1. TARİH KONULU MAKALELERİN İNCELENMESİ VE
1.2. DÜNYADA MİLLİYETÇİLİK ALGISI
Çınaraltı mecmuasında milliyetçilik ulusal boyutta ele alındığı gibi
uluslararası boyutta da ele alınmıştır. Tarih ve Milliyetçilik96 başlıklı makalede,
milliyetçilik fikrinin tarihsel gelişimi ele alınmıştır. Milliyetçilik fikrinin İlk Çağ’da uygarlıklar içerisinde başladığı, Orta Çağ’da Roma İmparatorluğu’nun parçalanmasıyla günümüz milletlerinin ortaya çıktığı, Rönesans’tan sonra da milli birlik teşkilatlanmalarının başladığı, Fransız İhtilali’nden sonra Yakın Çağ’dan itibaren millet fikrinin ve milliyet hadisesinin bugünkü gelişimine doğru önemli adımlar attığı vurgulanmıştır. Sonuç olarak tarih boyunca insan topluluklarının en büyük özleyişinin tam ve müstakil milli devletler kurmak olduğu makalede belirtilmiştir.
Millet Nedir?97 başlıklı makalede, farklı dönemlerde ve farklı çevrelerde millet kelimesinin ne anlama geldiği açıklanmıştır. Makalede ırkçılara göre milletin ırk, Kavmi Türkçülere göre milletin aynı ana babadan üremiş içine hiçbir yabancı karışmamış kandaş zümre, Coğrafi Türkçülere göre de milletin aynı ülkede oturan halk anlamına geldiği belirtilmiştir. Yine makalede Osmanlıcılara göre milletin imparatorluk sınırları içerisinde bulunan tebaa anlamını, İslam birliğini savunanlara göre milletin Müslümanların tamamını ifade ettiği belirtilmiştir. Bütün bunlardan yola çıkarak milletin; dili, dini, ahlakı, kültürü ortak olan insanların oluşturduğu zümre anlamına geldiği vurgulanmıştır.
96 Peyami Safa, “İlim Karşısında Milliyetçilik 3: Tarih ve Milliyetçilik”, Çınaraltı, C. 2, S. 37, 6 Haziran 1942, s. 6, 7.
39
Milli Bir Ülkünün Hayati Ehemmiyeti98 başlıklı makalede bir milletin sahip olması gereken idealin ne olduğu ve önemi ele alınmıştır. Makalede ülkü; ideal, mefkûre, yüksek ve temiz emel, şahsi menfaat gözetmeyen istek olarak tanımlanmış ve milli ülküsü olmayan bir milletin yaşayamayacağı belirtilmiştir. Yine makalede ülkünün, yurdunu, milletini yüceltmek ve güçlü kılmak olduğu vurgulanarak başka milletlerden bu konuya örnekler verilmiştir.
Milliyetçilik Neden Lazımdır?99 başlıklı makalede milliyetçiliğin neden önemli olduğu, hangi çevreler tarafından neden milliyetçiliğe karşı çıkıldığı ele alınmıştır. Makalede milliyetçiliğe emperyalistler ve solcular tarafından karşı çıkıldığı, karşı çıkılmasının en önemli nedeni olarak da milliyetçiliğin emperyalist ve Bolşevizm gibi sol düzenin çıkar ve menfaatlerine karşı olması gösterilmiştir. Makalede milliyetçinin gözünün hiç kimsenin toprağında, malında ve varlığında olmadığı, onun tek amacının öz milletini kurtarmak, yüceltmek ve tek bayrak altında birleştirmek olduğu vurgulanmıştır.
İngiliz Milleti Niçin Yükseldi? 1 100 başlıklı makalede, İngilizlerin yükselmesinde etkili olan en önemli nedenin İngiliz ruhu olduğu belirtilmiştir. Makalede İngilizlerin manevi değerlerine çok büyük değer verdikleri ve onu koruyarak nesilden nesile aktardıkları ifade edilmiştir. Yine makalede İngilizlerin yükselmesinde, 11. yüzyılda İngiltere’ye hâkim olan aristokrat sınıfının, ülkede menfaat birliğini sağlamasının, birlikte hareket etme ve işgallere karşı birlikte direnme anlayışını yerleştirmesinin etkili olduğu belirtilmiştir.
İngiliz Milleti Niçin Yükseldi? 2 101 başlıklı makalede, İngilizlerin yükselmesinde, şimdiki örf ve adetlerinin yalnız onlara ait olmasının etkili olduğu belirtilerek, örf ve adetleri sayesinde millette ırk gururunun, aile geleneklerinin ve istiklal anlayışının korunduğu belirtilmiştir. Yine makalede İngilizlerin, soğukkanlı olmalarının, şeref ve haysiyete önem vermelerinin, ahlaka düşkün olmalarının, temiz idealler peşinde koşmalarının, İngiliz milletinin yükselmesinde çok önemli bir etkiye sahip olduğu belirtilmiştir.
