“Deneme grubunun eş tükenmişliği izleme testi puanları son test puanlarından anlamlı düzeyde farklılaşmamaktadır.” şeklindeki dördüncü denenceye ilişkin bulguların yorumu ve tartışması aşağıda verilmiştir.
Araştırma tamamlandıktan sekiz hafta sonra, deneme grubunda yer alan evli kadınlara Eş Tükenmişliği Ölçeği (ETÖ) tekrar uygulanmıştır. Uygulamanın amacı Aile Eğitim Programı (Evlilik ve aile hayatı modülü ve Aile yaşam becerileri modülü)’ndan elde edilen sonuçların kalıcılığını test etmektir. Karşılaştırmalar Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi ile yapılmıştır. Eş Tükenmişliği Ölçeği (ETÖ)son test puanları ile izleme testi puanları arasında anlamlı bir fark gözlenmemiştir (Bkz. Tablo 4.8). Sonuçlara bakıldığında, deneme grubunda yer alan evli kadınların Eş Tükenmişliği Ölçeği (ETÖ)’nden aldıkları son test puan ortalamaları sekiz hafta sonraki ölçümlerde anlamlı bir şekilde artmamış veya azalmamıştır.
Deneme grubuna uygulanan 12 oturumluk Aile Eğitim Programı (AEP)’nın 8 hafta sonra uygulanan izleme testi ile son test puanları arasında anlamlı farklılık bulunmamıştır. Bu bulgudan yola çıkarak eğitimin etkilerinin 8 hafta sonra da devam ettiği söylenebilir. Aile eğitimi ve evlilik ilişkisi geliştirme psikoeğitim programları incelendiğinde uzun vadede etkinin araştırıldığı çalışmalardan olumlu sonuçlar alınmıştır. Faircloth vd. (2011) tarafından yapılana araştırmada “Mutlu Çiftler Ve Mutlu Çocuklar” (HCHK) psikoeğitim programının ardından 6 aylık, 1 yıllık ve 2 yıllık izleme testi uygulaması yapılmıştır. İstatistiksel sınamalara göre yapıcı çatışma
becerisi ve problem çözme becerilerinin geçen süre içinde arttığı gözlenmiştir. Sonuç olarak eğitim programının aile ruh sağlığı ve iyilik hali üzerinde olumlu etkiye sahip olduğu gözlenmiştir. Benzer biçimde Faircloth ve Cummings (2008) tarafından hazırlanan evlilik çatışmalarının evlilik ilişkisi üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmaya yönelik psikoeğitim programının ardından izleme testi uygulaması yapılmıştır. İzleme testi sonuçlarına göre uzun dönemli olarak evlilik çatışmaları üzerinde etkili olduğu bildirilmiştir. Öğretir’in (2004) Pozitif düşünmeye dayalı grup eğitim programının, annelerin olumlu düşünme düzeylerini arttırarak çocuğuna ve eşine karşı olumlu tutum geliştirmesine etkisini incelediği araştırmasında uygulanan psikoeğitim programının ardından 3 ay sonra izleme testi uygulanmıştır. İzleme testi sonuçlarına göre psikoeğitim programının annelerin olumlu davranışlarının sayısını artırmada, olumsuz davranışlarının sayısını azaltmada etkili olduğu ve bu etkinin uzun süreli olduğu anlaşılmıştır.
Aile eğitimi ve iletişim alanında yer alan modüllerle, aile hayatını bütüncül ve güce dayalı bir anlayışla ele almak, yaşamın farklı dönemlerinde yaşanabilecek sorunlar hakkında bilgi vermek ve bu sorunların çözümüne hizmet edecek farkındalık ve becerileri kazandırmak, aile olma sürecinde problem ortaya çıkmadan önce yapılan müdahaleler aracılığıyla toplumsal yararı yüksek, zararı önleyici bir hareketi yaşama geçirmek amaçlanmaktadır (ASAGEM-AEP, 2009). Uygulanan eğitim programının 8., 10. ve 12. oturumunda aile ve evlilik hayatında önemli olan konular ele alınmıştır.
