Dünyada ve Türkiye’de meslek etiği ile ilgili durum

Dünyada küreselleşme, rekabet ve uzmanlaşma arttıkça meslek etiği ile ilgili olarak yapılan düzenlemeler de artış göstermektedir. Konu ile ilgili

- Birleşmiş Milletler Kamu Görevlileri İçin Uluslararası Davranış Kuralları 51/59 nolu karar (12 Aralık 1996)

- Avrupa Konseyi Kamu Görevlileri İçin Model Etik Davranış Kodu R (2000) 10 nolu karar

- GRECO Yolsuzluğa karşı devletler grubu (1 Mayıs 1999) - Uluslararası Saydamlık Örgütü

başlıca uluslararası girişimler olarak sıralanabilir (Yüksel, 2010).

Türkiye’de meslek etiği ile ilgili bazı yasa ve yönetmelikler olduğu gibi, imza koyduğu ya da bir parçası olduğu oluşumlar da mevcuttur. Bunlara kısaca bakmak gerekirse;

Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası anlaşma ve kararlara bakıldığında

- OECD Uluslararası Ticari İşletmelerde Yabancı Kamu Görevlilerine Verilen Rüşvetin önlenmesi sözleşmesi

- Avrupa Birliği Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve İzlenmesine Dair Karar

- Yolsuzluğa karşı Özel Hukuk Avrupa Konseyi Sözleşmesi - Yolsuzluğa Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi

- Yolsuzluğa Dair Ceza Hukuku Avrupa Konseyi Sözleşmesi (Yatkın, 2015; Yüksel, 2010 s. 264) sıralanabilir.

Tüm bunların yanında ülke olarak meslek etiği ile ilgili yapılan bazı yasal düzenlemeler şu şekilde sıralanabilir:

- Anayasanın 10 ve 37. Maddeleri

- 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması Hakkında Kanun - Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları

Hakkında Yönetmelik

- 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu - 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu

- 2531 sayılı Kamu görevlerinden Ayrılanların Yapamayacakları İşlere Dair Kanun

- 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu

- 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu

- Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’nun Uygulanmasına İlişkin Esas ve Usuller Hakkında Kanun

- 1156 sayılı Kanuna Mugayir Tahakkuk ve Tediye Muamelatını ihbar edenlere İkramiya İtasına Dair Kanun

- 832 sayılı Sayıştay Kanunu

- 2443 sayılı Devlet Denetleme Kurulu Kurulması Hakkında Kanun - 4389 sayılı Bankalar Kanunu

- 5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu (Yatkın, 2015; Yüksel, 2010 s. 263).

Bahsedilen yasal metinlere dayalı yönetmeliklerden bazıları olarak da

- Denetim Görevlilerinin Uyacağı Mesleki Etik Davranış İlkeleri Hakkında Yönetmelik

- Kamu Hizmetlerinin Sunumunda Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik

- Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri İle Başvuru Usül ve Esasları Hakkında Yönetmelik (Yatkın, 2015) sıralanabilir.

2.3.2.1.1 Kamu görevlileri etik kurulu

2004 yılından önceki dönemde, Türkiye’de, kamu görevlilerinin uyması gereken etik ilke ve değerlere ilişkin özel bir düzenleme yoktu. Etik ilke ve standartlar, anayasada, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve bu kanuna dayanılarak çıkarılan yönetmeliklerde, 2531 sayılı Kamu Görevlerinden Ayrılanların Yapamayacakları İşler Hakkında Kanun’da, 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu’nda, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda ve diğer mevzuatta dağınık olarak yer almaktaydı. 2004 yılı, Türkiye’de etiğe dayalı bir yönetim sisteminin oluşturulmasında dönüm noktası olmuştur. Bu tarihte çıkarılan 5176 sayılı “Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile Kamu Görevlileri Etik Kurulu kurulmuştur (Şen, 2012).

25/5/2004 tarihli 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması Hakkında Kanun oldukça kapsamlı bir kanun olarak hazırlanmıştır. Öyle ki, genel bütçeye dâhil daireler, katma bütçeli idareler, kamu iktisadi teşebbüsleri, döner sermayeli kuruluşlar, mahalli idareler ve bunların birlikleri, kamu tüzel kişiliğini haiz olarak kurul, üst kurul, kurum, enstitü, teşebbüs, teşekkül, fon ve sair adlarla kurulmuş olan bütün kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan; yönetim ve denetim kurulu ile kurul, üst kurul başkan ve üyeleri dahil tüm personel bu kanun kapsamındadır. Bununla beraber, cumhurbaşkanı, Türkiye

Büyük Millet Meclisi üyeleri, bakanlar kurulu üyeleri, Türk Silahlı Kuvvetleri ve yargı mensupları ile üniversiteler bu kanun kapsamı dışındadır (Etik, 2017a).

Bu kanunla kurulmuş olan Kamu Görevlileri Etik Kurulu ilk toplantısını 29/9/2004 tarihinde gerçekleştirerek faaliyete geçmiştir. 11 kişiden oluşan Kurulun üyeleri, biri başkan olmak üzere bakanlar kurulu tarafından seçilmekte ve atanmaktadır. Bu kurul

- Kamu görevlilerinin uymaları gereken saydamlık, tarafsızlık, dürüstlük, hesap verebilirlik, kamu yararını gözetme gibi etik davranış ilkelerini yönetmeliklerle belirlemek ve uygulamayı gözetmek,

- Etik davranış ilkelerinin ihlâl edildiği iddiasıyla re’sen veya yapılacak başvurular üzerine gerekli inceleme ve araştırmayı yaparak sonucu ilgili makamlara bildirmek,

- Kamuda etik kültürünü yerleştirmek üzere çalışmalar yapmak veya yaptırmak ve bu konuda yapılacak çalışmalara destek olmak,

- 3628 sayılı Kanuna göre verilen mal bildirimlerini gerektiğinde incelemek, - Kamu görevlileri için hediye alma yasağının kapsamını belirlemek ve en az

genel müdür veya eşiti seviyedeki üst düzey kamu görevlilerince alınan hediyelerin listesini gerektiğinde her takvim yılı sonunda bu görevlilerden istemekle,

görevli ve yetkilidir (Etik, 2017a).

Kurul bünyesinde kamu hizmetinde etik davranış ilkeleri (Etik, 2017b) ve kamu görevlileri etik sözleşmesi hazırlanmıştır (Etik, 2017c). Bunların yanında kurul etik ve meslek etikleri ile ilgili farklı yayınlar ve raporlar da hazırlamakta ve erişime açmaktadır (Etik, 2017d).

Kamu Görevlileri Etik Kurulu tarafından hazırlanan ve 13.04.2005 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan “Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” ise, kamu görevlilerinin, görevlerini yerine getirirken uymaları gereken genel etik ilke ve standartları toplu olarak ortaya koyması bakımından önemlidir. Kamu görevlileri, görevlerini yürütürken Yönetmelikte belirtilen etik davranış ilkelerine uymakla yükümlüdürler. Bu ilkeler, kamu görevlilerinin istihdamını düzenleyen mevzuat hükümlerinin bir parçasını oluşturur (Şen, 2012, s. 26-27).