98 Mustafa Hakkı Akansel, “Milli Bir Ülkünün Hayati Ehemmiyeti”, Çınaraltı, C.1, S, 21, 27 Birinci Kanun 1941, s. 12, 13, 14.
99 Hüseyin Emir Erkilet, “Milliyetçilik Neden Lazımdır?”, Çınaraltı, C.1, S. 24, 17 İkinci Kanun 1942, s. 4.
100 Mustafa Hakkı Akansel, “İngiliz Milleti Niçin Yükseldi? 1”, Çınaraltı, C. 4, S. 96, 24 Temmuz 1943, s. 4, 5.
101 Mustafa Hakkı Akansel, “İngiliz Milleti Niçin Yükseldi? 2”, Çınaraltı, C. 4, S. 97, 31 Temmuz 1943, s. 4, 5.
40
Peyami Safa, İnsan Yok, Millet Var 102 makalesiyle milliyetçiliği
uluslararası boyutta ele almıştır. Makalede, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa’nın hangi noktasında bir savaş, bir ihtilal, bir politika, bir ideoloji çarpışması olmuşsa istisnasız hep milliyet fikrinin zafer kazandığı, İkinci Dünya Savaşı’nda da sonucun değişmeyeceği anlatılmaktadır. Milliyetçilik fikrinin uluslararası boyutta bu kadar etkili olması şu örnekle açıklanmıştır: İnsan topluluğunun vücudu ırk, ruhu millettir. Bu nedenle dünyanın neresinde olursa olsun hiçbir toplum ruhsuz yani milletsiz, milliyetsiz olamaz. Ayrıca makalede 20. yüzyılın milliyet yüzyılı, bu dünyanın bir milliyet dünyası olduğu anlatılmaktadır.
Bir Medeniyetin Sonu veya İnsanlara Dünyada Cennet Vadeden Ebedi Yeni Medeniyete Doğru 1103başlıklı makalede, Ahmet Hamdi Başar’ın Bir Medeniyet’in Sonu adlı eseri üzerinden milliyetçilik fikri ele alınmıştır. Makalede
eserdeki milliyetçilik fikrinin yeni bir refah devri yaratacağı, ancak bunun ulusal anlamda dar bir bölgede değil uluslararası anlamda tüm dünyada etkili olması gerektiği düşüncesi belirtilmiştir. Yine makalede eserdeki, buhran devri fikirleri olan mezhepçilik, sınıfçılık, dar milliyetçilik, hemşehrilik gibi ideolojilerin artık geride kalması gerektiği, bütün insanlığı eşit sayan uluslararası milliyetçiliğin benimsenmesi gerektiği düşüncesi okuyuculara aktarılmıştır.
Bir Medeniyetin Sonu veya İnsanlara Dünyada Cennet Vadeden Ebedi Yeni Medeniyete Doğru 2104başlıklı makalede, Ahmet Hamdi Başar’ın Bir Medeniyet’in Sonu adlı eserinin son bölümü olan bir medeniyetin kurulma
unsurları başlığı üzerinden milliyetçilik fikri ele alınmıştır. Makalede Ahmet Hamdi Başar’ın, eserinin son bölümünde barışçıl ve insancıl bir medeniyetin özlemini duyduğu, insanların din, mezhep ve milliyetçilik yanlarını bir tarafa bırakarak dünya medeniyetinin kurulacağına inandığı belirtilmiştir. Ancak makalede her milletin tek insana bağlı, tek yolun yolcusu olması mümkün görülmediği için bu düşüncenin gerçekleşmesine imkân verilmemiş ve Ahmet Hamdi Başar’ın düşüncesi bu yönüyle eleştirilmiştir.
102 Peyami Safa, “İnsan Yok, Millet Var”, Çınaraltı, C.1, S.4, 30 Ağustos 1941, s.5.
103 Hüseyin Emir Erkilet, “Bir Medeniyetin Sonu veya İnsanlara Dünyada Cennet Vadeden Ebedi Yeni Medeniyete Doğru 1”, Çınaraltı, C. 2, S. 42, 11 Temmuz 1942, s. 4.
104 Hüseyin Emir Erkilet, “Bir Medeniyetin Sonu veya İnsanlara Dünyada Cennet Vadeden Ebedi Yeni Medeniyete Doğru 2”, Çınaraltı, C. 2, S. 43, 18 Temmuz 1942, s. 4.
41
Bir Medeniyetin Sonu veya İnsanlara Dünyada Cennet Vadeden Ebedi Yeni Medeniyete Doğru 3105başlıklı makalede, Ahmet Hamdi Başar’ın Bir Medeniyet’in Sonu adlı eserindeki enternasyonal milliyetçilik yani insancıl
milliyetçilik anlayışı eleştirilmiştir. Makalede dünyadaki milletler için mutluluğun gelecek ve özgürlükte olduğu, milletlerin birbiriyle anlaşmasının ancak bu yolla sağlanabileceği belirtilmiştir. Yine makalede Ahmet Hamdi Başar’ın eserinde, Türklerdeki tarih, aile, din, milliyet, gelenek gibi kutlu bağ ne varsa onları parçalayarak Türk milletini zararlı ideolojilerin tuzağına düşürdüğü eleştirisi yapılmıştır.
