Dört Özel Peraşa (Arba Peraşiyot)

Sinagogda okunan haftanın peraşası haricinde Şevat ayının son Şabat’ından Nisan ayına kadar (Roş Hodeş Adar’dan önce veya tam Roş Hodeş Adar’da başlayan) dört özel peraşa (Arba Peraşiyot) okunmaktadır. Pesah Bayramı’na hazırlık aşamasında haftanın peraşasının sonundaki maftir bölümü yerine okunan bu dört peraşa sırasıyla şöyledir: Şekalim, Zahor, Para ve Ahodeş.

a. Şekalim Peraşası

Şevat ayının son Şabat’ı, Şabat Şekalim’dir. Şabat Şekalim’de üç Sefer Tora çıkartılır: birincide haftanın peraşası, ikincide Şekalim peraşası ve üçüncüde ise Aftara okunur. Şekalim peraşası Ki Tisa peraşasının içinde yer alan altı pasuktan (Çıkış 30:11-16) oluşan bölümdür.⁸⁷

Çıkış bölümünün 30:13pasuğunda geçen “şekel” kelimesinin çoğulu şekeller (Şekalim) sözcüğünden adını alan bu peraşa, Mısır’dan çıkmış olan Yahudi halkının, Mişkan (Sina Çölü’nde kurulan kutsal çadır) için vermeleri gereken yarım gümüş şekel bağışını konu edinmektedir.

Tevrat, çölde yapılacak olan nüfus sayımında canlarının bedeli olarak yirmi yaşını geçmiş her İsrailoğlu’na, Mişkan’a yarım gümüş şekel bağışlamasını ve

86 Tora: Türkçe Çeviri ve Açıklamalarıyla Tora ve Aftara: Devarim(5. Kitap), s. 195.

87 Sevivon, “Dört Peraşa”, http://www.sevivon.com, (10.01.2017).

72

toplanılan şekeller ile Mişkan’ın hizmetinde kullanılmasını emretmektedir. Bet-Amikdaş (Süleyman Mâbedi) zamanında da Nisan Ayı’nda yapılacak olan kurban ritüeli için her şehrin mahalli Bet Din’i (Yasa Evi), halktan yarım şekel anlamına gelen

“Mahatsit Aşakel” değerinde bağışlar toplar ve böylelikle kurban ibadeti gerçekleştirilmiş olurdu.⁸⁸

Günümüzde ise Mahatsit Aşakellerin hazırlanmasını hatırlatmak için Şekalim peraşası okunur. Bir Yahudi bu mitsvayı gerçekleştirmek adına ailedeki her birey için yarım gümüş şekel değerinde (10gr gümüş) bağış yapar.

b. Zahor Peraşası

Purim’den önceki Şabat, Zahor “hatırlama” Şabatı’dır. Şabat Zahor’da: o haftanın peraşası, Zahor peraşası ve Aftara okumak için üç Sefer Tora çıkartılır. Zahor peraşası Ki-Tetse peraşasının son üç pasuğundan (Tesniye 25: 17-19) oluşmaktadır.

Zahor peraşası, Amalek ulusunun Mısır’dan çıkışının hemen ardından en zayıf oldukları anda İsrailoğulları’na saldırmalarını konu edinmektedir. Tevrat’ta bu durum şu şekilde ifade edilmiştir: “Siz Mısır’dan çıktıktan sonra Amaleklilerin yolda size neler yaptığını anımsayın. Siz yorgun ve bitkinken yolda size saldırdılar; geride kalan bütün güçsüzleri öldürdüler. Tanrınız Rab mülk edinmek için miras olarak size vereceği ülkede sizi çevrenizdeki bütün düşmanlardan kurtarıp rahata kavuşturunca, Amalekliler’in anısını gökler altından sileceksiniz. Bunu unutmayın!"⁸⁹

Bu peraşayı açıklayan Yahudi âlimleri, Amalek’in kim olduğu konusunda farklı yorumlar getirmektedirler. Özellikle, “… Rab kuşaklar boyunca Amaleklilere karşı savaşacak.” (Çıkış 17:16) ve “… Amalek’in hatırasını gökler altından sileceksin…”

(Tesniye25:19) pasajları bağlamında Amalek’i, “Her nesilde beliren Tanrı, İsrail ve İsrail’in simgelediği kutsiyetin karşıtı olan bir zihniyet veya ulus” olarak

88 Sevivon, “Dört Peraşa”, http://www.sevivon.com, (10.01.2017).

89 Tesniye, 25: 17-19.

73

tanımlamaktadırlar.⁹⁰ Yahudileri yok etmeye karar veren Aman da Amalek soyundan geldiği ifade edilmektedir. Bu sebeple Zahor peraşası Purim’den önce okunmaktadır.

Zahor peraşası Yahudilere iki önemli mitsvayı hatırlatmaktadır: birincisi, "Taase-yap" yani Amalek’in Yahudi halkına yaptığının hatırlanması"Zahor(hatırla)" ikincisi ise bu yapılanların unutulmaması “Lo-Taase-yapma” emri“ unutma”dır.⁹¹

Zahor peraşasını Tevrat bilgisi olan bir kişinin dikkatlice okuması gerekmektedir.

