Thot'un kitabýnýn Mýsýr uygarlýðýnýn doðuþundan önce de var olduðunu, rahip ve kâhinlerin hattâ firavunlarýn tüm yönetim güçlerini bu kitabýn gizli-okült bilgilerinden aldýklarýný söylerler. M.Ö 2500 yýllarýnda Mýsýr yazýnýnda bilim-týp kitaplarý, el yazmalarý, dinsel metinler ve hatta kurgubilim yapýtlarý bile bulunduðu savlanýr. Meþhur fira-vun Keops'un babasý firafira-vun Snofru'-nun serüvenlerinin öyküsü eþsiz bulgu-lar, devler ve makine tanýmlamalarýyla gerçek bir düþ gücü romanýdýr.
1868'de Paris'te yayýnlanan Turis papirüsünde Thot'un kitabýna iliþkin ilk imâ görülür. Turis papirüsünden, bu kitaptan aldýðý güçle firavunu büyü yoluyla ortadan kaldýrmayý amaçlayan bir saraylý grubunun ihanetlerini öðre-nen firavunun onlarý idam ettirdiðini ve bir kýsmýnýn da intihar ettiklerini öðreniriz.
Mýsýr Hidivi Mehmet Ali Paþa tarafýndan Avusturya devlet adamý Matternich'e hediye edilen dikilitaþta "Thot'un bu büyülü ve tehlikeli kitabýný baþkalarýnýn eline geçmesin diye kendi elleri ile yaktýðýndan" söz edilir.
Daha sonra antik Helen uygarlýklarý sýrasýnda Thot'un bazý kitaplarýnýn ele geçirilerek Helenceye çevrildiði, sýra-landýðý, düzenlendiði söylenir.
Orta Çaðýn karanlýk Engizisyon döneminde bu kitaplarýn birçoðunun yakýldýðý da biliniyor. M.Ö 360 yýlýnda
Thot'un bu gizemli kitabý törenle yakýlmýþ, ama Ýskenderiye'de her saygýn büyücü kitabýn elinde olduðunu söylemeye devam etmiþ.
Kitaptan çok söz edilmiþ ama ken-disini gören de yok. Orta Çaðda Engizisyon, Thot'un Kitabý olduðu ileri sürülen kitaplarý tam 30 kere yakýyor. Ama ateþten yaratýlmýþ olduðu söyle-nen bu büyülü kitaba ateþ tesir etmemiþ (!) olduðundan kitap her devirde ortaya çýkmaya devam etmiþ.
Antik Çaðda bilinen bir kitap yakma olayý da ilginçtir ki Çin gibi bir Uzakdoðu ülkesinde olur. M.Ö. 259-210 döneminde Çin Hükümdarý olan Shi Huang Qui, 246 yýlýnda, yurttaþ-larýn daha gerekli, yararlý iþlerle
masýný saðlamak için tüm kitaplarýn ve de müzik çalgýlarýnýn yok edilmesi emrini verir.
Shi Huang Qui'nin yaktýrdýðý kitaplar arasýnda Konfiçyüs okulundan gelen düþünürlerin eserleri azýmsanmayacak bir hacim oluþturmuþtur. Bugün, Shi Huang Qui'nin adý Çin Seddinin yapýmýný baþlatan hükümdar olmasý kadar bu eylemi ile hatýrlanýyor.
Oysa, Konfiçyüs ve eserleri hemen her dile çevrilmiþ ve çok okunanlar içinde hak ettiði yeri almýþtýr.
Antik Çað Kitaplýklarý
Son yýllarda yapýlan arkeolojik kazý ve araþtýrmalar sonucunda Ýlk ve Antik Çaða özgü birçok kitaplýk ortaya çýkarýlmýþtýr. Kitaplýklarýn bulunduðu kent, site ve yöreleri göz önüne alarak bu kitaplýklar hakkýnda bazý bilgiler verelim:
* Mezopotamya:
Asur:Tapýnak buluntularý, daha erken bir zamana ait 100 ile 200 kadar tablet.
Babil:Hz.Ýbrahim öncesi zamana ait binlerce tablet.
Bursippa:Hz.Ýbrahim öncesi zamana ait binlerce tablet.
Eriha:Kýzýl Tapýnak'taki bu kitaplýk M.Ö. 3000 civarýnda vardý. Piktografik yazýlý kil tabletler içermektedir.
Nibru kitap evi:M.Ö. 2100 yýlýnda Ur Kralý Sulgi tarafýndan kurulmuþtu, methiyeler koleksiyonu içermekteydi.
