Dünyadaki Çalışmalar

Kamu kurumları internet siteleri için hazırlanmış olan rehberlere çeşitli ülkelerde de rastlanmaktadır. Yeni Zelanda Hükümeti, kamu sektörü internet sitelerinin yönetimi ve tasarımı için bir rehber hazırlamış ve 2004 yılında güncellediği bu rehberde belirledikleri standartları; “adalet”, “bütünlük”, “güven” ve “ekonomi” olmak üzere dört temel değer üzerine yerleştirdiğini belirtmektedir [37]. Rehber incelendiğinde, rehberin web standartları ve WAI erişilebilirlik rehberi de dikkate alınarak hazırlandığı, rehberde tasarımcılara; hem içerik ile ilgili hem de teknik özelliklerle ilgili ayrıntılı açıklamalar yapıldığı görülmektedir. Ayrıca rehberde, hazırlanan sitelerin çok çeşitli web tarayıcılarında ve değişik işletim sistemlerinde çalışması gerektiği ve sitelerin teknik, erişilebilirlik ve kullanılabilirlik testlerinin mutlaka yapılmasının gerekliliği vurgulanmaktadır [37].

Rehber konusunda benzer bir çalışma Avustralya’da da bulunmaktadır. Avustralya Hükümeti Bilgi Yönetimi Bölümü sitesinde bulunan rehber, çok ayrıntılı olmasa da erişilebilirlik, içerik ve teknik yöntemler hakkında bilgiler içermektedir [38].

Bu konuda en kapsamlı ve ayrıntılı çalışmanın ise Birleşik Krallık’ta olduğu görülmektedir. Birleşik Krallık’ın, devlet web siteleri için rehber niteliğinde hazırladığı ve 2007 yılında güncellediği el kitabı; altı bölümden oluşmaktadır [39]:

• Web sitesi yönetimi: web sitesinin amacı, web sitesinin yönetimi, reklamlar ve sponsorlar, değerlendirme ve kontrol listeleri, alan adı kaydı vb.

• Web sitelerinin içeriği: asgari site gereksinimleri, diğer dillerin kullanımı, web grafikleri, tarayıcı uyumlulukları, genel erişilebilirlik vb.

• Dosya depolama ve yapı: web sunucuları, dokümanların yapısı, dosyaları isimlendirme, dosyaların boyutları vb.

• HTML dili, diğer formatlar ve betikler: HTML sayfaları, HTML olmayan dosya formatları, taşınabilir dosya formatı, betikler ve programlama, çerezler, meta etikleri, web tarayıcısı özellikleri vb. • Geliştirme: Yayımlama, televizyonda web sitesi, diğer dijital ortamlar

(cep bilgisayarı, PDA, oyun konsolları…) vb.

• Teknik detaylar: HTML Geçerliliği, XHTML, stil sayfaları, HTML tabloları, çerçeveler, web sayfasında dolaşma vb.

Yeni Zelenda, Avustralya ve Birleşik Krallık’ın rehberleri ile TÜBİTAK- MAM tarafından ülkemiz için hazırlanan internet sitesi kılavuzu karşılaştırıldığında, kılavuzların birçok temel noktada birbiriyle kesiştikleri görülmektedir.

Bununla birlikte Amerika Hukuk Kütüphanesi Derneği’ne bağlı Yasal Elektronik Bilgi Erişimi Komisyonu’nun web sayfasında; yasal bilgi sağlayan bütün web siteleri için genel değerlendirme kriterleri “İçerik”, “Organizasyon”, “Dolaşım ve Kullanılabilirlik” ile “Erişilebilirlik” olmak üzere dört ana bölümde toplanmaktadır [40]. “İçerik” bölümünde yasal belgeler ve bu belgelerin sunum formatları, kapsamı, bağlamı, güncelleme tarihi vb ile ilgili genel kriterler yer almakta, “organizasyon” bölümünde ise kullanıcıların aradıkları belgeleri kolayca sitede bulabilmeleri veya bu belgelere kolayca ulaşabilmeleri için gerekli organizasyonun yapılmasının gerekliliği belirtilmektedir. “Dolaşım ve Kullanılabilirlik” bölümünde ise yasal belgelerin içeriğinde başka yasal belgelerden söz edilmesi durumunda bu belgelere link verilmesi, web sitelerinde yardım/sıkça sorulan sorular sayfalarının ve site haritasının bulundurulması gibi konular açıklanmaktadır. “Erişilebilirlik” ile ilgili kısımda ise WAI erişilebilirlik rehberine

