Geç Antik Dönem Korinth Başlıkları

Kyz’ 88 / 141 Env. No. lu başlıkta336 yüzeysellik son aşamaya ulaşmış, ayrıntılar tümüyle kaldırılmıştır. En önemli stil özelliği, tabanda birbirine bağlı yaprak dişlerinin arasında oluşturulan kenarları içe bombeli dörtgen alandır. Daha önceki örneklerde bu alan 330 _{Başaran, 1997, s. 20, Res. 33.} 331 _{Başaran, 1997, s. 20.} 332 _{Başaran, 1997, s. 20, Res. 34.} 333 _{Başaran, 1997, s. 20.} 334 _{Başaran, 1999, s. 42, Res. 45.} 335 _{Başaran, 1999, s. 42.}

üçgen bir biçim gösterirken, burada yaprak uçlarının kıvrılmaları sonucu dört köşe bir boşluk meydana gelmiştir. Başlık bu açıdan sonraki başlıklar için öncü niteliğindedir ve İ.S. 3. yy. ın sonuna tarihlenir. Bu başlığın Geç Antik Dönem için en belirleyici özellik olarak getirdiği alt akanthus yapraklarının birbirlerine bağlanmaları sonucu tabana oluşan dörtgen alan, Kyz’ 88 / 115 Env. No. lu başlıkla337 yeni bir aşama kazanmıştır. Bu başlıkta ikinci yaprak dişleri ile de ortada dörtgen alan oluşturmuştur. Bu özellik, akanthus yaprak uçlarının yüzeysel yapı içerisinde daha da kıvrıldığının ve geç özelliğin göstergesidir. Bu nedenle başlık İ.S. 4. yy.ın başına tarihlenir.338

Erdek Açık Hava Müzesi’nde bulunan Kyz’ 88 / 142 Env. No. lu başlıkta339 kalathos üzerindeki yüzeysel akanthuslar basit bir işçilikle karşımıza çıkar. İri yapılı akanthusların yaprak uçlarından çıkan volüt kökleri ile sapsız abakus çiçeği ayrıntısız ve kabadır. Kyz’ 88 / 119 Başlığı’nda karmaşık yapraklı yapısı ve uçları kıvrık akanthuslar, Geç Antik Çağ içerisinde oldukça ileri bir aşamadadır. Balık pulu çizgileri ile bezeli abakus tablası üzerindeki abakus çiçeği ve sapı üst yaprak çelengi aralarında birleşen volüt kökleri ve yüzeysel işçilik İ.S. 4. yy. içerisinde yeni bir evrenin habercisidir.340

Aydın Müzesi’nde bulunan Aydın Müze 7 başlığında341 kalathos üzeri tek sıra akanthus yaprak sırası ile kalathos profiline kadar kaplanmış, kaulis çanakları tümüyle ortadan kalkmıştır. Kalathosu iri iple örülmüş bir ağ şeklinde saran geniş yüzeysel akanthus yaprakları birbirine bağlanarak üst üste köprüler oluşturmuştur. Önceki örneklerde tek bir köprü gözünün karo bezeği şeklinde olduğu halde, burada en üst gözler “beşgen-yıldız” biçimini almıştır. Volütlerin sarmal sayısı ise bir indirilmiştir. Böylece, volüt düğümünden çıkan kaba hat volüt köküne kadar uzatılmıştır. Abakus çiçeği başlığın tümünde izlenen stile ayak uydurarak kaba bir yumru görünümü almıştır. Bu başlık için İ.S. 4. yy. uygun bir tarihtir. 342

Kyz’ 88 / 151 Env. No. lu Korinth başlığı343 ile stil özelliklerinde son aşamaya ulaşılır. Kalathos üzerine yerleştirilen akanthus yaprakarında birbirleri ile bütünleşen akanthusların aralarında oluşturulan kapalı alanlar ve yaprak dişlerinin parçalanarak