Asur kitap evi:I. Tiglat - Pileser tarafýndan kurulmuþtu. Birkaç edebi metinin yaný sýra daha çok yazýcý ve rahipler tarafýndan kullanýlan profes-yonel metin içeren tabletler vardý. Çoðu astrolojik kehanetler, kutsal hay-vanlar ve doða olaylarý, diðer bir grup sözlükler, bitki, aðaç, tanrý, yer isim-leri, çarpým tabletleri ve astronomi yazýlarý içermekteydi. Ayrýca methiye-ler ve müzik kompozisyonlarý içeren tabletler de bulundu.
Dur Þarukkin:Edebî ve dinî metinler içeren, resmî ve ticarî dokümanlar, askerî arþivler ve ayrýca Aram, Pahlavi, Helen ve Lâtin dillerinde yazýlmýþ bir parþömen ve papirüs seti.
Huzurina kitabevi:M.Ö. 718'de kurulmuþtu. Bir evde týp, astroloji, dua, epik, destansal ve bilimsel metinler içeren tabletler bulundu.
Kalakh kitabevi: M.Ö. 7. ve 8. yüzyýllarda kralýn yönetim dönemini ve yazýldýðý ay ve yýlý belirten metinler. Metinlerde belirli bir sýralamaya gidil-diði de görülüyor.
Nemrud kitabevi:Vergiler, ticari, tarýmsal ve idari raporlar içeren tabletler bulundu.
Nippur:M.Ö. 3000 yýlýnýn ortasýnda kurulmuþ, coðrafi adlar, bir tanrýlar
lis-tesi, meslekler lislis-tesi, Sümer edebi metinler listesi, yazý alýþtýrmasý çalýþ-malarý ve bir dizi methiyeden oluþan tablet buluntularý.
Ninova Asurbanipal'in Kitaplýðý: An-tikitede kurulan en büyük ve sistematik ilk kiþisel kitaplýk (M.Ö 1115 ile 1077 yýllarý arasýnda) 10.000 adet kil tabletin bulunduðu tahmin ediliyor, günümüze ancak 1.500 adet kalmýþ. Bu kitaplýða özel kitaplýklardan, Babil tapýnaklarýn-dan gelen ve Asur I.Tiglat-Pilaser ki-taplýðýnýn tabletleri dahil edilmiþtir.
Ayrýca yazýlý metinlerin konulduðu 300'den fazla ahþap raf bulunmuþtur. Metinler þu kategorilerde toplanabilir: Dinî ve kehânet metinleri içeren tabletler, kehânet tabletlerindeki iþaret-lerin Sümer ve Akad dilindeki sözcük listelerini içeren tabletler, 100 kadar iki dilde yazýlý büyü sözcükleri ve dualarý içeren tabletler, 100 kadar kötülüðe karþý koruyacak dua, fabl ve atasözleri içeren tabletler, 40 kadar epik metin içeren tablet: Gýlgamýþ, Yaratýlýþ, Etana, çeþitli metinlerin ve tabletlerin kataloglarýný içeren 200 kadar tablet.
Ebla kitaplýðý: 1975'te tek bir mekân-dan 15.000 kadar kil tablet çýkartýldý, tümü henüz açýklanmadý: Diplomatik yazýþmalar, genel yönetim, nüfus sayýmý, vergi kayýtlarý, eyalet yöne-timiyle ilgili; vali ve kralýn memurlarý arasýnda yazýþmalar, memurlarýn idarî dosyalarý; örneðin maaþ, kurbanlýk hay-vanlar, çeþitli depo kayýtlarý.
Lagaþ (Tello):M.Ö. 2350 yýlýna ait 70.000 tablet bulundu.
Girsu:III. Ur zamanýndan kalma Sümer çivi yazýsýyla yazýlmýþ 50.000 adet idarî belge bulundu.
Sippar:Olasýlýkla Pers istilasýndan önce, son Babil Kralý Nabanoid tarafýn-dan kuruldu. Yüksekliði 1,50 metre kadar korunmuþ mekanda kerpiç duvarlarda 17x30 cm boyutlu küçük raf dizilerinden oluþan niþler mevcut. Arkeologlar aþaðý yukarý 2.000 tablet barýndýran 56 tane raf olduðunu hesaplamýþlar.
Tabletlerde yer alan yazýlarýn içerik-leri Babil, Nippur ve diðer Babil kent-lerinden kopya edilmiþ olan ve
içlerinde Enuma Elis'in de bulunduðu edebi metinlerden ve methiye, dua metinleri, astrolojik kehânetler, astronomi, matematik ve sözlük metinleri imiþ.
