III. Dönem de TBMM’si 5 Mart 1931 tarihinde erken seçim kararı almıştır. Bu seçimlere Cumhuriyet Halk Fırkası tek parti olarak girmiştir.
Cumhuriyet Halk Fırkası, seçimlerde bağımsız adayların da Meclis’e girmesini istediği için Parti Başkanlık Divanı bir açıklama yaparak bazı bölgelerde eksik aday göstermiştir126. Amaç Cumhuriyet Halk Fırkası’nın icraatlarına karşı bir denetim
oluşturmaktır. Bu dönem Kütahya’dan seçilen milletvekilleri;
Ahmet Tevfik Bey, Alaettin Bey (Tiritoğlu), Halil Bey (Benli), Mustafa Bey (Bacak), İbrahim Kazım Dalkılıç, (İdris) Hakkı Bey (Löker), Mehmet Bey (Somer), Muhlis Bey (Erkmen), Mustafa Naşit Hakkı Bey (Uluğ), Ömer (Davut) Bey (Dinç), Rasim (Celalettin) Bey, Recep Bey (Peker)dir.
Ahmet Tevfik Bey
Kütahya Milletvekili seçilen Uşak Belediye Başkanı Alaettin Bey’le, Tavşanlı Belediye Başkanı Halil Bey’in seçimden önce kanuni süresinde Belediye Başkanı görevinden istifa etmemeleri sebebiyle seçimleri teftiş kurulunca reddedilmiştir. Yerlerine sonraki sıralarda bulunan Tevfik Bey getirilmişse de, 31 Mayıs 1931 tarih ve 633 sayılı kararla milletvekilliği reddedilmiştir.127
Alaettin Bey (Tiritoğlu)
İkinci seçmen seçimine başlamadan iki ay önce Belediye Başkanlığı görevinden istifa etmediği için 20 Haziran 1931 tarih ve 637 sayılı kararla milletvekilliği reddedilmiştir.128
126 Esat Öz, (1992), Tek Parti Yönetimi ve Siyasal Katılım, Ankara, s. 170.
127 Fahri Çoker, Türk Parlamento Tarihi, TBMM IV. Dönem 1931-1935, C. III, s. 395. 128 Çoker, a.g.e., C. III, s. 396.
Halil Bey (Benli)
İkinci seçmen seçimine başlamadan iki ay önce Belediye Başkanlığı görevinden istifa etmediği için 20 Haziran 1931 tarih ve 637 sayılı kararla milletvekilliği ret129 olmuştur.
Mustafa Bey (Bacak)
Kütahya Milletvekili seçilen Uşak Belediye Başkanı Alaettin Bey ve Tavşanlı Belediye Başkanı Halil Bey’in süresi içerisinde Belediye Başkanlığı görevinden istifa etmemeleri sebebiyle yerlerine Mustafa Bacak ve Tevfik Bey milletvekilliği görevine getirilmişse de 31 Mayıs 1931 tarih ve 633 sayılı kararla milletvekillikleri ret130
olunmuştur.
İbrahim Kazım Dalkılıç
IV. Dönem TBMM’ne Kütahya Milletvekili olarak seçilmiştir. Dönem içerisinde Bayındırlık Komisyonu’nda çalışmıştır.
(İdris) Hakkı Bey (Löker)
1892 yılında Kütahya’da doğmuştur. İstanbul Darülfünunu Hukuk Mektebi’ni bitirmiştir. Eğitim için Fransa’ya gitmiştir. I. Dünya Savaşı’nın çıkması üzerine yurda dönerken İngilizler tarafından tutuklanarak Kahire ve İskenderiye’de esir tutulmuştur. Mütareke sonrası serbest131 bırakılmıştır.
Bir süre devlet memurluğu görevinde bulunduktan sonra, Kütahya’ya dönerek “Halk” adı ile haftalık gazete çıkarmıştır. Avukatlık yaparken, Kütahya Barosu’nu132
kurmuştur. TBMM IV. Dönem Kütahya Milletvekili seçilmiştir. Bayındırlık Komisyonu, Belediye ve İller İdaresi Kanun Tasarılarının İncelenmesi için kurulan geçici komisyonda görev almıştır. Genel Kurul’da iki konuşma133 yapmıştır. 16 Ekim
1961’de Ankara’da vefat etmiştir.
129 Çoker, a.g.e., C. III, s. 396. 130 Çoker, a.g.e., C. III, s. 404.
131 İdris Hakkı Löker’in Hal Tercümesi, TBMM Arşivi, Sicil No.816. 132 Çoker, a.g.e., C. III, s. 399.