Programın 8. oturumunda akrabaların evlilik ilişkisine katkıları üzerinde çalışılmıştır. Evlilik iki bireyin birleşmesi olarak tanımlanmaktadır. Fakat iki farklı aile sisteminin birleşerek üçüncü bir sistem doğurması olarak tanımlamak daha doğrudur (Erkan, 2010). Bu yüzden çiftin köken aile ve akraba sistemi içinde sağlıklı yer edinmesi ve kendi sınırlarını koruyabilmesi sağlanmalıdır. 8. oturum kapsamında akrabaların çiftin evlilik ilişkisi üzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri, çiftin hem köken aile desteğini sürdürmesi hem de kendi kurdukları ailenin sorumluluğunu üstlenecek kadar sağlıklı bir şekilde kendi köken ailelerinden ayrışmaları vurgulanmaktadır (ASAGEM-AEP, 2009). Bu bakımdan evli kadınların köken aile
ve kendi kurdukları ailenin sınırlarını tahlil etmelerinin çift ilişkisi için son derece önemli olduğu düşünülmektedir.
10 oturumda deneme grubu kadınların ailenin sağladığı imkan ve güçleri fark edebilmeleri amaçlanmıştır. Bu amaçla pozitif mesajlar verme, takdir etme, onaylama ve affetme davranışlarına vurgu yapılmıştır. Pines’e (1996) göre takdir etme, onaylanma ve pozitif bakış açısı eş tükenmişliği için önemli bir kalkandır. Onaylanma ve takdir duygusu ile tükenmişlik arasında ters yönlü bir ilişki vardır (Pines, 1989). Bir ilişkide pozitif bakış açısı, onaylanma ve takdir etme davranışı ne kadar fazla ise tükenmişlik o kadar azdır. Eşler birbirlerini ne kadar çok onaylar ve takdir ederse er yada geç eşlerin her biri verdiklerinin daha fazlasını elde edecektir (Pines, 1996). Buna ek olarak Burchard vd., (2003) tarafından yapılan araştırmada Empati yoluyla uzlaşma ve affetme eğitimi psikoeğitim programının çiftlerin yaşam kalitesi üzerine etkileri incelenmiştir. Sonuçlara göre affetme davranışı arttıkça çiftin yaşam kalitesi artmakta ve affetme davranışı kazanmak bireysel iyilik haline yarar sağlamaktadır. Onaylanma, takdir etme ve affetme davranışlarının geliştirilmesinin deneme grubu kadınlarının eş tükenmişliği düzeylerinin azalması ve uzun vadede eğitimin etkilerinin sürmesine imkan sağladığı düşünülmektedir.
Uygulanan programın 12. oturumunda bir kriz durumu olarak boşanma olgusu her yönü ile ele alınmıştır. Boşanma kararı vermeden önce yeni durumun olumlu ve olumsuz yanlarının fark edilmesi ve ilişkinin tekrar geliştirilmesi üzerinde odaklanılmıştır. Bu oturumun grup üyelerinin ilişkilerini tekrar gözden geçirmelerini ve düzelebilecek konuların yeni kazandıkları becerilerle tekrar ele alınmalarını sağladığı düşünülmektedir.
Bu sonuçlara dayanarak, deneme grubunda yer alan evli kadınlara uygulanan Aile Eğitim Programı (Evlilik ve aile hayatı modülü ve Aile yaşam becerileri modülü)’nın evli kadınların eş tükenmişliklerini azaltmaya yönelik katkısının yanı sıra olumlu etkisinin devam ettiği söylenilebilir.
İzleme testi bulgularının sonucuna dayanarak evli kadınların eş tükenmişliklerini azaltmaya yönelik programlar ve aktiviteler planlandığında ve
yaşadıkları tükenmişliklerine ilişkin destek ve çözüm önerileri ile verildiğinde, evli kadınların eş tükenmişliklerinin azaldığı ya da en azından bulundukları tükenmişlik düzeyini koruduğu söylenilebilir.
Bu bilgiler ışığında araştırmanın üçüncü denencesi olan “Deneme grubunun eş
tükenmişliği izleme testi puanları son test puanlarından anlamlı düzeyde farklılaşmamaktadır.” denencesi desteklenmektedir.
5.5. BEŞİNCİ DENENCEYE İLİŞKİN BULGULARIN YORUMU VE