Ayrýca steller ve metal tablet kopya-larý ve 1.500 yýl daha eski olan krallýk metinlerinin kopyasý bulunmuþtur.
Tello:M.Ö. 2350 çivi yazýsýyla yazýlmýþ 30.000 tabletlik iþ ve okul metinleri koleksiyonu, dar tuðla gale-rilerinde alçak beþ, altý rafa yýðýlmýþ.
Ur:M.Ö. 2700-2300 aralýðýný kap-sayan edebî ve tarihî içerikli kil ve bitüm tabletler. M.Ö. 2100 yýlýndan kalma, iyi düzenlenmiþ bir yasalar
ki-taplýðý. Bir tablet dizisi Hammurabi'den 300 yýl önce bir kanun külliyatýný içeriyor. Ulusal bir mahkemenin 100 yýllýk kayýtlarý da var.
Uruk:Ýþtar tapýnaklarýndaki iki küçük binada kitaplýk.
Uruk Anu - Ýksur kitebevi:Kötü ruh-lara karþý metin ve dokümanlar içeren tabletler, küplerde muhafaza edilmiþ.
Ebla: M.Ö 2300 - 2250 yýllarý arasýn-dan, kumaþ ve maden ticareti, zeytin-yaðý, tarým ve hayvan üretimi, meslek adlarý, coðrafi yerleþimler, balýk, kuþ, kehânetler ve Sümer destaný metni hakkýnda 2.000 adet kil tablet bulundu. Metinler Sümer ve Ebla dilindeydi.
Palmira: Kraliçe Zanobia tarafýndan kurulmuþ kitap evinde, rahipliði ve þarap tüketimini açýklayan yüzlerce belge vardý.
* Ýran
Apadana Sarayý:Kil tabletler
Dora Opurus:Ekonomik ve siyasî metinler içeren deri parçalarý .
Ektabana:Sirus'un sarayýnda Med ve Perslerin baþlýca yasa depolarýndan biriydi. Yunanistan ve Mýsýr'dan ganimet olarak getirilen edebî metinler de bulunuyordu. Kil tabletlerin yaný sýra deri üzerine yazýlý dokümanlar da vardý.
Ýstakhr:Kral Zahak tarafýndan kuru-lan on iki sarayýn her birinin kendine ait kütüphanesi ve her birinde bir burç iþareti vardý. Tümü bilimsel kitaplar içeriyordu ve bilge adamlarý barýndýrý-yordu. Büyük Ýskender, saraylarý ve kitaplýklarý yok etti. Kitaplarý yakma-dan önce birçoðunu Latin ve Koptik diline tercüme ettirdi. Zerdüþtlerin kut-sal kitabý orijinal Avesta burada bulun-duruluyordu.
Jay Beldesi Kitaplýðý:Jay, Ýsfahan'ýn bir banliyösüydü. Saruyeh Kitaplýðý çimentoya benzeyen bir kilden inþa edilmiþti. Eski Pers dilinde çeþitli konularda çok sayýda kitap mevcuttu. Hintli ve Kaldeli biginlerin Hezarat dairesi olarak bilinen yýldýzlarýn hareketlerini ve nedenlerini araþtýran bir kitap var.
Kabnak Kitaplýðý:Bir idarî binada bulunmaktaydý. Yuvarlak tabletlerde okul metinlerinin yaný sýra kehânet tabletleri de var.
Nessa Kitaplýðý:Arkeologlar deri par-çalarýna yazýlmýþ ekonomik ve siyasî kayýtlarý içeren büyük bir arþiv buldu.
Ugarit:M.Ö. 1200 yýlýna ait, Kral Nigmed'in kitaplýðý þimdiye kadar keþfedilmiþ en eski özel kitaplýktýr. Kil tabletler, diplomatik yazýþmalar, Ugarit ve Sümer dili sözlüðü, anlaþmalar, kanunlar, tarihî ve ticarî metinler içeriyordu. Baþ rahibin evinde de dinî metinlerin yaný sýra epik þiir, büyü nakilleri, tarih, bilimsel sözlükler
ayrý-ca kral ve rahiplerin kronolojik bir sýralamasý mevcuttu.
* Mýsýr
Abu Simbel:Dinî eserler, teknik ve edebî yazýlar, kronolojiler ve uygula-malý metinler içeriyordu.
Mýsýr Ýmparatoluk Arþivleri: M.Ö. 16. yüzyýldan 14. yüzyýla kadar sür-müþtür. Askerî seferler, ticari iliþkiler ve yaþamsal, hukukî materyelden oluþuyordu.
