilecekleri güçlü bir savunma sistemini belirtmektedir. Hellenistik Dönem‟de III. Antikhos‟un eski eşi Laodike‟ye satılan baris kraliyet garnizonu tarafından tutulan tahkimli bir mevkiiydi. Köylülerin gözetiminde ve savunmasında önemli bir rol oynamaktaydı654
. Garnizonlar teritoryumdaki geçitleri, yolları ve geniş bir araziyi rahatlıkla görebilecek doğal korunaklı kayalık tepelere konumlanmıştır. Bunun yanı sıra eyaletler ve kentler ile muhafaza edilen hazinelerin korunması için kalelerin/surların (teikhos) içinde ya da dışında garnizon üsleri yer almaktaydı655
. Toplanılan haraç ve vergi türleri eyalet merkezinde satraplara tahsis edilmiş konutlar/devlet hazinelerinde (οἶκοι) saklanmaktaydı (Ksen. Kyr. VIII. 6. 4). Kraliyet garnizonları tarafından korunan surlarla çevirili genellikle konakların içerisinde yer alan hazine dairesinde satrap, kralın phoros payını muhafaza etmekteydi656
. Phoros‟ların büyük bir bölümünü doğal kaynaklar, tarım mahsulleri, hayvan ve hayvan
650
I.Alexandreia Troas nº 4: M.Ö. II. yüzyıla ait Aleksandria Troas teritoryumundaki Khrysa kalesinin
phrourarkhos‟u düşmanlar tarafından işgal edildiğinde büyük bir cesaret örneği gösterip kaleyi korumasından ve
buradaki insanlara adilce davranmasından ötürü onurlandırılmaktadır.
651
Ksen. Oecon. IV. 9-11.
652
Pimouguet-Pedarros 2000, 113 vd.; Briant 1982b, 191; Maffre 2002, 691.
653
Pimouguet-Pedarros 2000, 116 vdd.
654
OGIS 225; Welles 1934, 89-100 no 18; ayrıca bk. Pimouguet-Pedarros 2000, 118; Briant 1982b, 193 vd.
655
Sardeis satraplık merkezindeki garnizonun Sardeis akropolis‟inde yer aldığı bilinmektedir (Arr. anab. I. 17. 2-7: ὁ φρούραρχος τς ἀκροπόλεως τς ἐν Σάρδεσι).
656
Kaledeki hazine merkezi için bk. Ksen. Anab. V. 4. 15. 28; Strab. XV. 3. 21 c. 735; Ezra: 6. 2; Akhaimenid krallığından önce: Hdt. I. 98 „Med krallığı‟; Diod. II. 6. 2; 7. 1. Konuya ilişkin ayrıca bk. Descat 1989, 82; Tuplin 1987b, 128-131; Klinkott 2005, 204 dn. 229.
ürünleri oluşturduğundan satraplık bölgelerinin korunaklı mevkilerinde bulunan ambarlarda saklanmaktaydı. Bu bağlamda aynı hassasiyetle eyalet hazineleri ve malzemelerin toplanıp işlemden geçirildiği depoların da özenle gözetim altında tutulmaları gerekmekteydi657
. Bu nedenle garnizon üsleri belirlenirken diğer unsurların yanı sıra bilhassa hazine ve ambarlara yakınlık da temel ölçüt alınmış olsa gerektir. Ayrıca askeri karakolun yer seçimlerinde deniz ticareti açısından önemli zengin liman kentleri; verimli tarım arazileri ve stratejik yolların kesiştiği noktalar; tapınak hazinelerinin korunması amacıyla önemli tapınaklara yakınlıkları ve Pers soylularının yoğunlukla ikamet ettiği yerler baz alınmış olmalıdır658
