DYY ile Dış Ticaret Arasındaki İlişki

DYY, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin büyüme-gelişme ve dış ticaret politikalarında önemli bir yer tutmaktadır. Küreselleşme, dış ticaret ve sermayenin serbestleşmesiyle birlikte, DYY'nin gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için çekiciliği artmıştır. Doğrudan yatırım yoluyla istihdamın, milli gelirin ve uzun vadeli dış ticaretin artmasına yardımcı olur.

27_{https://www.yatirimkredi.com/dogrudan-yabanci-sermaye-yatirimlari-ve-ekonomik-etkileri.html} https://savoirs.usherbrooke.ca/bitstream/handle/11143/15595/Traore_Nandy_Angelina_MSc_2019.pdf? sequence=4&isAllowed=y https://unctad.org/fr/PublicationsLibrary/wir2019_overview_fr.pdf https://unctad.org/fr/Pages/PressRelease.aspx?OriginalVersionID=514 https://www.lesechos.fr/monde/enjeux-internationaux/net-recul-des-investissements-etrangers-dans-le- monde-1144030

67

DYY, yatırım yapılan ülkenin üretim kapasitesini artırmasına ve yatırımcılar için elde edilen kârın bir kısmına izin verir. Aksi takdirde, bir ülkenin makroekonomik ortamının istikrarı, pazarın genişliği, hammaddelere ve pazarlara yakınlığı ve ucuz işgücü arzı doğrudan yabancı yatırımları teşvik eden en önemli faktörler arasındadır.

DYY ve dış ticaret ayrı ayrı gelişmiştir. Dış ticaret teorisi, ülkelerin ticaret ve DYY teorilerinin neden yabancı bir ülkeye yatırım yaptığını açıklamaya çalışır. DYY ile dış ticaret arasındaki tamamlayıcılık veya ikame ilişkisi karmaşıktır. DYY'nin ev sahibi ülkelerin büyümesi üzerindeki etkisi daha tartışmalı ve yatırımcı ülkelerdeki dış ticaret, istihdam ve ticaret koşulları üzerinde, özellikle teknoloji transferleri sayesinde olumlu olarak değerlendirildiğinde belirsizdir.

DYY ve dış ticaret arasındaki tamamlayıcılık veya ikame ilişkisi, 1970'lerden bu yana birçok teorik ve ampirik tartışmanın konusu olmuştur. Aslında uluslararası ticaretin ekonomik teorileri ve çokuluslu firmaların (ÇUŞ'lar) davranışları, bu ilişki hakkında net ve birleşik sonuçlara yol açmamaktadır. Uluslararası ticaret literatüründe, genellikle yatay nitelikteki yatırımlar ile dikey nitelikteki yatırımlar arasında bir ayrım yapılmaktadır.28_{Görüldüğü üzere iki teori arasındaki ilişki yeni bir olay değildir.} Ticaret ile DYY arasında var olan bağın doğasını bir şekilde bulmak için farklı ülkeler üzerinde birçok çalışma yapılmıştır. Dahaöncede ifade edildiği üzere ilgili literatürde yatay ve dikey yatırımlar olmak üzere 2 tür yatırım vardır:

2.2.5.1.Yatay Yatırımlar

Yatay DYY, bir firmanın orijinal üretim birimini farklı ülkelerde kopyalamaktan memnun olduğu gerçeğidir. Yabancı firma bu nedenle ana şirketinkiyle aynı mallar üretememektedir. Bu durumda, DYY uluslararası ticareti azaltma eğilimindedir çünkü yabancı tüketicilere ulaşmak için firmanın artık ürünlerini ihraç etmesi gerekmemektedir. İkame etkisi, DYY akışlarının iki ülke arasındakimevcut ticaret üzerinde sahip olabileceği olumsuz etkiyi vurgulamaktadır. Açıkçası bir şirket yabancı bir ülkede bir üretim birimi kurduğunda, yapılan doğrudan yabancı

28_{https://www.researchgate.net/publication/327893589_L'impact_de_l'IDE_sur_le_Commerce_Internati}

onal_Cas_des_Industries_Manufacturieres_Algeriennes_The_Impact_of_FDI_on_International_Trade_ Case_of_Algerian_Manufacturing_Industries/citation/download(Journal of Economics 4(1):05-36 · June 2017)

68

yatırımlardan kaynaklanan yerli üretim ile bu ihracatı ikame ettiği için o ülkeye ihracatını azaltmaktadır. Bu yaklaşım, saf ve mükemmel rekabet modelinin varsayımlarına, ülkeler arasında nakliye maliyetlerinin bulunmamasına ve ölçeğe göre sabit getiri sağlayan talep ve üretim fonksiyonlarına dayalı olarak uluslararası ticareti geliştirmektedir.

