2. SÜRECE DAYALI FAALİYET TABANLI MALİYETLEME YÖNTEMİ
2.9. Dünya’da ve Türkiye’de Sürece Dayalı Faaliyet Tabanlı Maliyetleme Yöntemi İle
FTM yönteminin daha iyi hale getirilmiş şekli olan SDFTM yöntemi ile ilgili literatüre bakıldığında pek çok çalışma yapılmıştır. Bu kısımda Dünya’da ve Türkiye’de SDFTM yöntemi ile yapılan çalışmaların sonuçlarına değinilmiştir. Bu çalışmalara değinecek olursak;
Söz konusu çalışmaların birinde Barret (2005), atıl kapasitenin önemini vurgulayarak yaptığı örnek çalışmada SDFTM yönteminin, FTM yöntemine göre daha anlamlı sonuçlar verdiğini vurgulamıştır.
Bruggeman ve diğerleri (2005) ise Belçika’ da faaliyet gösteren lojistik firmasında yaptıkları uygulama kapsamında, FTM ve SDFTM yöntemini uygulayarak bu yöntemlerin işletme karlılığına olan etkisini karşılaştırmışlardır. Sonuç olarak da FTM yönteminin uygun olmadığı, SDFTM yönteminin FTM yöntemine göre daha anlamlı sonuçlar verdiği, daha kolay uygulanabildiği, hesaplama kolaylığı sağladığı ve farklı zaman etkenleri kullanarak yöntemin karmaşıklığının önüne geçildiği kanısına varılmıştır.
Bir başka çalışmada Atmaca ve Terzi (2007), FTM yöntemi ile SDFTM yöntemini ayrıntılı bir şekilde incelediği çalışma kapsamında, bu iki yöntem arasındaki farklılıkları örnek uygulama yardımıyla açıklamaya çalışmıştır. Sonuç olarak işletmelere FTM yönteminin adapte edilmesinde ortaya çıkan sorunlar ve FTM yönteminin kapasiteyi dikkate almaması ve benzer nedenlerle bazı işletmeler tarafından kullanılmadığı, bu bağlamda bu eksikleri gideren SDFTM yönteminin zaman etkenini ve pratik kapasiteyi dikkate almasıyla daha gerçekçi sonuçlar verdiği kanısına ulaşmışlardır.
Everaert ve diğerleri (2008a) ise, Belçika’da Sanac işletmesine yaptığı uygulama kapsamında faaliyet göstediği iş kolunun kârlarının düşük ve rekabetin yoğun olduğunu belirtmişler ve karmaşık ve dinamik statüde ki işletmeler için en uygun maliyet yönteminin hangisi olduğunun önemi vurgulamışlardır. Bu bağlamda SDFTM yöntemi ile FTM yöntemi uygulanmış ve FTM yönteminin yetersizliklerinden dolayı SDFTM yöntemi ile birim maliyetlerini daha az olduğu gözlemlenmiş ve kârlılık hesaplanmasında da SDFTM yönteminin uygulanabileceği kanısına varılmıştır.
Özyapıcı (2008), Kıbrıs’ta Mağusa Yaşam Hastanesi Genel Cerrahi Anabilim Dalı’nda yaptığı uygulama kapsamında, SDFTM yönteminin önemini ve verimliliğini vurgulamaya çalışmış, bu bağlamda GM, FTM ve SDFTM yöntemlerini karşılaştırmıştır.
Sonuç olarak da FTM yönteminin, GM yöntemine göre daha verimli, daha doğru sonuçlar verdiği ancak bunun da yeterli olunmadığı ayrıca FTM yönteminin maliyetlerini ve zaman alıcı özelliklerinin üstesinden gelmek için SDFTM yönteminin önemini vurgulamıştır.
SDFTM yönteminin daha basit, hızlı, ucuz, güçlü bir yöntem olduğu, bu yöntemde daha düşük maliyetlere ulaşıldığı ve maliyetlerle ilgili verilerin kolay analiz edilebildiği, kullanılmayan kapasiteyi açıkladığı ve hastanenin genelinde uygulanabileceği kanısına varılmıştır.
Bryon ve diğerleri (2008), Belçikada bir domuz üretme çiftliğinde dört haftayı kapsayan bir sürede SDFTM yöntemini uyguladığı çalışma kapsamında, çiftçilere bu yöntemin uygulanması ile ekonomik ve ekolojik etkinliğin olumlu etkileneceği, çiftlikte çalışanlara daha fazla ara zaman kalacağı, hayvanların daha iyi fiyattan satılabileceği bu bağlamda karlılığın artacağı ve bunun sürdürülebilir olacağı kanısına varmışlardır.