. Genellikle bu askeri karakollar üç ya da daha çok katlıdır ve her kulenin büyük bir deposu vardır. Bu kalele- rin sayısı birden fazla olmakla birlikte kent teritoryumunun genişliğine ve konumuna bağlı olarak değişmektedir659
. Phrourarkhos ve khiliarkhos gibi önemli komuta yetkilerine, bazı istisnalar haricinde, genelde Perslerin elit kesimi getirilmekteydi660. Bunun yanı sıra garnizon askerlerinin büyük çoğunluğunu ya Hellen ücretli ya da yerli halktan toplanan askerler mey- dana getiriyordu. Bir garnizonda Persler, Hellenler ve otokton halktan oluşan karma bir yapıyı bulmak mümkündü. Böylelikle bu üç grubun aralarında bağlaşık kurabilme ihtimali aza indirgendiğinden askeri karargahlarda olası bir ayaklanma riski engellenmiş oluyordu. Garni- zonların genelde kralın buyrultusuyla ilgili satrap tarafından eyaletin savunmayı gerektiren yerlerinde kurulduğu izlenimini verse de, alt satraplık bölgelerinin yöneticilerinin yani hyparkhos‟ların satraptan aldığı onay doğrultusunda ihtiyaç duyulan noktalara yerleştirildiği de anlaşılmaktadır. Bu durumun somut örneği Aiolis Bölgesi‟nin hyparkhos‟u Mania‟dır. Mania, Daskyleion satrabı Pharnabazos‟un izniyle garnizonlar kurmuş; buralara maaşlarını kendisi karşılamak koşuluyla ücretli askerler yerleştirmiştir661
. Bununla birlikte phrouarkhos görevini muhtemelen Perslerden biri üstlenmekteydi662
.
Büyük Kyros‟tan itibaren Küçük Asya‟da stratejik mevkilere Pers garnizonları kurulmaya başlanmıştır663. Dareios İskit Seferi‟nde; Kserkses ise Hellas Seferi esnasında
657
Kuhrt 2007d II, 414.
658
Konuya ilişkin Pers Asidates örneği için bk. Ksen. Anab. VII. 8.7-22.
659
I.Priene nº 37; 38; 162: Örneğin Hellenistik Dönem‟e ait ele geçen yazıtlar ışığında Priene‟de Teloneia ve Karios kaleleri bilinmektedir.
660
Sestos hyparkhos‟u yani büyük ihtimal garnizon komutanı Artayktes (Hdt. IX. 116; ayrıca bk. VII. 33; 78); Doriskos‟tan Maskames (Hdt. VII. 107) ve Eion‟dan Boges (Hdt. VII. 107; 113).
661
Ksen. Hell. III. 1. 15- 16; ayrıca bk. 13.
662
Ksenophon‟un (Anab. III. 1. 18) anlatısından, Kebren‟deki garnizon komutanının bir Pers olduğu anlaşılmak- tadır.
663
Arr. anab.VIII. 6. 1-2.
Lydia: Sardeis (Hdt. I. 153; Ksen. Anab. 1. 6. 6 „Orontes akropolis‟i tutuyordu‟; Arr. anab. I. 17. 3 „phrourarkhos tes akropoleos/akropolis‟teki garnizon komutanı‟); Blaunda (Diod. XIII. 104. 3).
Ionia: Phokaia (Hdt. I. 165); Notion (Thuk. III. 34); Ephesos (Arr. anab. I. 17. 9); Isinda, Knidinion (Diod. XIV. 99); Miletos (Thuk. VIII. 84; 109; Arr. anab. I. 18. 3).
Karia ve Lykia: Iasos (Thuk. VIII. 29); Halikarnassos (Diod. XV. 90. 3; XVII. 23. 4; Arr. anab. I. 23. 3); Tralles (Arr. anab. I. 23. 6); Sasanda (Diod. XIV. 79); Alinda (Arr. anab. I. 23. 8); Knidos (Thuk. VIII. 109); Kaunos (Diod. XX. 27. 2); Hyparnai (Arr. anab. I. 24. 3); Ksanthos (SEG XXVII 942).
