Düzeltim (2006) Öncesi Türk Sosyal Güvenlik Kurumları

2006 yılına kadar Türkiye’de, sosyal güvenlik politikası içinde ana kurumlar olarak Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı, Bağ Kur Genel Müdürlüğü ve Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü bulunmaktaydı.

20 Mayıs 2006 günlü ve 26173 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlük kazanan 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu ile yukarıda sayılan kurumlar Sosyal Güvenlik Kurumu çatısı altında birleştirilmiştir (Karpuz, 2013: 15). Aslında eşgüdümü sağlayacak üst çatı dönemi, 2000 yılında çıkarılan 619 sayılı KHK ile Sosyal Güvenlik Kurumu’nun kurulmasıyla başlamıştır. Ancak Anatay, yetki yasasını kastederek, yaptığı KHK iptalinden sonra ortaya çıkan yasal boşluk, 2003 yılında çıkarılan 4956 sayılı Kanun ile yasal zemine oturmuştur. Son olarak, 2006 yılında 5502 sayılı Kanun ile yapılan düzeltim ile de üst çatı döneminden tek çatı dönemine geçilmiştir.

2.4.2.1. Sosyal Sigortalar Kurumu

İşçilerin sosyal güvenlik kapsamına alınması ilk kez 1936 yılında çıkarılan 3008 sayılı İş Kanunu ile öngörülmüş, ancak İşçi Sigortaları Kurumu, 16 Temmuz 1945 günlü ve 4792 sayılı Kanun ile kurulmuştur. 1946 yılında çıkarılan 1772

106

sayılı Kanun ile İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları Kanunu ile iş kazaları ve analık sigortaları da uygulanmaya başlanmıştır. Sırasıyla 1950 yılında İhtiyarlık Sigortası, 1951 yılında Hastalık ve Analık Sigortası uygulanmasına geçilmiştir. 1957 yılında Malullük Yaşlılık ve Ölüm Sigortası oluşturulmuş ve 1 Mart 1965 tarihinde çıkarılan Sosyal Sigortalar Kanunu ile SSK kurulmuştur (Egeli, 2009, s. 85). Son düzenlemeyle sigorta kollarındaki dağınıklık giderilerek, sigorta kolları tek yapıda toplanmıştır.

24 Mayıs 1982 günlü ve 2829 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumlarına Bağlı Olarak Geçen Hizmetlerin Birleştirilmesi Hakkındaki Kanun ile farklı sigorta kollarının birleştirilmesinin önü açılmıştır. 8 Eylül 1999 günlü ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu ile sosyal sigorta yasalarında değişiklik yapılarak, emeklilik yaşı kadınlar için 58, erkekler için 60 olarak belirlenmiştir. Böylece sosyal güvenlik kurumlarının risk ve prim dengesini korumak ve sürdürülebilir bir sistem kurulması amaçlanmıştır.

29 Temmuz 2003 günlü ve 4958 sayılı Kanun ile SSK yeninden yapılandırıldı. Bununla SSK’nin kuruluşunu düzenleyen yasanın 7’nci maddesi dışındaki maddeleri, yürürlükten kaldırılarak, genel müdürlük yerine kurum başkanlığına geçildi. SSK, sigorta işleri ve sağlık işleri diye iki genel müdürlüğe ayrıldı. Bu yasaya göre SSK, kamu tüzel kişiliğine iye, yönetimsel ve mali yönden özerk, özel tüze hükümlerine bağlı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın (ÇSGB) ilgili kuruluşu durumuna dönüştürüldü (Güzel ve Okur, 2004, s. 420). Bu durumuyla SSK, 2006 yılına kadar varlığını korudu, ancak 5502 sayılı Kanun ile yerini Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) bıraktı. Ki, SGK’nin omurgasını da hiç kuşkusuz SSK oluşturmuştur.

4792 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 19 uncu maddesine göre SSK’nin gelirleri, ana ve diğer gelirler diye ikiye ayrılmıştır. Ana gelirlerini primler, menkul kıymet gelirleri, kurumun malı ya da ortağı bulunduğu işletmelerden elde edilen gelirler ve genel bütçeden yapılan aktarmalardan oluşmaktadır. Diğer gelirleri ise idari para cezaları, bağış, vasiyet ve benzerlerinden oluşmaktadır.

İş sözleşmesine bağlı ya da bağımlı çalışanların sosyal güvencesini sağlayan SSK, 2006 yılında SGK’ye devredilerek, bağlı çalışanlar, 5510 sayılı Kanun’unda 4.1/a sigorta kolunda temsil edilmektedir.