uyulması, kuruma erişim bilgilerinin sayfada yer alması, sitenin farklı web tarayıcılarında aynı içeriği verebilmesi vb belirtilmektedir [40].

Web sayfası değerlendirmesi ile ilgili olarak yapılan bir çalışmada, Avustralya hükümetinin değişik kademelerinde çalışan portal geliştiricileriyle görüşmeler yapılarak ve önceki araştırma sonuçlarından başarılı web sitelerinin anlamlı bileşenleri hakkında elde edilen verilerden yola çıkılarak e-Devlet web sitelerinin değerlendirilmesiyle ilgili 106 sorudan oluşan bir aracın geliştirildiği ifade edilmektedir [41]. Excel çalışma sayfası formatında olduğu ifade edilen bu araçta yer alan soruların; “Güvenlik/Gizlilik”, “Kullanılabilirlik”, “İçerik”, “Hizmetler”, “Vatandaş Katılımı” ve “Özellikler” olmak üzere 6 kategoride toplandığı belirtilmiş, ancak söz edilen Excel belgesine çalışmada yer verilmemiştir [41].

Öte yandan 2002 yılında bir şirket tarafından yapılan e-Devlet ile ilgili araştırmada, en iyi örnek e-Devlet web sitesi olarak belirtilen beş ülkeye ait web sitesi (Singapur, Kanada, Finlandiya, Hong Kong ve Avustralya), W3C HTML geçerlilik testi, WebXact/Bobby, Netmechanic gibi araçlarla değerlendirilmiştir. Araştırmanın bulgularından bazıları şu şekildedir [42]:

• WebXact/Bobby erişilebilirlik testi sonuçlarına göre bu sitelerde erişilebilirlikle ilgili bazı hatalar bulunmaktadır. Önceliklere göre en az hata bulunan veya hiç hata olmayan Kanada ve Hong Kong siteleridir.

• Singapur ve Hong Kong sitelerinde stil sayfaları kullanılmamıştır. • Kanada ve Avustralya sitelerinde yüksek oranda meta etiketleri

kullanılmıştır.

• En hızlı 2 sn ile Hong Kong sitesi, en yavaş ise 14 sn ile Kanada ve Singapur siteleri yüklenmektedir.

• W3C HTML geçerlilik testinden sadece Kanada sitesi başarılı olmuştur. Singapur ve Hong Kong sitelerinde ise doküman tip bildirimi yapılmamıştır.

• Netmechanic sonuçlarına göre tüm sitelerde tarayıcılarla ilgili problemlere rastlanmıştır. Ayrıca sadece Kanada’nın sitesinde kırık olmayan linkler tespit edilebilmiştir.

Çalışmada, bu bulgulara göre, 2002’deki bu araştırmada düşük sıralarda yer almış diğer e-Devlet sitelerinde ise daha fazla hatalara rastlanabileceği belirtilmektedir [42].

Yapılan diğer bir araştırmada ise 50 Amerika Birleşik Devletleri hükümet sitesi, engelli kişilerin erişilebilirliklerini değerlendirmek için Webxact/Bobby aracı ile test edilmiştir [43]. Çalışmada, birçok federal kanunda devlet web sitelerine engelli kişilerin erişebilmesinin şart koşulduğu, belirtilen araç ile yapılan erişebilirlik testi sonuçlarına göre sadece % 22’lik bir oranın yakalanabildiği ve bulgulara göre ise ABD hükümetinin beklediği erişilebilirlik hedeflerine ulaşmadığının söylenebileceği belirtilmektedir [43].