bilhassa Daskyleion eyaletine dahil Trakya ve Hellespontos‟un kritik önem arz eden noktalarında garnizon sayılarını artırmışlardır664
. Garnizon yerlerine ilişkin veriler bir araya derlendiğinde ve bunlar arasında khorion kelimesinin gerçekte garnizon anlamında kullanıl- dığı farz edilirse, Daskyleion eyalet bölgesinin askeri organizasyonlarının genel şeması çizilebilmektedir. Eyalet hazinesinin saklandığı satraplık merkezi Daskyleion665
; Artaiou Teikhos/Artaioteikhites; Miletouteikhos666 ve Pannou kome gibi civar yerleşimlerde sürekli bir garnizonun varlığı bilinmektedir667. Antik kaynaklarda Daskyleion‟daki garnizondan bazen χωρίον ὀχυρὸν şeklinde bahsedilirken; bazen de garnizon yerinden ziyade garnizon askerlerinden (φρουροί) söz edilerek satraplık merkezindeki askeri karargah belirtilmiştir668. Ergili civarlarında ele geçen ve phrouarkhos‟luk görevini icra eden Hekataios oğlu Protagorides‟in Apollon ve Asklepios‟a adak yazıtından Daskyleion‟daki garnizonun Helle- nistik Dönem‟de de işlevini devam ettirdiği anlaşılmaktadır669
. Gerçi Daskyleion Pers impara- torluğunun yıkılmasıyla Klasik Dönem‟deki önemini yitirmiş; Kyzikos‟un kalkınıp gelişmesiyle görkemini bu kente devretmiştir. M.Ö. 73/72 yılında Pontos kralı Mithradates‟e karşı sergiledikleri olağanüstü mücadeleden sonra Romalılar Kyzikos‟luların bağlılıklarını vergiden muafiyet ile Daskylitis Gölü‟nün bir bölümü ve Adrasteia Ovası, Troia Bölgesi‟nde ise, Aisepos‟un karşı kıyısında bulunan Zeleia dolaylarının bazı kısımlarını ihsan ederek kenti onurlandırmışlardır670
. Kyzikos teritoryumuna ilhak edilen Daskyleion‟un topografik özeli- ğinden ötürü Kyzikos‟a askeri bir üs olarak hizmet verdiği varsayılabilinir671
. Bunun yanı sıra dönemi bilinmemekle birlikte Kyzikos‟un kıyıdan takriben beş stadia uzaklığında olasılıkla Antigoneia şeklinde adlandırılan bir mevkide bir phrourion yani bir garnizonun mevcudiyeti
Pisidia: Syllion, Side (Arr. anab. I. 26. 5).
Kilikia ve Kıbrıs: Kilikia Kapıları (Arr. anab. I. 2. 21; II. 4. 3); Kyinda (Diod. XVIII. 58. 62; XIX. 56; XX. 108; Plut. Eum. XIII. 1; Strab. XIV. 5. 10 c. 672); Soloi (Arr. anab. II. 2. 5); Salamis (Diod. XII. 4. 1). Konuya ilişkin daha detaylı bilgi için bk. Tuplin 1987b, 167-241.
664
Hdt. VII. 106; ayrıca bk. 33; 78; Hellespontos Bölgesi‟ndeki garnizonlar ifadesi için bk. Corn. Nep. Paus. IV. 2.
665
Hell. Oxy. fr. Lond. XXII (XVII). 3= FGrHist II A 66 F XVIΙ (3); Arr. anab. I. 17. 2; ayrıca bk. Tuplin 1987b, 235.
666
Miletouteikhos lokalizasyonu tam olarak bilinmese de, Apolloniatis (Uluabat) Gölü‟nün kuzeybatı kısmına lokalize edilmektedir. Bazı modern yazarlar Miletouteikhos‟u Miletopolis kentiyle özdeşleştirmektedirler. Ancak son zamanlarda yapılan çalışmalar her iki kentin birbirinden ayrı kentler olduğunu göstermektedir (Hansen- Nielsen 2005, 989 no 751).
667
Miletouteikhos khorion ibaresi için bk. Hell. Oxy. fr. Lond. XXII (XVII). 3= FGrHist II A 66 F XVIΙ (3) „khorion‟; Pannou kome‟deki khorion için bk. OGIS 225; Welles 1934, 89-100 no 18 str. 5. Konuya ilişkin ayrıca
bk. Tuplin 1987b, 181; 236.
668
Hell. Oxy. fr. Lond. XXII (XVII). 3= FGrHist II A 66 F XVIΙ (3) „khorion okhyron‟; Arr. anab. I. 17. 2 „phrouroi‟; ayrıca bk. Tuplin 1987b, 235.
669
R.-J. Robert 1976, 232-235; SEG XXVI 1336.