Kojima'ya [1975] göre özdeş üretim fonksiyonları hipotezini gevşeterek, yerli firmaların menşe ülkenin karşılaştırmalı dezavantajlarına sahip olduğu sektörlere yatırım yapması, sermaye hareketliliğinin uluslararası ticareti artırabileceğini göstermektedir. 29 _{Anavatan sektöre yatırım yaparsa veya ev sahibi ülke bazı finansal} veya teknolojik zorluklar yaşarsa, uluslararası ticaret avantajlıdır. Ülkeler ürün değiş tokuşu yapıyorlarsa bunun nedeni başlangıçta üretim faktörlerinin hareketsiz olmasıdır. Tersine, faktörler uluslararası olarak hareket etmiyorsa ve ürün ticareti gümrük vergileri veya yüksek nakliye maliyetleri nedeniyle ciddişekilde kısıtlanmış iseDYY, mal ticaretinde ikameler olarak görünmektedir.

Son olarak yatay modeller, ülkeler, büyüklük, teknoloji ve üretim faktörleri açısından benzer olduğunda DYY'nin ticaretinin ikameler olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte firmaların davranışı, orada bir iştirak kurarak ihracat yapmak veya dış pazarlara hizmet etmek arasında seçim yapmakla sınırlı değildir.30 _{Dolayısıyla DYY,} ithalatın yerini alır ve üretim faktörlerinde göreceli donanımlar birbirine yaklaşır. Bu sermaye transferiyle karşılaştırmalı avantajlar ortadan kalkarak ticaretin durmasına neden olabilmektedir. Yatay DYY, uluslararası ticarete zarar vermektedir.

2.2.5.2. Dikey Yatırımlar

Dış ticaret ile DYY arasındaki ilişki bir ikame ilişkisi değil, tamamlayıcı bir ilişkidir. Çünkü DYY ve ara malları ihracatı aynı anda artmaktadır. Dikey DYY, dış ticareti tamamlayıcı niteliktedir ve faaliyetlerin farklı avantajlara göre farklı ülkeler arasında dağıtılmasına olanak tanır.

29_{Investissement direct à l'étranger et performance à l'exportationRaphaël Chiappini,Dans Revue}

française d'économie2013/3 (Volume XXVIII), pages 119 à 164(https://www.cairn.info/revue-francaise- d-economie-2013-3-page-119.htm)

30_{https://www.researchgate.net/publication/327893589_L'impact_de_l'IDE_sur_le_Commerce_Internati}

onal_Cas_des_Industries_Manufacturieres_Algeriennes_The_Impact_of_FDI_on_International_Trade_ Case_of_Algerian_Manufacturing_Industries/citation/download(Journal of Economics 4(1):05-36 · June 2017)

69

Kojima'nınyaklaşımına göre dikey DYY şu şekilde özetlenebilir: Sermaye ve makine üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğe sahip gelişmiş bir ülke ile çalışmak ve tekstil üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olmak. Tekstil ürünlerine yönelik zayıf bir uluslararası talep göz önüne alındığında, tekstil ürünlerinin uluslararası fiyatının gelişmekte olan ülkede geçerli olana eşit olduğu bulunmuştur. Bu nedenle ikincisinin ihracata ilgisi yoktur ve uluslararası ticaret yoktur.

Ancak sermaye ve teknoloji her sektöre özel olduğu için gelişmiş ülkedeki tekstil firmaları, emeğin daha ucuz olduğu gelişmekte olan ülkeye taşınmada avantaja sahip olacaktır. Sermaye ve teknoloji transferi gelişmekte olan ülkede tekstil endüstrisinin üretkenliğini artırır ve uluslararası fiyatın altına düşen üretim maliyetlerini düşürür. Gelişmekte olan ülke daha sonra tekstil ihracatına ve makine ithalatına ilgi duymaktadır. DYY bu nedenle bir değişim yaratıcısıdır. DYY ve ticaret arasındaki bağlantıyı özetlemek net değildir ve gerçekleştirilen DYY türüne bağlı olarak iki ilişki mümkün olabilmektedir.