Ġki Dünya SavaĢı Arası Dönem

Birinci Dünya SavaĢı özellikle Avrupa‟nın sanayi ve kültür merkezlerinin önemli derecede hasar görmesine neden olmuĢtur. Bununla birlikte savaĢ sonrası dönemde dünya ekonomi ve siyasi dengelerinde büyük değiĢiklikler meydana gelmiĢtir. Bu dönemde dünyanın pek çok yerinde milliyetçilik akımları yükselmeye baĢlamıĢ, bağımsızlık ve sömürgeciliğe karĢı mücadeleler ortaya çıkmıĢtır. Bu durum 19.y.y.‟da yükselen Avrupa burjuvasının ekonomi alanında durgunlaĢmasına neden olmuĢtur. Esasında bu durum dünya genelindeki ekonomik çöküĢün göstergesi olmuĢtur.

1914 yılına kadar yabancı sermaye akımları konusunda batı Avrupa önde giderken 1914 yılından sonra ABD devreye girmiĢtir. Birinci dünya savaĢını izleyen yıllarda yabancı sermaye yatırımlarında ABD ön sıralarda yer almıĢtır. Doğal olarak birinci dünya savaĢının baĢlamasıyla birlikte yabancı sermaye yatırımları bir durgunluğun içine girmiĢtir. Birinci dünya savaĢını izleyen yılların bir diğer özelliği ise kamu tarafından yapılan sermaye transferlerinin ilk defa önem kazanmasıdır. Fakat yine Ġkinci Dünya SavaĢına kadar olan dönemde özel sektöre ait yabancı sermaye yatırımları, toplam yabancı sermaye yatırımların büyük bir kısmını oluĢturmuĢtur. Buna karĢın bu dönemde hiçbir zaman yabancı sermaye yatırımlarının miktarları birinci dünya savaĢından önceki döneme ulaĢamamıĢtır.

Birinci Dünya SavaĢının sona ermesinden sonra ekonominin savaĢ öncesi döneme geri dönmesi beklenirken ekonomi yeni bir çöküĢe doğru adım adım ilerlemiĢtir. Bu dönemde Ġngiltere‟deki iĢsizlik %10‟un üzerine çıkmıĢ ve sendikaların üye sayısı 1932‟lere kadar 1920‟deki üye sayısının yarısına kadar düĢmüĢtür. Bu durum iĢsizliğin hızla artmasına ve toplumdaki refah seviyesinin düĢmesine neden olmuĢtur. Birinci Dünya SavaĢına katılan ve kendi ülkelerinde savaĢ gören ülkeler mali açıdan yıpranırken savaĢa katılmayan ülkeler ise

132 _{Twomey Michael J. A Century of Foreign Investment in The Third World, First Edition, Routledge, New}

York 2000, ss.42-46

133

zenginliklerini artmıĢlardır (ABD, Hollanda, Ġsviçre, Japonya, Latin Amerika ülkeleri). Bu ülkeler arasında özellikle ABD dıĢ ticaret fazlalığını arttırarak altın stoklarını üst seviyelere çıkartmıĢtır.134

Bu durum ABD‟nin ekonomik açıdan dünyanın en önemli gücü haline gelmesine neden olmuĢtur. Fakat Birinci Dünya SavaĢının kazanan ve kaybeden ülkeler arasında yarattığı dengesizlik savaĢı kaybeden ülkelerin ekonomilerinin düzelmesine fırsat tanımamıĢtır. Bu ülkelerin savaĢla birlikte büyük zarar gören Ģehir, sanayi ve ekonomi alt yapılarının yanında ödemek zorunda bırakıldıkları savaĢ tazminatları (Versailles AnlaĢması gibi) bu durumun önemli nedenleri olmuĢtur. Bu dönemde Alman ekonomisi tamamen dıĢ borçlara bağımlı bir hale gelmiĢ ülkede görülen yüksek enflasyon servet birikimlerinin hızla erimesine neden olmuĢtur. Öyle ki 1923 yılında Alman parasının değeri 1913 yılındaki değerinin milyarda birine inmiĢ kısacası değeri sıfırlanmıĢtır135

. Bu durum özel tasarrufları ortadan kaldırarak tam bir sermaye boĢluğu yaratmıĢtır.