Demeere ve diğerleri (2009), Londra’ da bir hastanede yaptığı uygulama kapsamında SDFTM ve FTM yöntemini uygulamış ve sonuç olarak SDFTM yönteminin FTM yöntemine göre daha olumlu sonuç verdiği, daha hızlı uygulanabildiği, yöntemin departmanlar arasında olumlu bir rekabete yol açtığı, işletme içi rekabeti güçlendirdiği kanısına varmışlardır.
Tse ve Gong (2009), SDFTM yöntemini bir örnek yardımıyla anlatmaya çalıştığı uygulama kapsamında, kullanılmayan kapasitenin önemini vurgulamış ve SDFTM yönteminin bu özelliği ile FTM yöntemine göre daha doğru sonuçlar verdiği kanısına varmışlardır.
Saban ve Irak (2009), özel bir işletmede FTM ve SDFTM yöntemini örnek uygulamayla faaliyetlerin maliyetlerini hesaplamaya çalıştığı uygulama kapsamında, FTM yönteminin karmaşık bir model olması, kurulumunun uzun zaman alması, yöntemin güncellenmesinde yaşanan zorluklar, ölçüm hataları, fiili kapasite kullanımı ve benzer sebeplerle yeni maliyet yöntemi gerekli olduğuna değinilmiştir. Bu bağlamda uygulama ve güncellenmesinin hızlı, kolay, basit ve esnek olan, pratik kapasiteyi dikkate alan, değer oluşturmayan faaliyetleri belirleyen, kârlı müşterilere odaklanmayı sağlayan SDFTM
yöntemi ile ilgili bilgilere değinilmiştir. Sonuç olarak da SDFTM yönteminin birim maliyetleri FTM yöntemine göre daha düşük hesapladığı kanısına varılmıştır.
Kriftof ve arkadaşları (2010), bir üniversite kütüphanesinde SDFTM yöntemini uyguladığı çalışma kapsamında, SDFTM yönteminin kütüphane hizmetlerinin maliyet yönetimini geliştirdiğini, müşteri talepleri için gerekli olan zamanın azaltılması gerektiği kanısına varmışlardır.
Kaplan ve Porter (2011), Teksas üniversitesi MD Anderson Kanser Merkezi, Ulusal Kanser Enstitüsünde hastalar üzerinde klinik personel ve finans departmanı çalışanları ile birlikte SDFTM yöntemini uyguladığı çalışma kapsamında, hastanın tüm tedavi yolu ve değer zinciri oluşturulmuş ve kanser merkezinde hasta seviyesinde maliyetler hesaplanmıştır. Bu hesaplamalara göre fiyatlar tespit edilmiştir.
Demireli ve Yılmaz (2013), işletmelerde stratejik pazarlama kararları üzerinde ürün maliyetleri ve ürün fiyatlama faaliyetlerinde SDFTM yönteminin etkilerini ele aldığı çalışma kapsamında, SDFTM yönteminin, pazarlama maliyetlerinin hesaplanması ve maliyetlerin düşürülmesinde FTM yönteminden daha etkili olduğu sonucuna varılmışıtr. Bu bağlamda da işletme yönetimleri daha kısa süre de karar alınabileceği, ürün kârlılıkları daha doğru hesaplanabildiği kanısına varmışlardır.
Adeotil ve Valverde (2014), SDFTM yöntemini bilgi teknolojileri sağlayan bir işletmede uyguladıkları çalışma kapsamında, SDFTM yönteminin maliyet yapısı oluşturmada, operasyonel yönetimde, maliyet yönetiminde, doğru bilgi sağlamada, süreç iyileştirmede ve teknik faaliyetlere yardım etmede başarılı olduğu kanısına varmışlardır.
