Dönüştürülebilir Yükümlülük veya Benzeri Bileşik Finansal Araçlar Paragraf 9.66

Hem yükümlülük hem de özkaynak bileşeni içeren dönüştürülebilir bir yükümlülüğün (örneğin, paylara çevrilebilir tahviller) veya benzer bir bileşik finansal aracın ihracında elde edilen toplam tahsilat, yükümlülük bileşeni ile özkaynak bileşeni arasında dağıtılır. Dağıtım yapılırken öncelikle yükümlülük bileşeninin değeri tespit edilir. Yükümlülük bileşeninin değeri, dönüştürme özelliği bulunmayan benzer bir yükümlülüğün gerçeğe uygun değeri olarak belirlenir. Kalan tutar, özkaynak bileşeninin değerini gösterir. İşlem maliyetleri de, yükümlülük bileşeni ve özkaynak bileşeninin tespit edilen değerleri ile orantılı olarak, bu iki bileşene dağıtılır. Yapılan dağıtım, daha sonraki dönemlerde düzeltilmez.

Paragraf 9.67

Yükümlülük bileşeni ilk kayda almadan sonra 9.11 paragrafında yer alan şartları sağlaması durumunda itfa edilmiş değeri üzerinden ölçülür. Bu kapsamda yükümlülük bileşeninin ilk kayda alma tarihindeki değeri ile vade tarihinde ödenecek anapara tutarı arasındaki fark etkin faiz yöntemi kullanılmak suretiyle sistematik bir şekilde faiz gideri olarak kayda alınır.

Açıklama:

İhraç edilen bazı finansal araçlar kendi içerisinde hem özkaynak hem de yükümlülük tanımını karşılayan unsurları içerisinde barındırabilirler. Bunlar tam olarak ne yükümlülük ne de özkaynaktır. Paylara çevrilebilir tahvil buna bir örnektir. Bu tür finansal araçlar, içerisindeki özkaynak ve yükümlülük bileşenleri ayrıştırılarak finansal tablolara yansıtılır.

Bileşik finansal araçların bileşenlerinden biri işletmeye ödeme yapılmasını zorunlu kılan bir borç yüklerken (örneğin paylara dönüştürülene kadar tahvil için ödenen faiz ve anaparalar), diğer bir bileşen finansal aracın hamiline borçlanma aracını özkaynak payına çeviren bir alım opsiyonu sağlamaktadır. İşletmenin böyle bir dönüştürülebilir finansal araç ihraç etmesi durumunda ilk kayda almada işletmeye bir nakit ödeme yapılmasını zorunlu kılan borç bileşenini yükümlülük olarak diğer bileşeni ise özkaynak olarak muhasebeleştirmesi gerekmektedir.

İşletmenin dönüştürülebilir bir finansal aracı ihraç ettiğinde ihraç sonucu elde ettiği tutarı yükümlülük ve özkaynak bileşenlerine dağıtması gerekmektedir. Bu ihraç sonucunda herhangi bir kazanç ya da kayıp muhasebeleştirilmez. Bileşenlere dağıtım yapılırken ilk olarak yükümlülük bileşenine dağıtılacak tutar belirlenir. Bu tutar benzer niteliklere sahip bir yükümlülüğün gerçeğe uygun değeri kadar olacaktır. İhraç edilen tutarla yükümlülük bileşeni arasındaki fark da özkaynak bileşenine dağıtılacaktır.

Finansal araçların borçlanma aracından özkaynak aracına dönüştürülmesi durumunda ise yükümlülük olarak raporlanan bileşen özkaynağa dönüştürülür. İlk kayda almada muhasebeleştirilen özkaynak bileşeni ise tablolarda korunmaya devam eder.

Dönüştürme işlemi sonucunda herhangi bir kazanç veya kayıp muhasebeleştirilmez.

Örnek 9.47:

A işletmesi 1.1.2020 tarihinde 5.000 adet paylara dönüştürülebilir tahvil ihraç etmiştir.

Tahvillerin vadesi 5 yıl ve nominal bedeli 1.000 TL’dir (toplamda 5.000.000 TL).

Tahvillerin kupon faizi yıllık %5’dir ve kupon ödemeleri her yılın sonunda yapılacaktır.

Her bir tahvil, vade sonuna kadar, nominal değer 1 TL olan 100 adet paya dönüştürülebilecektir. Tahvillerin ihraç edildiği tarihte benzer tahviller için piyasada uygulanan faiz oranı yıllık %8’dir.

31.12.2020 tarihinde 2.000 adet tahvil paya dönüştürülmüştür. Kalan 3.000 adet tahvil de vade tarihi olan 31.12.2024 tarihinde paya dönüştürülmüştür.

İhraç tarihinde dönüştürülebilir finansal aracın ilk kayda alınması sırasında öncelikle yükümlülük bileşeni gerçeğe uygun değerinden ölçülecektir. Yükümlülüğün gerçeğe uygun değeri benzer bir tahvilin gerçeğe uygun değeri olacaktır. İhraç tarihinde benzer tahviller için geçerli olan faiz oranı yıllık %8 olduğu için tahvilin değeri bu oran dikkate alınarak belirlenecektir.