Almanya ekonomisinin içine girmiĢ olduğu sermaye kıtlığı ülkeyi tam bir borç sarmalına sokmuĢ ve uluslararası sermaye akımlarının Almanya‟ya yönelmesine neden olmuĢtur. 1928 yılında dünya sermaye ithalatının yaklaĢık %50‟sini tek baĢına Almanya yapmıĢtır. Bu borçlanma düzeyi Almanya ekonomisini tamamen kırılgan bir hale getirmiĢtir. Aynı dönemde 1929 yılında New York Borsası‟nın çökmesiyle baĢlayan kriz tüm dünyayı etkileyecek Büyük Buhran‟ın baĢlangıcı olmuĢtur.

Birinci Dünya savaĢının sona ermesinin üzerinde çok fazla zaman geçmeden ortaya çıkan Büyük Buhran (1929 - 1932) yabancı sermaye yatırımları açısından yeni bir dönemin baĢlangıcı olmuĢtur. Bu dönemde bazı borçluların borçlarını ödeyemez duruma gelmeleri portföy yatırımlarının izleyen yıllarda ortadan kalkmasına neden olmuĢtur. Daha önce yabancı sermaye yatırımı yapanlar da yatırımlarını geri çekmeye yönelmiĢlerdir.

Büyük Buhran nedeniyle 1930‟lu yıllarda çok düĢük seviyelere inen yabancı yatırımların hemen hemen hepsi doğruda yatırımlar Ģeklindedir. Bu dönemin bir diğer özelliği de diğer dönemlerden daha fazla geliĢmekte olan ülkelere doğrudan yatırımlar yapılmasıdır. Önceki dönemlerde yabancı yatırımlar daha çok geliĢmiĢ piyasalara yabancı portföy

134 _{BakırtaĢ Ġbrahim, TekinĢen A, “Dünya SavaĢları Ve Büyük Buhran Arasındaki EtkileĢimin Ekonomi}

Politiği”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl:2004, Sayı:12, ss.83-100

135 _{Foreman Peck, James, A History of The World Economy: International Economic Relation Since 1850,}

yatırımları Ģeklinde yapılmasına karĢın, bu dönemde geliĢmekte olan ülkelere ve hammadde üreten sektörlere yönelmkiĢtir.

Büyük Buhran süresince (1929 – 1932) dünya ticareti gerileyerek kriz öncesi dönemin %60‟ları seviyesine inmiĢtir. Bunun en önemli nedeni ise ülkelerin kendi ulusal para ve piyasalarını dünyadaki ekonomik dalgalanmalardan korumak için uygulamaya baĢladıkları korumacı politikalar olmuĢtur.136

Bu durum ekonomileri içe kapalı bir hale getirmiĢtir. Pek çok ülke o tarihe kadar uygulanmaya çalıĢılan altın standardından vazgeçmiĢ, serbest ticaret uygulamaları ise terk edilmiĢtir. Bu dönemde korumacı politikalar için kullanılan en önemli araç yüksek gümrük tarifeleri olmuĢtur. Bu durum ise zaten kısıtlı olan yabancı sermaye akımlarının doğrudan yabancı sermaye yatırımı Ģeklinde gümrük duvarlarını aĢmasını zorunlu kılmıĢtır.

Büyük Buhranın yarattığı çöküntü tam anlamıyla ortadan kalkmadan baĢlayan Ġkinci Dünya SavaĢı yabancı sermaye yatırımlarının tamamen azalmasına neden olmuĢtur. Ġkinci Dünya savaĢının baĢlamasıyla yabancı sermaye yatırımlarında yeni bir dönem de baĢlamıĢtır. Ġkinci Dünya SavaĢından önceki yıllarda yabancı sermaye yatırımlarının büyük bir kısmı portföy yatırımları Ģeklindedir. SavaĢ sonrası dönemde doğrudan yatırım Ģeklindeki yabancı sermaye yatırımlarının önemi artmıĢtır. Bu durumun oluĢmasında 1950‟li yıllarda ortaya çıkan çok uluslu Ģirketlerin rolü büyüktür.