Kırlıoğlu ve Atalay (2014b), bir hastane işletmesinin kulak, burun ve boğaz biriminde yaptığı uygulama kapsamında, faaliyet merkezlerinde kullanılan ve kullanılmayan kapasite süresi, maliyetlerinin hesaplanmasını ve SDFTM yönteminin kapasite yönetimi üzerindeki rolünü incelemiştir. Sonuç olarak da SDFTM yöntemi ile yöneticilerin işletme kapasitesi ile doğru kararlar alabileceği, kullanılmayan kapasite miktarının hesaplayabileceği bu bağlamda da işletme yöneticileri kaynak ve kapasite planlaması ve yönetiminde daha başarılı olabileceği kanısına varmışlardır. Ayrıca SDFTM yöntemi işletme yöneticilerine yönetsel konularda kolaylık sağladığı için operasyonel etkinlik ve verimliliği artırdığı düşünülmektedir.
Özyürek ve Dinç (2014), maliyet dağıtımında son yıllarda kullanılan yöntemler ile tıbbi cihaz üreticisi bir işletmenin sağlık sektörüne verdiği hizmeti SDFTM yöntemi ile ele aldığı çalışma kapsamında, işletme daha önce kârlılık analizi, kapasite analizi yapmış ancak geleneksel yöntemlere göre yaptığı için doğru sonuca ulaşamamıştır. İşletme SDFTM yöntemini kullanmış ve bu yöntemle yapılan kârlılık analizine göre de her ürünün kârlı ürün olmadığı, işletmenin bazı bölümlerinin eksik kapasite ile çalıştığı, yöntemin uygulanması için uzman bir kadronun gerekli olduğuna sonucuna ulaşmışlardır. Çalışanlara bu yöntem detaylı bir şekilde anlatılmış ve yöneticiler maliyetlerin daha doğru belirlendiğini gördüğünden daha sonraki süreç için SDFTM yöntemini uygulama kararı almışlardır.
Namazi (2016), SDFTM yönteminin stratejik uygulamalarını ve sınırlarını araştırmak için yaptığı çalışma kapsamında, 2004 – 2015 yılları arasında bu alanla doğrudan ilgili olan çalışmaları incelemiştir. Çeşitli küçük, orta, büyük, özel, resmi ve kar amacı gütmeyen hizmet ve üretim organizasyonlarında karmaşık kararların modellenmesi ve üretim maliyeti, kullanılmayan kapasite, fiyat belirleme, müşteri karlılık analizi gibi stratejik alanlarda SDFTM uygulamasını raporlamıştır.
Kim ve diğerleri (2016), inşaat projesinde SDFTM yöntemini kullanarak bir tedarik zinciri maliyet modelini ortaya koymaya çalıştığı uygulama kapsamında, inşaat sektöründe malzeme tedarik zincirlerini analiz etmek için uyarlanabildiği ve inşaat tedarik zinciri yönetimi bilgisine katkıda bulunduğu kanısına varılmıştır. Ayrıca modelin bu faaliyetlerde bir süreç görüşü sağladığını ve vaka çalışmasında ilgili maliyetlerin ortaya çıktığını göstermektedir.
Tutkavul ve Elmacı (2016), yirmibeş yıldan fazla süre otomotiv sektörü ve metal, kauçuk, plastik ve tekstil ürün gruplarında üretim yapan bir işletmede, SDFTM yöntemi ile FTM yönteminin özellikle stratejik kararlarda, gerçeğe uygun, doğru ve güvenilir mamul maliyetleri hesaplanmada olumlu katkısını (etkinlik, etkilik ve verimlilik) karşılaştırmalı olarak vurgu yapmaya çalışmışlardır. Sonuç olarak da işletmeler açısından sürdürülebilir rekabet üstünlüğü elde etme yollarından birinin maliyet azaltımı ve kontrolünün sağlanması gerektiği, bu bağlamda da SDFTM yönteminin kullanılmayan kapasite maliyetlerini, mamul maliyetlerinden ayırdığını ifade etmişleridir. Böylelikle de olması gereken, gerçeğe uygun, doğru ve güvenilir mamul maliyetleri ortaya çıkmakta ve yöneticilerin vereceği stratejik kararlarda yöneticilere yol göstereceği kanısına varmışlardır.