Mehmet Somer
1882 Selanik doğumludur. Selanik İbtida-i Mektebi ve Rüştiye’sini bitirmiştir. Çeşitli devlet memurluklarında çalışmıştır. Selanik’in Yunanlılar tarafından işgali üzerine İstanbul’a göç etmiştir134.
Mehmet Somer, 1 Ağustos 1923’te Ankara’ya gelerek Ankara Düyunu Umumiye Başmüdürlüğü’ne atanmıştır. Daha sonra sırası ile Varidatı Mahsusa Genel Müdür Vekili, Tuz Tekeli Müdürü ve İskân Genel Müdürlüğü görevlerinde bulunmuştur135.
TBMM IV. Dönemi’nde Kütahya’dan seçilen iki milletvekilinin, milletvekilliklerinin ret olunması üzerine milletvekilliğine seçilmiştir136. Meclis’te, İçişleri Komisyonu’nda çalışmıştır. İskân Kanun Tasarısını incelemek üzere kurulan komisyonda görev almıştır. Genel Kurul’da 22 konuşma yapmış, bir kanun teklifinde bulunmuştur. V. Dönem TBMM’de Kütahya Milletvekili olarak görev almıştır137. 4
Nisan 1950’de İstanbul’da vefat etmiştir.
Muhlis Erkmen
1891 yılında Bursa’da doğmuştur. İstanbul Halkalı Ziraat Yüksekokulu’nu bitirdikten sonra Ankara Ziraat Okulunda Öğretmenlik yapmıştır. İhtisas için Almanya’ya gitmiş ve Almanya dönüşü Halkalı Yüksek Ziraat Okulu’nda öğretmenlik yapmıştır. Bunun haricinde ziraat ile ilgili devlet kurumlarında yöneticilik yapmıştır138.
TBMM’ne III. Dönem Bursa Milletvekili olarak seçilmiştir.
TBMM’ne IV. Dönem ’de Kütahya Milletvekili olarak seçilmiştir. Bu dönem mecliste Bütçe Komisyonu’nda görev yapmıştır. Ziraat Vekâlet’inin kurulması üzerine, 31 Aralık 1931 tarihinde bakanlık görevine getirilmiştir. Genel Kurul’da bakanlığı ile ilgili 11 konuşma yapmıştır139.
134 Mehmet Somer’in Hal Tercümesi, TBMM Arşivi, Sicil No. 857. 135 Kalemli, a.g.e., s. 29-30, Çoker, a.g.e., C. III, s. 401.
136 Çoker, a.g.e., s. 402.
137 TBMM Zabıt Cerideleri IV. Dönem Tutanaklarından Derlenmiştir. 138 Muhlis Erkmen’in Hal Tercümesi, TBMM Arşivi, Sicil no. 676. 139 TBMM Zabıt Cerideleri IV. Dönem Tutanaklarından Derlenmiştir.
V. , VI. ve VII. Dönemde TBMM’ne Kütahya Milletvekili olarak tekrar seçilmiştir. VIII. Dönem TBMM’ne ise tekrar Bursa Milletvekili seçilmiştir. 27 Haziran 1985’te vefat etmiştir.
Naşit Hakkı Uluğ
1901 yılında İstanbul’da dünyaya gelmiştir. İstanbul Darülfünunu Hukuk Bölümü’nden 1922 yılında mezun olduktan sonra Vakit Gazetesi’nde gazeteciliğe başlamıştır. 1925 senesinde Vakit Gazetesi Ankara Muhabirliği görevine getirilmiştir140.
Aynı yıl Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi’nin Yazı İşleri Müdürü141 olmuştur.
TBMM’de IV. Dönem Kütahya Milletvekili Rasim(Celalettin) Bey’in 12 Aralık 1933 yılında ölümü üzerine, 11 Mart 1934 yılında yapılan ara seçimlerde milletvekili seçilmiştir. Mecliste; Maliye Komisyonu’nda çalışmıştır. Genel Kurul’da 3 konuşma yapmıştır. V. Dönem TBMM’de Kütahya Milletvekili seçilmiştir142.28 Nisan
1977’de vefat etmiştir.
Ömer (Davut) Bey (Dinç)
1887 yılında Kütahya, Sabuncupınar, Uluköy’de doğmuş, ilköğrenimini Kütahya’da tamamlamıştır. I. Dünya Savaşı’nda Çanakkale’de savaşmıştır. Geçimini çiftçilik ile sağlamıştır143.