Milliyetçiliğe Kimler Ve Niçin Muhalefet Ederler?106başlıklı makalede milliyetçiliğin hangi çevreler tarafından ve neden eleştirildiği ele alınmıştır. Makalede milliyetçiliğin, milleti ve milli menfaati her şeyden ileri ve üstün tuttuğu için sırf şahsi veya yabancı çıkarlara aykırı düşünce emel ve hesaplara yer vermediği, millete ve milliyete zarar verebilecek hiçbir hususi hak ve menfaat tanımadığı için eleştirildiği belirtilmiştir. Makaleye göre milliyetçiliği en çok eleştirenlerin, bir memlekette yaşayan ayrı menfaat ve amaç peşinde olan yabancı unsurlar ile onlara bilerek veya bilmeyerek alet olmuş kimseler olduğu, bu insanların milliyetçiliği sürekli kendileri için bir engel olarak gördüğü ve milliyetçiliğin yıkılması için mücadele ettikleri anlatılmıştır. Milliyetçiliği eleştiren çevrelerin daha çok kozmopolit yapıyı ve beynelmilelci düşünceyi savundukları belirtilmiştir. Makalede milliyetçilik ile kozmopolitlik arasında bir itilaf noktasının bulunmadığı fakat beynelmilelcilerin milliyetçiliğin emperyalizmi doğuran bir fikir ve hareket olduğu düşüncesine şiddetle karşı çıkılmaktadır.
Avrupa Birliği Hayali107 başlıklı makalede, ilk defa Birinci Dünya Savaşı sonrası Milletler Cemiyeti’nde gündeme gelen Avrupa Birleşik Devletleri fikrinin o dönemde bir hayal olarak kaldığı, ancak İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra İngiltere başta olmak üzere Avrupa’daki birçok devlet tarafından yeniden gündeme getirildiği belirtilmiştir. Makalede Avrupa Birliği’nin bir kıta birliği şeklinde düşünülmemesi gerektiği, eğer öyle olursa bu birliğin uzun ömürlü olamayacağı vurgulanmıştır. Çünkü Avrupa kıtasında yer almanın ya da
105 Hüseyin Emir Erkilet, “Bir Medeniyetin Sonu veya İnsanlara Dünyada Cennet Vadeden Ebedi Yeni Medeniyete Doğru 3”, Çınaraltı, C. 2, S. 44, 25 Temmuz 1942, s. 4, 5, 14.
106 Hüseyin Emir Erkilet, “Milliyetçiliğe Kimler Ve Niçin Muhalefet Ederler?”, Çınaraltı, C.1, S.7, 20 Eylül 1941, s.4.
42
almamanın tek başına Avrupalı olmak ya da olmamak şeklinde değerlendirilemeyeceği ifade edilmiştir. Buna örnek olarak da Rusya ve Amerika gösterilmiştir. Rusya’nın Avrupa kıtasında yer aldığı halde Avrupalı olmadığı, Amerika’nın Avrupa kıtasında yer almadığı halde Avrupalı olduğu belirtilmiştir. Yine makalede Avrupa Birliği’nin İsviçre ve Amerika’da olduğu gibi federasyon şeklinde örgütlenmesinin de Avrupa Birliği içerisinde yer alacak olan devletlerin farklı milletlerden oluşması nedeniyle mümkün olamayacağı belirtilmiştir.
Uluslararası boyutta milliyetçilik başlığı altında on iki makalenin incelemesi yapılmıştır. Mecmua Fransız İhtilali ile ortaya çıkan, 20. yüzyılda etki alanını artıran ve yakın tarihte meydana gelen birçok olayın en önemli nedenleri arasında yer alan milliyetçilik düşüncesini kendi yayın ilkelerine uygun bir şekilde ele almıştır. Mecmuanın en başından itibaren milliyetçiliği daha çok milli ruh, milli menfaat ve milli ülkü şeklinde tanımladığı ve beynelmilelci anlayışa karşı çıktığı anlaşılmaktadır.
Yine yapılan incelemede toplumların kendi çıkar ve politikaları nedeniyle milliyetçiliğe farklı anlamlar yüklediği anlaşılmaktadır. Milliyetçiliğe sadece siyasi anlam yüklemek sadece o toplumların çıkarlarına hizmet etmekte, devletlerarası ilişkilerde birçok sorunun ortaya çıkmasına neden olmakta ya da var olan sorunların çözüme kavuşmasını engellemektedir. Çünkü milliyetçilik içerisinde bir milletin; dilini, dinini, ahlakını, kültürünü ve ülküsünü barındırmaktadır. Bu nedenle milliyetçiliğin siyasi anlam üzerinden ele alınması doğru bulunmamaktadır.