337 _{Başaran, Kyzikos, s. 20, Res.36.} 338 _{Başaran, Kyzikos, s. 20.}

339 _{Başaran, Kyzikos, s. 21, Res. 37.} 340 _{Başaran, Kyzikos, s. 21.}

341 _{Başaran, 1999, s. 42, Res. 46.} 342 _{Başaran, 1999, s. 46.}

çoğalması iler bir özelliktir. Abakus tablasının balık pulu ile bezenmesi ve tomurcuk görünümlü abakus çiçeği, Kyz’ 88 / 142 başlığında344 oluşturulan ve bu başlıkla sürdürülen bir gelişiminin sonucudur. Silik köklerle oluşturulan volütlerin altındaki üst sıra akanthuslarda gözlenen özelliklerin en önemlisi yaprak dişleri arasındaki dört köşe alanların sayısının ikiye çıkması ve bunların “karo” bezeğine benzemesidir. Parçalanarak kıvrılan akanthus yaprak dişlerinin kendi içinde bağlanmaları sonucunda küçük kapalı daireler oluşmuştur. İ.S. 3. yy. sonlarında ortaya çıkan bu yapı, İ.S. 4. yy. da sıklıkla kullanılmaktadır. Akanthus yaprak aralarının ise kapalı alanlarla bütünlenmesi İ.S. 2. yy. sonlarında karşımıza çıkar. Anca, her iki dönem stilini birbirinden ayıran en önemli fark, İ.S. 4. yy. da yüzeysel yaprak dişleri kıvrık akanthuslar ve yuvarlak hatlarla oluşturulmasına karşın, İ.S. 2. yy. sonları sitilinde özellikle matkap ve barok yapının amaçlanmış olmasıdır. Bu stil özelikleri ile başlık İ.S. 4. yy. ın 2. yarısına tarihlenir.345

Kyzikos Korinth başlıkları, kente özellikle İ.S. 2. yy. başlarından İ.S. 5. yy. sonlarına dek süren bir mimari yapılanmanın ve bunlar için faaliyette bulunan Kyzikos atölyelerinin varlığını ortaya koymaktadır. İ.S. 2. yy. başlarında Anadolu’nun en önemli sanat merkezi konumundaki Bergama’dan etkilenen Kyzikos atölyeleri daha sonra kendi sanat özelliklerini ortaya koyarak, özgün üretime geçmişlerdir. Roma Dönemi’nde Anadolu’nun genelinde izlenen stil gelişimine paralel bir gelişim kuran Kyzikos atölyeleri getirdikleri yeniliklerle İ.S. 4. yy. sonlarına dek sanat yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Genelde normal Korinth başlığı tercih edilirken, bunu bir çeşitlemesi olan Kompozit başlığa pek önem verilmemiş, belirlenen ters çan biçimli yalın kalathos formu, bazı değişikliklerle her evrede kullanılmıştır. 346

Anadolu’nun önemli sanat merkezlerinde stil gelişimi ve mimari yapılanma, Caracalla ile sınırlanmasına karşın Kyzikos’ta, Bizantion’a olan yakınlığı nedeniyle Geç Antik Dönem’e ait Korinth başlıkları da ele geçmiştir. Böylece Kyzikos başlıklarında İ.S. 2. yy. başlarından Bizans’a kadar süren stil gelişimi izlenmiştir.347

Burdur Müzesi’ndeki 300 Env. No. lu Burdur Müze 1 başlığı348 stil açısından oluşturulan Kompozit başlıklar dizisinin sonunda yer alır. Başlık ortaya koyduğu özellikler

344 _{Başaran, Kyzikos, s. 21, Res. 37.} 345 _{Başaran, Kyzikos, s. 22.} 346 _{Başaran, Kyzikos, s. 23.} 347 _{Başaran, Kyzikos, s. 23.} 348 _{Başaran, 1999, s. 43, Res. 47.}

açısından en geç örnek niteliğindedir. Başlığın oldukça yüzeysel ve ortası damarlı akanthuslarının eksen yaprakları tabana doğru genişlemektedir. Alt yaprak dilimlerinin birbiri içine girmesiyle değişik biçimlerde içi boş alanlar oluşmuş, akanthus yan yaprakları arasında da geniş boşluklar meydana gelmiştir. Akanthusların dilimleri alev şeklindeki sivri uçlu yaprak görünümü kazanırken, kaulis çanakları bezemesiz bırakılmıştır. Volüt kökünden çıkan ortası çukur damarlı yüzeysel dörtlü palmetle iki yandan sınırlanış giyoş (= saç örgüsü) bandı işlenmiştir. Abakus profili tümüyle ortadan kalkmıştır. Bu özellikleri ile başlık Bizans Çağı başlıklarında349 görülen stil evresini (İ.S. 5 – 6. yy.) yansıtmaktadır. Genel bezeme stili değerlendirildiğinde, Hadrian Dönemi oldukça ayrıntılı Kompozit başlıkları ile İ.S. 2. yy. içerisinde mimari etkinliklerin yoğun yaşandığı bir evreyi kapsar. Antoninler Dönemi, Hadrian Dönemi’nin zengin sanat özelliklerini başlangıçta bir süre devam ettirse de, daha sonra sanat alanındaki bozulmalara engel olamamıştır. Severuslar Dönemi’nde ise hızlanan ekonomik gerileme ile birlikte, mimari yapılaşma eski görkemini kaybeder ve bir çöküş başlar. Özellikle Geç Antik Dönem’de mimari bezemelerin gittikçe dejenere olduğu görülür.350

349 _{Başaran, 1997, s. 15, Lev. 14 a-b.} 350 _{Başaran, 1999, s. 46.}

4. GENEL DEĞERLENDİRME