670
Strab. XII. 8. 11 c. 576; Arslan 2007a, 335.
671
de bilinmektedir672. Ryndakos Irmağı civarına lokalize edilen Artaiou Teikhos/ Artaiotei- khites‟te673
Pers askeri karargahı olma ihtimali yüksektir. Gerçi antik kaynaklar ya da epigrafik belgelerde garnizon manasına gelebilecek herhangi bir kelime geçmese de, Hellence sur, duvar anlamına gelen „teikhos‟ ismi buranın müstahkem bir yerleşim olduğunu göster- mektedir674. Artiaos ise, Persçe kökenli bir addır675. Dolayısıyla Artaiou Teikhos Persler tara- fından tahkimli bir yerleşim olarak kurulmuş olmalıdır676
.
Phrygia‟da bilhassa kral yolu güzergahında bulunan ve Hellenica Oxyrhynchia yazarı- nın aktarımı uyarınca Daskyleion satrabı Pharnabazos‟un idaresinde yer alan Leonton Kepha- lai677; aynı şekilde M.Ö. 400 yılında onbinlerin Bithynia‟ya geçmesini engellemek amacıyla Pharnabazos‟un komutasına bir ordu verip gönderdiği Rhatines/Rhathanes‟in bu kez M.Ö. 395 yılında bölgenin yöneticisi/komutanı (eparkhos) sıfatıyla Sparta kralı Agesilaos‟un altı günlük kuşatmasını başarıyla geri püskürttüğü Gordion‟da (Polatlı)678; ayrıca Kelainai‟da (Dinar) garnizonların yerleştirildiği yazılı belgelerden bilinmektedir679. Bunun yanı sıra garni- zonların büyük bölümü denizden gelebilecek her türlü saldırıya açık Daskyleion eyaletinin kıyı kesiminde mevzilendiği dikkat çekmekte; ayrıca M.Ö. 410 yılındaki Kyzikos yenilgi- sinde Daskyleion satrabı Pharnabazos‟un yaptığı gibi, olağanüstü durumlarda olasılıkla geçici nöbetçiler (phylakes) de atanarak askeri karargah üsleri takviye edilmekteydi680
. Daskyleion alt satraplık bölgesinden Aiolis‟e bağlı yönetilen Troas‟ın bilinen önemli garnizon kentleri Çan ilçesi Altınkulaç Köyü; Larisa (Kösedere), Hamakhitos, Kolonai (Beyçayır‟ın kuze- yinde), Ilion (Hisarlık), Kebren (Çaldağ); Neandria (Çığrı), Kokylion, Skepsis (Kurşunlu),
672 Steph. Byz. Ethnika s.v. Ἀντιγόνεια= Antigoneia: …φρούριον τς Κυζικηνς ἀπέχον τς προσεσπέ-
ρου θαλάσσης ὡς σταδίους ν./Yaklaşık beş stadia, deniz boyunca uzanan Kyzikos‟un bir garnizonu vardır v.d.
673 Attika-Delos Deniz Birliği listesinde sıklıkla belgelenen Ἀρταίο τεῖχος ἐπὶ τοι | Ῥυνδάκι için bk. IG I3
71; 77; Steph. Byz. Ethnika s.v. Ἀρταία= Artaia; Ἀρταιοτειχῖται IG I3
100; 283;
674
Gerçi Stephanos Byzantios (Ethnika s.v. Ἀρταία= Artaia) Artaiou Teikhos‟u Rhyndakos Irmağı civarında
polikhnion şeklinde zikretmektedir. Polikhnion „küçük kent, kasaba‟ ya da „hisar‟ manasına gelmektedir. Ancak
Attika-Delos Deniz Birliği‟ne M.Ö. 422/421 yılında 1.000 drakhme ödemesinden ötürü küçük bir kenti kast etmiş olmalıdır (Hansen-Nielson 2004, 976).
675
Herodotos‟un (VII. 61; ayrıca bk. 22; 66) aktarımına göre, Persler eskiden kendilerine Artaios derlerdi.
676
Konuya ilişkin ayrıca bk. Hansen-Nielson 2004, 976; Maffre 2007, 236.
