I Dünya Savaşı

Höpken’e göre 1950'lerde basılıp 1965'e kadar kullanılmış bir ders kitabında 1. Dünya Savaşı temel olarak şu olaylar çerçevesinde ele alınmaktadır, öncelikle askeri boyut işleniyor: Saray Bosna'daki katliam, Batı cephesindeki savaş, Güney ve Doğu Avrupa'daki savaşlar ve deniz savaşları. 1970'te yazılan bir ders kitabında da yaklaşımın aynı olduğu görülür, burada yine askeri tarih ağırlık taşımaktadır; ama barış politikası gibi bazı başka noktalara yer verilmeye başlanmıştır. Ancak esas değişim 1980'li 1990'lı yıllarda ortaya çıkıyor; kitaplardaki konu başlıklarına bakılarak bile askeri boyutların nasıl farklı bir biçimde ele alındığı görülebilir. Konu daha eleştirel, barışçı bir yönelimle ele alınıyor, silahlanma yarışına yer veriliyor, barış hareketlerinden söz ediliyor, savaşın, halkı nasıl etkilediği anlatılıyor. Aynı zamanda değişik yorumlar yer almaya başlıyor.

106 _{Falk Pingel, Avrupa EviDers Kitaplarında 20. Yüzyıl Avrupa’sı, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih} Vakfı Yayınları, İstanbul 2003, s. 36

Örneğin; savaş suçları konusunda farklı tarihçilerin yorumları verilen alıntılarda ortaya konuyor ve öğrenciler için tartışma ortamı yaratılıyor107.

Dolayısıyla değişim geçiren Alman tarih ders kitaplarındaki ‘I. Dünya Savaşı’ konusunun işleniş bakımından çok farklı ve çok perspektifli hale gelmesi sağlanmıştır.

Ders kitaplarındaki resimlere bakıldığında benzer durumun geçerli olduğu görülür. Alman tarih ders kitaplarında konuların anlatımında meydana gelen değişim resimlere ve kullanılan farklı malzemelere de yansımıştır. Höpken’in verdiği örnek bu durumun açık bir kanıtıdır. O’nun aktardığı bilgiye göre; 1960'lı yıllarda yazılan kitaptaki bir resimde savaş destekleniyor; cepheye giden askerler, kadınlar tarafından heyecanla uğurlanıyor. 1950’li yıllarda bir ders kitabındaki resimde ise; Britanya donanmasına karşı yapılan deniz savaşının, hiç de eleştirel olmayan bir tarzda ele alındığı görülüyor. Ancak bu durum da değişmiştir. 1970'li yıllardan itibaren değişim başlamış, tarih ders kitabında ilk kez bir ressamın tablosu yer almıştır. Bu tablo savaşın gaddarlığını, trajedisini, askerler üzerindeki etkisini kısaca olumsuz yönlerini anlatmıştır. Almanya’da 1995'te basılan bir ders kitabında ise; resimlerde temel konu savaşın halkın yaşamı üzerindeki etkisi olmuştur. Örneğin bir tarih ders kitabında, babanın öldüğünü radyodan haber alan bir ailenin dramını yansıtan tabloya yer verilmiştir108.

Verilen örnekler, Alman tarih ders kitaplarında, I. Dünya Savaşı konusunun ele alınışında pedagojik yaklaşımın zamanla değiştiğini gözler önüne sermektedir.

Thüringen eyaletinde yayınlanan bir tarih ders kitabında109 I.Dünya Savaşı konusu için alt başlıklar şu şekilde sıralanmıştır:

Birinci Dünya Savaşı

1. Savaşa giden yol: Balkan savaşları 1912/13 2. Birinci dünya savaşı-Avrupa için felaket

2.1. Temmuz krizleri: savaştan geri çekilme mi? 2.2.Avrupa muharebe alanı oluyor.

2.3. Savaş toplumu değiştiriyor.,

2.4. Savaş anıtları-gelecek için uyarı mı geçmiş için hatıra mı?

107 _{Höpken, a.g.m. s, 45-46}

108 _Aynı

—Tarihi kaynak olarak anıtlar

Yukarıdaki başlıklardan anlaşıldığı gibi öncelikle savaşa ortam hazırlayan sebepler üzerinde durulmuştur.