TBMM’ne IV. Dönem Kütahya’dan milletvekili seçilmiştir. Mecliste; Maliye ve Sayıştay Komisyonu’nda çalışmıştır144. TBMM’ne V. Dönem seçimlerinde de
Kütahya’dan Milletvekili seçilmiştir. 22 Ocak 1955 tarihinde vefat etmiştir.
Rasim (Celalettin) Bey
1874 yılında Yugoslavya sınırları içerisinde bulunan Debre-i Bâlâ kentinde doğmuştur. Mühendishane-i Berr-i Hümayun (Topçu Okulu’ndan) mezun olmuştur. Tahttan indirilen II. Abdülhamit’in Selanik’te muhafızlığına tayin edilmiştir. Askeri birliklerde çeşitli görevlerde bulunmuştur145.
140 Mustafa Naşit Hakkı Uluğ’un Hal Tercümesi, TBMM Arşivi, Sicil No. 858. 141 Çoker, a.g.e., s. 405.
142 TBMM Zabıt Cerideleri IV. Dönem Tutanaklarından Derlenmiştir. 143 Ömer Dinç’in Hal Tercümesi, TBMM Arşivi, Sicil No. 819. 144 TBMM Zabıt Cerideleri IV. Dönem, Tutanaklarından Derlenmiştir. 145 Rasim(Celalettin) Bey’in Hal Tercümesi, TBMM Arşivi, Sicil No. 30.
1920 yılında Milli Mücadele’ye katılmak üzere Anadolu’ya geçmiştir. I. Dönem TBMM’ne Cebelitarık Milletvekili olarak katılmıştır. II. ve III. Dönem TBMM’ne Ertuğrul (Bilecik) Milletvekili olarak katılmıştır146.
IV. Dönem TBMM’ne Kütahya’dan seçilen iki milletvekilinin milletvekillerinin ret edilmesi üzerine yapılan seçimde Kütahya’dan milletvekili olmuştur. Mecliste Milli Savunma Komisyonu’nda çalışmıştır. Genel Kurul’da bir konuşma yapmıştır147. 12 Aralık 1933’te İstanbul’da vefat etmiştir.
Recep Peker
IV. Dönem TBMM’ne Kütahya Milletvekili olarak katılmıştır. Milli Savunma Komisyonu’na seçilerek, bu komisyonun başkanlığını yapmıştır. CHP Genel Sekreterliği görevine yeniden seçilmiştir. Genel Kurul’da 11 konuşma yapmıştır148.
1.4.1. IV. Dönem Milletvekillerinin Genel Durum Değerlendirilmesi
IV. Dönem TBMM’ne seçilen Kütahya milletvekillerinin yerellik oranı önceki dönemlere göre yükselmiştir. İbrahim Kazım Dalkılıç, Hakkı Bey ve Ömer Dinçer Kütahya doğumludur. Üç milletvekili bölgesel, diğerleri ise bölge dışındandır.
Uşak Belediye Başkanı Alaettin Bey ile Tavşanlı Belediye Başkanı Mustafa Bey, milletvekili seçildiği halde zamanında istifa etmedikleri için milletvekillikleri kabul edilmemiştir.
İlk kez milletvekili seçilenler ise İsmail Hakkı Bey, Mehmet Somer, Mustafa Naşit Hakkı Uluğ ve Ömer Dinçer’in meclis tecrübesi yoktur. IV. Dönem milletvekillerinin sonraki dönemlerde seçilme durumu ise; Rasim Celalettin Bey’in haricinde diğer isimler tekrar milletvekili seçilecektir.
Milletvekillerinin eğitim durumlarına baktığımızda, Ömer Dinç haricindekilerin eğitim düzeyi yüksektir. Bu dönem milletvekillerinin Meclis faaliyetleri durağandır. Etkili isimler; Mehmet Somer, Muhlis Erkmen, Recep Peker’dir.
Bu dönem Türkiye’de en önemli gelişmeler, eğitim konusundadır. Halkevleri kurulmuştur. Ekonomik alanda çalışmalar yapılmıştır. I. 5 Yıllık Kalkınma Planı
146 Çoker, a.g.e., C. III, s. 255, Kalemli, a.g.e., Ss. 37-38.
147 TBMM Zabıt Cerideleri IV. Dönem, Tutanaklarından Derlenmiştir. 148 TBMM Zabıt Cerideleri IV. Dönem, Tutanaklarından Derlenmiştir.
uygulanmış ve sanayi alanında önemli çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Kadınlara seçme ve seçilme hakkı verilmiştir.
Dersim Bölgesi’nde çıkan isyanlara karşı tedbirler alınmıştır.