Atum kitaplýðý: M.Ö. 1788 civarý kurulan bu kitaplýk hakkýnda kesin bir bilgi þimdilik yok...
Dendera Kitaplýðý:Göç sonrasý tapý-nak kitaplýðý, kutsal kitap içermekte idi.
Edfu Kitaplýðý: Papirüs evi olarak biliniyor. Ýki parçalý bir katalog duvara gömülü. Birincisi 12 sandýk eser, ikincisi 22 sandýk içermekteydi. Kalýntý yok.
Heliopolis:Bir tapýnaðýn rulo-lar evinde hastalýk ve tedavi lis-teleri içeren uzun eserlerin bu-lunduðu çok eski bir kitaplýk var.
Hermopolis Kitaplýðý:Thot Tapýnaðý'nda týpla ilgili en büyük papirüs koleksiyonlarýndan biri vardý. Tapýnakta ayrýca bir týp okulu da bulunmaktaydý
Luksor Kitaplýðý:Antik Mýsýr'ýn en ünlü kitaplýðý idi. II. Ramses kitaplýðý olarak biliniyordu.
Tell-El-Amarna Kitaplýðý:Firavun IV. Amenhotep Kitap evi, M.Ö 1350. Babil çivi yazýlý kil tabletlerle, Firavun ile emri altýndaki ülkeler ve Anadolu'daki yabancý hükümdarlar arasýnda yapýlan yazýþmalarý içermektedir. Bu mektup-larda toplumsal ve ekonomik bilgiler mevcuttur.
TebYazýtlar Evi: Firavun Khufu'nun koleksiyonu, M.Ö 2600. Hakkýnda mevcut bir bilgi bulunmuyor.
Teb:Ruhun þifa verici yeri, Firavun II. Ramses'in koleksiyonu, M.Ö 1300. 20.000 civarýnda rulo mevcuttu. Þiir, bilim, tarih, tarým, astronomi ve mühendislik konularýný içeriyordu.
Elefantine (Yukarý Mýsýr): Yahudi topluluðun papirüs arþivi, çivi yazýsýnýn kullanýlmamýþ olduðu antikitenin en önemli arþividir.
* Anadolu
Boðazköy:Ýki bölümden oluþan ki-taplýk, 10.000 adet kil tablet içeriyordu. Birincisi siyah ve gri kilden, diðeri sarý ve kahverengi kilden oluþmaktaydý. Þehir arþivi zemini ve çatýsý ahþap olan iki mekandan, tapýnak ve hazine kütüp-hanesi üç mekândan oluþmaktaydý.
Debir:Bu yerleþim "kitap kenti" ola-rak bilinir; Hitit kitaplarý vardý.
Emar:Bu kitaplýk bir ev ya da ufak bir tapýnaktaydý. 1.000'den fazla Akad ve Sümer metinlerinin yaný sýra Hurri ve Hitit metinleriyle, 100 tabletlik bir
el kitabý kütüphanesi de mevcuttu.
Hattuþaþ Kitaplýðý:M.Ö 17. - 13. yüzyýllar arasýnda kuruldu. Yönetim bilgileri, düzyazý el kitaplarý, Sümer ve Babil eserlerinin Hitit versiyonlarý, dinî, mit, destan ve tarihî vakayiname-lerden oluþuyordu. Ayrýca raflandýrma hakkýnda detaylý bilgiler vardý. Bazýlarý Akad dilinde yazýlmýþtý.
Hattuþaþ:Kentteki bazý tapýnaklarda küçük kitap evleri vardý.
Nysa:Anadolu'da ikinci en iyi korunan kitaplýk iki katlýydý. Doðal ýþýðýn girmesine izin veren pencereler, iki iç duvarda sýralý niþler halinde kitap raflarý bulunuyordu. Raflar kodeksleri depolamak ve papirüs rulolarýný kuru tutmak için yapýlmýþtý. Okuma alaný boyutu 13,4m x 8,7 m idi.
* Çin
Hopei:Ýyi korunmuþ Budist maðara kitaplýðý. Ýçerisinde Konfüçyus ve Tao eserleri de var
Hunan:M.S 550 yýlýndan kalma, Çin'deki en tamamlanmýþ Budist kolek-siyonu. Kitap bulunmuyordu. Sözcük-ler stelSözcük-lere ve maðara duvarlarýna oyul-muþtu.
Ýmparatorluk Kitaplýðý:M.S 3. yüzyýl boyunca mevcuttu. Klasik, tarihi, felsefe ve toplanmýþ eserlerden oluþu-yordu. Bambu kitaplar kâðýda geçiril-miþti. Katalog ipek kâðýda yazýlý ve ipek keselerde saklanýyordu.