677
Hell. Oxy. fr. Lond. XXI (XVI). 5= FGrHist II A 66 F XVI (5): λεηλατῶν τὴν τοῦ Φαρναβάζου χώραν ἀφικνεῖται πρὸς χωρίον, ὃ καλεῖται Λεόντων Κεφαλαί.
678
Hell. Oxy. fr. Lond. XXI (XVI). 6= FGrHist II A 66 F XVI (6).
679
Arr. anab. I. 29. 1; Curt. III. 1. 11; Ksen. Anab. I. 2. 7 „erumna, akropoleis‟.
680
Ksen. Hell. I. 1. 24: καὶ ὁπλίσας τοὺς ναύτας φύλακας κατέστησε τς ἑαυτοῦ παραθαλαττίας γς.
Antik kaynaklarda (Polyain. strat. IV. 3. 15 „Aleksandros‟; Arr. anab. I. 17. 8) Rhodos‟lu Memnon‟un Troia‟da tuttuğu yerlere ilişkin kullanılan „τὴν χώραν τὴν Μέμνονος‟ ibaresindeki khora‟nın bir garnizon üssü olabileceği düşünülmektedir (Tuplin 1987b, 176). Ancak Strabon‟un (XIII. 1. 11 c. 587) Memnon‟un sahip olduğu yerlerden bahsederken khora kelimesinin aksine açık ve tek bir anlama gelen „ἡ Μέμνονος κώμη‟
kome‟yi kullanmasından, diğer antik yazarların khora‟dan kastının kasaba ya da arazi anlamına geldiği
anlaşılmaktadır. Bununla birlikte Memnon‟a tahsis edilen bu yerlerde güvenliği sağlamak amaçlı tıpkı Mania‟nın yaptığı gibi ücretlerini kendisi karşılamak suretiyle askeri karakollar kurması beklenilebilinir.
Gergis (Karıncalı); Antandros (Altınoluk) ve Assos (Behramkale) dur681. Granikos Irmağı‟nın (Kocabaş Çayı) yaklaşık 3-4 km batısında doğal bir tepe üzerinde yer alan; ırmağı takip eden ve Troas‟ın iç bölgesiyle batısı arasındaki yolu da kontrol eden Altınkulaç Köyü‟nün bir Pers askeri üstü olarak hizmet verdiği savlanmaktadır. Altınkulaç Köyü‟nün altında M.Ö. V. yüzyılla tarihlenen sur duvarının kent yerleşimi için küçük; ancak bir kale için büyük bir alanı çevirmesinden ötürü bir kale köy şeklinde nitelendirilmektedir.
Resim 2.2 Daskyleion Eyaletine Bağlı Garnizon Üsleri
Altınkulaç Köy sınırları içinde bulunan Çingene Tepe lahdinin ikonografisinden ötürü betim- lenen kişinin ise, Pers garnizon komutanlarından birine ait olduğu düşünülmektedir682
. Troas Bölgesi‟ndeki Pers garnizon yerlerinin büyük kısmı, M.Ö. 399 yılında Derkylidas komuta- sında 1.000 hoplites‟ten meydana gelen Sparta ordusunun Daskyleion eyalet sınırları içeri- sinde yer alan Troas ve Aiolis‟e düzenlediği seferlere ilişkin anlatıları sayesinde bilinmekte- dir. Bu sefer esnasında Larisa, Hamakhitos, Kolonai rızalarıyla; Neandria, Ilion ve Kokylion‟- daki Hellen garnizon askerleri, damadı Meidias tarafından Mania‟nın öldürülmesinin ardından gözde konumlarını yitirmelerinden ötürü Spartalı Derkylidas‟a kapılarını açarken (Ksen. Hell. III. 1. 16-17); Kebren‟deki garnizon, Daskyleion satrabı Pharnabazos‟a sadakat-bağlılığını
681
Ksen. Hell. III. 1. 15-28; ayrıca bk. (Ps.) Aristot. Oecon. 1351b19; Altınkulaç Köyü için bk. Körpe-Tombul- Sevinç 2001, 186.