Bu durumda yükümlülük bileşeninin gerçeğe uygun değeri tahvilin nakit akışlarının

%8 faiz oranı kullanılarak bugüne indirgenmesiyle hesaplanacaktır. Gerçeğe uygun değer aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır:

Yükümlülük Bileşeninin Değeri = 250.000/(1+0,08)¹ + 250.000/(1+0,08)² + 250.000/(1+0,08)³ + 250.000/(1+0,08)⁴ + 5.250.000/(1+0,08)⁵

= 4.401.094 TL

Özkaynak bileşeninin değeri ise toplam ihraç tutarı ile yükümlülük bileşeninin değeri arasındaki farktır. Özkaynak bileşeninin değeri aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır:

Özkaynak Bileşenini Değeri = 5.000.000 - 4.401.094

= 598.906 TL

1.1.2020 tarihinde paylara dönüştürülebilir tahvil ihraç edildiğinde aşağıdaki kayıt yapılacaktır:

Kasa 5.000.000 TL

Çıkarılmış Uzun Vadeli Borçlanma

Araçları 4.401.094 TL

Paya Dönüşen Borçlanma Araçları 598.906 TL

Yükümlülük bileşeni bir borçlanma aracı niteliğinde olduğu için Bölüm 9 uyarınca itfa edilmiş değeriyle ölçülecektir. İtfa edilmiş değerin belirlenmesinde etkin faiz oranı % 8 olarak kabul edilecektir.

Yükümlülüğün itfa edilmiş değeri aşağıdaki tabloda gösterilmektedir:

2020 2021 2022 2023 2024

Dönem başındaki defter değeri

4.401.094 4.503.181 4.613.435 4.732.510 4.861.111

Faiz (% 8) 352.087 360.254 369,075 378,601 388,889 Ödemeler (250.000) (250.000) (250.000) (250.000) (5.250.000) İtfa edilmiş

değeri

4,503,181 4,613,435 4,732,510 4,861,111 5.000.000

31.12.2020 tarihinde tahvilin faiz tahakkuku ve kupon ödemesine ilişkin aşağıdaki kayıt yapılacaktır:

Uzun Vadeli Finansal Borçlanma

Maliyetleri 352.087 TL

Çıkarılmış Uzun Vadeli Borçlanma

Araçları 352.087 TL

Çıkarılmış Uzun Vadeli Borçlanma Araçları 250.000 TL

Kasa 250.000 TL

31.12.2020 tarihinde 2.000 adet tahvil paya dönüştürülmüştür. Bu toplamda 200.000 TL (2.000 adet tahvil x 100 adet pay x 1 TL) nominal bedelli özkaynak payı ihracı olarak kaydedilecektir. Tahvile ilişkin yükümlülüğün 2/5’lik kısmı paya dönüştürüldüğü için 1.801.272 TL’lik tutarın (4.503.181 x 2/5) özkaynaklara aktarılması gerekecektir. Bununla birlikte ilk kayda almada muhasebeleştirilen özkaynak bileşeninin dönüştürülen kısmı (598.906TL x 2/5 = 239.562TL) sermaye hesabına aktarılacaktır.

31.12.200X0 tarihinde 2.000 adet tahvilin dönüştürülmesine ilişkin aşağıdaki kayıt yapılacaktır:

Çıkarılmış Uzun Vadeli Borçlanma Araçları 1.801.272 TL Paya Dönüşen Borçlanma Araçları 239.562 TL

Sermaye 200.000 TL

Pay İhraç Primleri 1.840.834 TL

2.000 adet tahvilin dönüştürülmesinin ardından sonraki dönemlerde tahvilin itfa edilmiş değeri aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır:

2021 2022 2023 2024

Dönem başındaki defter değeri

2,701,909 2,768,061 2,839,506 2,916,667

Faiz (% 8) 216,152 221,445 227,161 233,333 Ödemeler (150.000) (150.000) (150.000) (3.150.000) Dönem

sonundaki itfa edilmiş değeri

2,768,061 2,839,506 2,916,667 0

2021, 2022, 2023 ve 2024 yıllarında tahvilin faiz tahakkuku ve kupon ödemesine ilişkin yukarıdaki tabloda yer alan tutarlar kullanılarak kaydedilecektir.

31.12.2025 tarihinde ise tahvillerin tamamının paya dönüştürülmesine ilişkin aşağıdaki kayıt yapılacaktır:

Çıkarılmış Uzun Vadeli Borçlanma Araçları 3.000.000 TL Paya Dönüşen Borçlanma Araçları 359.344 TL

Sermaye 300.000 TL

Pay İhraç Primleri 3.059.344 TL

3.10.3. İşletmenin Kendi Paylarını Geri Satın Alması