Atalay ve Kurulu (2016), SDFTM yönteminin bankalarda uygulanabilirliği, banka şubelerinde hızlı, sağlıklı ve güvenilir maliyet bilgisi elde edilip edilmediği, şubelerdeki her departmana ait kullanılan ve kullanılmayan kapasiteyi tespit ederek iş gücü planlamasını göstermeye çalışmışlardır. Uygulama kapsamında SDFTM yöntemi ile bankanın kapasitesi hakkında yöneticiler doğru kararlar alabilmekte, kullanılmayan kapsitesiyi belirleyebilmekte ve dolayısı ile faaliyetlerin ve personelin verimliliği hakkında yöneticiler daha doğru kaynak planlaması yaptığı sonucuna ulaşmışlardır. SDFTM yönteminin atıl kapsiteyi göstermesi ile nitelikli ve yeterli sayıda iş gücü planlaması yapılmasını ve işletme içi iletişimi güçlendirdiğini ayrıca maliyetlerin daha detaylı, zamanlı, anlamlı ve gerçekçi olduğu dolayısı ile de SDFTM yönteminin bankalarda etkin bir şekilde kullanılabileceği kanısına varmışlardır.
Pawłyszyn (2017), hizmet sektöründe faaliyet gösteren elektronik depo işletmesinde yapılan uygulama kapsamında, müşterilerin emirleri gerçekleştirme sürecinde, SDFTM yöntemi kullanılarak maliyetlerini hesaplanması ve Yalın Yönetim kavramı bağlamında yapılan iyileştirmeler ele almıştır. Sonuç olarak bu iki yöntemin kullanılmayan kapasitelerin belirlenmesi, kaynakların potansiyelinin tespit edilmesi ve maliyetlerin tasarruf yerlerinin belirlediği kanısına varılmaktadır.
Aktaş ve Özata (2017), otomotiv parçaları üreten bir işletmede örnek olay yöntemi kullanarak yapılan çalışma kapsamında, işletmenin genel üretim maliyetleri, FTM ve SDFTM yöntemine göre ürün hatlarına dağıtılmış ve sonuç olarak SDFTM yöntemi atıl kapasite maliyetlerini mamul maliyetlerine ilave etmediği için, FTM yöntemine göre daha düşük maliyet hesaplamıştır. Ayrıca SDFTM yönteminin daha doğru, daha gerçekçi maliyet bilgisi vermekte ve atıl kapasite maliyetlerini ortaya çıkarması ile yöneticileri atıl kapasitenin oluştuğu alanlara yön verdiği kanısına varılmıştır.
Berikol (2017), ABC işletmesinde olay çalışması yöntemi ile SDFTM yönteminin KOBİ’lerde uygulanabilirliğini araştırdığı uygulama kapsamında, işletmede tüm ürünlerin maliyetlerinde SDFTM yönteminin lehine fark olduğu, üretimin genişletilmesi durumunda yöntemin daha etkin olacağı, işletme yöneticilerine daha etkili bir bilgi sağladığı sonucuna varılmıştır. Ayrıca işgörenlerin yemek, toplantı vb. sürelerinin bu yöntem ile daha iyi ayarlanacağı ve bu planlamaların daha etkin yapılabileceği dolayısıyla da SDFTM yönteminin KOBİ’lerde uygulanabileceği kanısına varılmıştır.
Yaşar (2017), TCDD İzmir Alsancak Limanı konteyner terminalinde, konteyner terminallerindeki maliyet unsurlarının tanımlanması, maliyetlerin saptanması ve sunulan hizmetlerin maliyetlerinin belirlenmesinde SDFTM yöntemi uygulayarak, ortaya çıkan sonuçları FTM yöntemi ile karşılaştırmış, doğruluk ve uygulanabilirlik açısından değerlendirmeye çalışmıştır. Sonuç olarak da kullanılmayan kapasitelerin, konteyner maliyetine dâhil edilmediği, bu bağlamda SDFTM yönteminin daha doğru ve gerçekçi maliyet tutarları ortaya koyduğu, kaynak havuzlarının verimliliği ile ilgili de bilgiler verdiği kanısına varılmıştır.
Kell ve diğerleri (2017), SDFTM yöntemini sağlık hizmetlerinde niçin uygulandığını, değer temelli sağlık hizmetleri için geliştirilen yedi adımlı bir yöntemi nasıl yansıttığını araştırmışlardır. Sonuç olarak da SDFTM yönteminin sağlık hizmetlerinde uygulanabilir olduğu, süreçlerin etkin bir şekilde yönetilmesine yardımcı olduğu, kaynak israfının azaltılmasıyla, katma değer yaratmayan faaliyetlerde iyileştirme sağlandığı ayrıca hastanelerin, hastane giderlerinin maliyetlerini karşılayabilmeleri, hastanelerin masraflarını geri ödeme tarifelerine göre karşılaştırabilmelerini sağlamıştır.