Loyang:Antik Çin'deki en ünlü kitap eviydi, yakýldý.
Tun - Huang:15.000 adet rulo ve birkaç kitap içeren bir maðara kitaplýðý. Bazý yazýlar M.S 400 yýlýndan kâðýt üzerinde yazýlý ve iyi korunmuþ, rulo halinde erken basým bir kitap (M.S 11 Mayýs 868 tarihli).
* Hindistan
Keþmir:Üniversite kitaplýðý çok iyi organize edilmiþ, nadide el yazmalarý içeriyordu, yakýldý.
Nalanda: Dokuz katlý, üç yapýdan oluþan üniversite kitaplýðý. Aralarýnda kutsal eser koleksiyonu da vardý. O dönemin en büyük kitaplýðýydý.. M.S 12. yüzyýlda yýkýldý, birçok yazma eser kurtuldu, Nepal ve Tibet'e götürüldü.
Taksila: Hindistan'da bilinen en eski kitaplýk, Moðollar tarafýndan M.S. 5. yüzyýlda yýkýlýncaya kadar 1.000 yýldan fazla varlýðýný sürdürdü. Brahman ve Budist öðreticilerin büyük eserlerini barýndýrýyordu. Baþlýca alanlarý felse-fe, edebiyat, siyaset bilimi ve týptý.
* Ýsrail
Kudüs Merkez Kitaplýðý,Tapýnak kitaplýklarý, bölgesel halk kitaplýklarý, özel Helen halk kitaplýðý dahil, sinagog kitaplýklarý vardý. Bunlara ek olarak Esseneler'in manastýr kitaplýklarý vardý. Kudüs kitaplýðýnda, Yasa Kitaplarý,
Musa ve peygamberlerin vaazlarý, öðütleri ve yazýlarý, Joshua'nýn kitabý yer alýyordu. Eski ahitte buna ait bazý referanslar var.
Kudüs:Kral Herodes bir Helen-Yahudi merkez arþivi kurdu. Arþiv, o dönemdeki Ýskenderiye kitaplýðý ile eþ deðerde idi.
Kumran:Bazý maðaralarda 600 rulo-dan fazla papirüs ve ince bakýr levhalar üzerine yazýlý metinler bulundu. Bu koleksiyon Ölü Deniz tomarlarý olarak bilinir. Bunlarýn arasýnda Eski Ahit, methiye koleksiyonu, bir disiplin el kitabý ve baþka dini eserler var. Esseneler grubuna ait el yazmalarý da mevcut (M.S. 125 ve 70 yýllarý).
Lachish:18 yazýlý seramik parçasý ve papirüs lifi kalýntýlarý olan bir kil mühür.
Shiloh:Shiloh'taki Tabernakel tapýna-ðý rahipleri, M.Ö 6. yüzyýla dayanan ta-rihi, yasama ve edebi metinler topladý.
Taanah:M.Ö 1400 yýlýnda kuruldu. Bir odasýnda Babil dilinde yazýlmýþ tabletler içeren piþmiþ kilden bir kitap sandýðý bulundu.
Ýlk ve Antik Çaðda kurulmuþ kitap evleri ile ilgili olarak verdiðimiz bu listeye, daha sonraki bölümlerde, görece daha yakýn dönemlerde kurul-muþ diðer kitaplýklarýn adlarýný da ekleyeceðiz.
ir yalancýnýn iyi bir belleði olmasý gerekir. Bir araþtýr-macýnýn "insan doðasýnýn kaçýnýlmaz parçasý" diye nitelediði gibi, yalan söylemek en sýklýkla yap-týðýmýz yanlýþ eylemlerden biridir. Bu nedenle üzerine düþünmeye deðer bir konudur.
Ýnsanlarýn çoðu, yalan söylemenin onu söylemeyi gerektirecek iyi bir neden olmadýkça yanlýþ bir eylem olduðunu söylerler hep. Bu þekilde
baktýklarýnda da yalan söylemenin her zaman yanlýþ bir þey olmadýðý fikrini paylaþmýþ olurlar.
Ancak, yalan söylemenin her zaman yanlýþ olduðunu düþünenlerde de bile bir problem vardýr. Þöyle ki, bir tane yalan söylemenin on tane diðer yalanýn söylenmemesi anlamýna geldiðini düþünün. Eðer on tane yalan daha kötüyse, birinci yalaný söylemek iyi bir þeymiþ gibi gözükebilir. Ama eðer yalan söyleme her zaman yanlýþ ise,