682
sürdürmüş; Derkylidas‟a karşı büyük bir direniş sergilemişti (Ksen. Hell. III. 1. 17-19). Skepsis ve Gergis ise, olasılıkla Meidias‟ın tarafını tutukları için Daskyleion satrabı Pharna- bazos‟un Meidias‟la birlikte kendilerini de cezalandırmasından korkmaktaydılar. Bu nedenle rızalarıyla ve biraz da Meidias‟ın beceriksizliğinden ötürü kentler kapılarını Derkylidas‟a açtılar683
. Yüksek surlarla korunan Gergis‟te Aiolis hyparkhos‟u Mania‟nın hazinesi muha- faza edilmekteydi. Spartalılar bütün hazineye el koydular.
Antandros‟taki askeri karargah akropolis üzerine konuşlandırılmıştır. M.Ö. yak. 422 yılında Sardeis satrabı Tissaphernes‟in emrinde hyparkos‟luk görevini icra eden Pers Arsa- kes‟in Daskyleion eyalet idaresindeki Antandros‟tan ağır haraçlar toplaması ve şiddet içeren davranışlarından ötürü Antandros‟lular akropolis‟te mevzilenmiş Pers garnizonlarını kovmuş- lardır (Thuk. VIII. 108). Daskyleion satrabı Pharnabazos burada tekrar hakimiyetini sağlam- laştırmıştır; M.Ö. yak. 410 yılında Kyzikos yenilgisinin akabinde Antandros‟taki garnizonu tahkim etmekle birlikte; garnizon askerlerinin sayısını artırmıştır684
. Troas‟ta bir diğer askeri karakol Assos‟ta konuşlanmış olsa gerektir. Bunun yanı sıra Assos‟taki bu karargahın mevcu- diyeti kesin yazınsal veriyle desteklenmemektedir685. Theopompos‟un (FGrHist II B 115 F 291) πύργος aktarımından böylesi bir sonuca varılmaktadır; ancak pyrgos kelimesi de birer tamamlamadan ibarettir. M.Ö. yak. 275 yılına tarihlenen I. Antiokhos‟un Hellespontos satrabı Meleagros‟a ait mektubunda geçen khorion kelimesinden Petra‟da da bir askeri karargahın varlığı bilinmektedir686. Ancak bu durumun Klasik Dönem‟de geçerliliğini belirtmek için veriler yetersizdir.
Aiolis Bölgesi‟nde stratejik öneminden ötürü çok sayıda garnizon merkezine ihtiyaç duyulmuş olmalıdır. Polyainos‟un (strat. VI. 10 „Aleksandros‟) aktarımından anlaşıldığı üzere bu durum –φρούραρχος τῶν περὶ τὴν Αἰολίδα χωρίων/Aiolis civarındaki garnizon/ kalelerin phrouarkhos‟u– Hellenistik Dönem‟de de devamlılığını korumuş gözükmektedir. Aiolis‟te garnizonların Troas Bölgesi‟ndeki gibi, kıyı şeridinde yoğunlaştığı dikkat çekmekte- dir. Daskyleion eyaletine bağlı askeri karargah kentleri Atarneus (Kale Tepe); Komania, Parthenion ve Apollonia (Ksen. Anab. VII. 8. 15) ile Pteleos Adası olsa gerektir. Atarneus‟ta mevzilenmiş garnizon üssü antik kaynaklarda χωρίον ἰσχυρόν şeklinde zikredilmektedir687
. Ancak Komania, Parthenion ve Apollonia‟daki garnizonların mevcudiyeti phrourion, khorion veya bu manaya gelen direk bir Hellence kelimenin kullanımından değil; konuya ilişkin anlatılardan dolaylı olarak çıkartılmaktadır. Ksenophon (Anab. VII. 8. 15) onbinlerin Aiolis‟e
683
Ksen. Hell. III. 1. 19-28.
684
Ksen. Hell. I. 1. 25-26; Tuplin1987b, 236; Hansen-Nielsen 2004, 1004.
685
Tuplin 1987b, 236.
686
Welles 1934, 63-69 no 12.
687
ulaştıklarında burada ikamet eden Pers Asidates‟in çiftlik evine yaptıkları saldırı esnasında Komania‟dan Suriyeli ağır piyadeler, kralın hizmetinde çalışan 800 kadar hafif piyade; ayrıca