107

2.4.2.2. Emekli Sandığı

Memurlar ve diğer kamu görevlilerinin sosyal güvencesini sağlayan bir kurum olarak, ilk defa 1866’da Askeri Personel Sandığı olarak kurulmuştur. İlk durumuyla subay, dul ve yetimlerini kapsayacak şekilde faaliyete başlamıştır. Zaman içinde, 1944 yılına kadar farklı adlarla memurlar ve diğer kamu görevlileri için sandıklar kurulmuştur. Dağınık biçimde bulunan bu sandıklar, 8 Mayıs 1949 günlü ve 5464 sayılı Emekli Sandığı Kanunu ile tek yapı altında birleştirilmiştir (Arıcı ve Alper, 2015, s. 147). 5334 sayılı Emekli Sandığı Kanunu tüm devlet memurları, il özel idareleri ve belediye personeli ile diğer kamu görevlilerinin sosyal güvenliğini sağlayan bir sosyal güvenlik sistemini kurmuştur.

Emekli Sandığı sigortalıları, iştirakçi olarak anılmaktadır (Egeli, 2009, s. 85). Kurumun gelirleri:

 İştirakçi keseneği: İştirakçi ve kurum prim ve fonları kesintisi.

 Aylık keseneği: İştirakçilerin aylığının %16’sı üzerinden yapılan kesinti.

 Giriş keseneği: Göreve ilk başlarken bir kez aylığın %25’i üzerinden yapılan kesinti.

 Artış keseneği: Aylığın yükselmesi sonucu yapılan kesinti.

 Aktif ve eylemli çalışma keseneği: Aktif ve eylemli çalışma sürelerine ait yapılan %10 kesinti.

Emekli Sandığı’nın giderleri emekli, dul, gazi ve yetim aylıkları, ölüm ve emekli ikramiyeleri ve diğer giderlerden oluşmaktadır. Memurlar ve diğer kamu görevlilerinin sosyal güvencesini sağlayan Emekli Sandığı, 2006 yılında SGK’ye devredilerek, memur ve kamu görevlileri, 5510 sayılı Kanun’unda 4.1/c sigorta kolunda temsil edilmektedir.

2.4.2.3. Esnaf ve Sanatkârlar ile Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu

Kendi ad ve hesabına çalışanlar ile diğer bağımsız çalışan esnaf ve sanatkârlar ile diğer bağımsız çalışanlara malullük, yaşlılık, ölüm ve hastalık sigortası sağlanmasıdır. 2 Eylül 1971 günlü ve 1479 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu ile kurulan, kısa adıyla Bağ Kur olan sosyal güvenlik kurumu, 1 Ekim 1972 tarihinde faaliyetine

108

başlamıştır. 10 Ekim 1977 tarihinde yürürlük kazanan 2108 sayılı Muhtar Ödenek ve Sosyal Güvenlik Kanunu ile köy ve mahalle muhtarları, 1 Ocak 1984 tarihinde yürürlük kazanan 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Bağımsız Çalışanlar Kanunu ile tarımla uğraşanlar sisteme alınmıştır. 2000 yılında çıkarılan 619 sayılı KHK’nin, Anatay tarafından iptal edilmesinden sonra, 24 Temmuz 2003 günlü ve 4956 sayılı (Bağ Kur Değişikliği Hakkında) Kanun ile kurum, özel hükümlere bağlı, tüzel kişiliğe iye, ÇSGB’nin ilgili kuruluşuna dönüştürülmüştür (Güzel ve Okur, 2004, s. 477-481). Kendi ad ve hesabına çalışanlar ile diğer bağımsız çalışanların sosyal güvencesini sağlayan Bağ Kur, 2006 yılında SGK’ye devredilerek, kendi hesabına çalışanlar, 5510 sayılı Kanun’unda 4.1/b sigorta kolunda temsil edilmektedir.

2.4.2.4. Diğer Sosyal Güvenlik Kuruluşları

Diğer sosyal güvenlik kuruluşları içinde Ordu Yardımlaşma Kurumu (OYAK), Memur Yardımlaşma Kurumu (MEYAK), Amele Birliği, Türkiye İş Kurumu (İş-Kur), Kefalet Sandığı ve özel sandıklar sayılmaktadır (Karadoğan, 2015, s. 76). Bu kurumların bir kısmı kapatılmış, bir kısmı da Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile SGK’ye devrolmayı beklemektedir.