Ayrıca Tevrat’ın emri olduğu için kadınların da sinagoga gelmesi ve gelen her kişinin dikkatlice bu peraşayı dinlemesi gerekmektedir.⁹² Eğer kişi hastalığı sebebiyle sinagoga gelmediyse, Tevrat’tan bu bölümü okuyabilmektedir.

c. Para Peraşası

Şabat Ahodeş’ten önceki Şabat, Şabat Para’dır. Şabat Para’da haftanın peraşası, Para peraşası ve Aftara okumak üzere üç Sefer Tora (Tevrat rulosu) çıkartılır. Hukat peraşasının başında (Sayılar 19:1-22) yer alan bu peraşada Tevrat’ın "Taase-yap"

mitsvalarından olan Para Aduma (Kızıl İnek) ile arınma mitsvası anlatılmaktadır. Bu mitsva ile Pesah’a hazırlıklar başlamış olur.

Tevrat’ta bir ölüyle temas sebebiyle "tame"⁹³ olan bir kişinin arınmadan Bet Amikdaş’a girmesinin yasak olduğu belirtilmektedir. Buna göre bu kişi ancak Para Aduma ritüelini yaptıktan sonra Pesah’ta Tapınağa kurban getirebilir ve kurbanın etinden yiyebilirdi. Tevrat’ta belirtilen özelliklere sahip Para Aduma’nın külleriyle karıştırılan su, tame olan kişiye serpilmesiyle manevi saflaşma süreci gerçekleşebilirdi.

Rabilere göre, bu peraşanın Pesah’tan önce okunmasının sebebi: “İsrailoğulları Mısır’dan Nisan Ayı’nda kurtarıldılar ve aynı şekilde Maşiah (mesih) gelince de

90Tora: Türkçe Çeviri ve Açıklamalarıyla Tora ve Aftara: Devarim (5. Kitap), (çev. Moşe Farsi), İstanbul, Gözlem Gazetecilik Basın Yayın A.Ş., 2002, s. 575.

91Nazlı Doenyas, "Dört Özel Şabat-Dört özel Peraşa: Şabat Zahor", Şalom Gazetesi, 25 Şubat 2015,http://www.salom.com.tr, (10.01.2017).

92 Sevivon, “Dört Peraşa”, http://www.sevivon.com, (10.01.2017).

93 Tame: Kutsal işleri yapabilmeye engel olan manevi duruma (Tuma) sahip kişi.

74

Yahudiler, Nisan’da kurtarılacaklardır.” prensibidir.⁹⁴ Diğer bir inanış ise Musa zamanında bir tane, Ezra zamanında bir tane ve II. Bet Amikdaş zamanında yedi tane olmak üzere tüm Yahudi tarihinde toplam dokuz tane Para Aduma görülmüştür. Onuncu Para Aduma ise Maşiah zamanında gelecektir.⁹⁵

Para Aduma mitsvası ile bayram hazırlıkları başlamış olur. Kadınlar da Pesah kurbanından yediği için onlar da bu peraşayı dinlemek zorundadırlar.

d. Ahodeş Peraşası

Dört özel peraşanın sonuncusu olan Ahodeş peraşası, Bo peraşasında (Çıkış 12:1-10) yer almaktadır. Bu peraşa, Nisan Şabat’ta Roş Hodeş’e⁹⁶ denk gelirse; sırasıyla haftanın peraşası, Roş Hodeş peraşası, Ahodeş peraşası ve Aftara okumak üzere toplam dört Sefer Tora çıkartılmaktadır.⁹⁷

Ahodeş peraşası, “Bu ay sizin için ayların başı olacak.” (Çıkış 12:2) pasuğu ile İsrailoğulları’nın Mısır’dan çıktığı yıl Tanrı’nın Yahudi halkına verdiği ilk mitsvayı

“Yeni Ay’ı ilan etme” ve “… her ev (halkı) için bir davar yavrusu alacak.” (Çıkış 12:3) pasuğuyla da Pesah kurbanı emrini vermektedir.

Tevrat yorumcuları, "Yeni Ay’ı ilan etme'' mitsvası ile Tanrı’nın Yahudilere zaman üzerinde bir hâkimiyet verdiğine dikkat çekmektedir. Ancak ‘’Yeni Ay’’ ilan edildikten sonra bayramların döngüsü ve İbrânî takvimi var olabilecektir. Yeni Ay’ın ilanı, zaman üzerinde hâkimiyetin yanı sıra Yahudilerin yenilenmesini, yeniden doğuşunu, gelişimini ve yükselişini simgelemektedir.⁹⁸

94 Türkiye Hahambaşılığı, Haftanın Peraşası: Ki-Tisa Peraşası, İstanbul, 1999, s. 4.

95 Nazlı Doenyas, "Dört Özel Şabat-Dört özel Peraşa: Şabat Zahor", Şalom Gazetesi, 25 Şubat 2015, http://www.salom.com.tr, (10.01.2017).

96 Roş Hodeş, yeni Ay’ın ilk gününe denilmektedir.

97 Sevivon, “Dört Peraşa”, http://www.sevivon.com, (10.01.2017).

98 Nazlı Doenyas, "Dört Özel Şabat-Dört özel Peraşa: Şabat Zahor", Şalom Gazetesi, 25 Şubat 2015, http://www.salom.com.tr, (10.01.2017).

75