İlk olarak, Balkanlarda yaşanan kriz genel hatları ile anlatılmıştır. Metin kısmında Balkan krizi hakkında şu ifadeler yer almıştır;

“Balkanlarda yeşeren milliyetçilik anlayışı Balkan ülkelerini tehdit ediyor. Sırplar Balkanlarda güçlü bir imparatorluk kurmak istiyor. Bu durum Avusturya- Macaristan’ın varlığını tehdit etmektedir. Rusların ise kendilerini Slavların koruyucusu olarak iddia etmesi Avrupa’da gerilim yaratmaktadır. Bu anlaşmazlıklar Avrupa’da patlamaya hazır dinamit fıçısı haline gelmiştir110.”

Kitaplarda anlatılanlar görsel malzemeler ile desteklenmiştir. Örnek olması açısından, aşağıda bazı örneklere yer verilmiştir.

Şekil 18. Balkan krizi konulu bir karikatür111

Yukarıdaki karikatürde Balkanlarda yaşanan kriz anlatılmıştır. Metin kısmında anlatılanları özetleyici bir şekilde, öğrencilere sunulmuştur.

110 _{Bergmann, Geschichte und Geschehen , Thüringen Band 5, s. 766} 111 _{Bergmann, Geschichte und Geschehen , Thüringen Band 5, s. 767}

Balkanlarda bulunan devletlerin o dönemdeki sınırları, aşağıda da görüldüğü üzere siyasi bir harita ile ifade edilmiştir.

Şekil 19. Balkanların 1908- 1912 yılları arasındaki durumu112

Balkanlarda yaşanan kriz ve I. Dünya Savaşı’na ortam hazırlayan sebepler aktarıldıktan sonra, I. Dünya Savaşı’nın anlatımına geçilmiştir. Yaşanan savaşlarda devletlerin nasıl bir strateji izledikleri konu edilmiştir. Konuyla ilgili alıntılara yer verilmiştir.

Ayrıca I. Dünya Savaşı’nın gelişimini gösteren bir haritaya yer verilmiştir.

Şekil 20. Dünya Savaşı Yıllarında Avrupa haritası113

Sonuç kısmında, savaşın toplumlar ve insanlar üzerinde yarattığı olumsuz etkiler üzerinde durulmuş bunlar resimler ile desteklenmiştir.

Şekil 21. Dünya Savaşı’nın geride bıraktığı manzaralar 114

113 _{Bergmann, Geschichte und Geschehen , Thüringen Band 5, s. 777} 114 _{Bergmann, Geschichte und Geschehen , Thüringen Band 5, s. 779,781}

Şekil 22. Savaş anıtları115

“Savaş anıtları-gelecek için uyarı mı geçmiş için hatıra mı?” başlığı altında savaşın olumsuz yönleri vurgulanmıştır. Yaşananlardan dersler çıkarılması amaçlanmıştır.

Görüldüğü üzere; I. Dünya Savaşı konusu alman tarih ders kitaplarında genel hatları ile anlatılmıştır, çok fazla ayrıntıya yer verilmemiştir. Ortalama on iki sayfalık bir yer tutan I.Dünya Savaşı konusunda resimler, karikatürler ve haritalardan yeterince faydalanıldığı görülmektedir. Bu görsel malzemeler, anlatılan konuyu destekler nitelikte verilmiş, değerlendirme soruları ile öğrencilerin üzerinde düşünmeleri yorum yapmaları sağlanmıştır.

Alman tarih ders kitaplarında, I. Dünya Savaşı anlatılırken, genellikle objektif bir tarih anlayışı çerçevesinde olaylara yaklaşılmıştır. Savaşların insanlar üzerindeki olumsuz etkileri yeri geldikçe vurgulanmıştır.