Dönüşümcü liderlik modelleri

Son yıllarda, dünyanın birkaç bölgesinde dönüşümcü liderlik üzerine araştırmalar yapılmaktadır. Varsayımlardan biri, dönüşümcü otorite modelinin uzmanların birçok disiplindeki yönetim harikasını anlamalarına yardımcı olmasıdır.

2.1.4.2.1. Burns liderlik teorisi

Dönüşümcü liderlik fikri ilk olarak, değer tabanlı ve dönüştürücü otoriter formları teorik olarak analiz etmek için çalışan başlıca araştırmacı olan Burns (1978) adlı politik araştırmacı tarafından yaratılmıştır (Yukl, 1999). Ayrıca, otorite yazında çokca yer almasına rağmen, araştırmacıların iddialarını şöhrete taşıyacak belirli sorgulamaları cevaplamak üzere özel isteklerle çalıştıkları gerekçesiyle, yönetime dair odak fikrin gelişmediğinin farkına varmıştır. Burns, “inisiyatif” adlı kitabında, dönüşümcü liderlik fikrinin gelişiminin evrelerini belirlemiştir (Stewart, 2006). Burns, liderleri ve astların hedeflerine ulaşmak için tarafların çıkarlarını keşfetmeye çalışan insanlar olarak liderleri tanımlayarak “Liderlik” ve “İzleyicilik” bağlantısını kurmuştur. Burns, değer tabanlı liderlik ve dönüşümcü liderlik biçimleri arasında ayrım yapmıştır. Dönüşümcü liderler, işlerin yürümesi ve hedeflere ulaşma yolunda liderler ve astlar arasında değişimin olduğunu göstermektedir. Çok sayıdaki bakış açısından, bu kavram yönetim için başka bir terminolojidir. Liderler, astların ne yapmaları gerektiğini açıklar ve bir hedefe ulaşmak için ödüller sunarlar (Warrick, 2011).

Dönüşümcü liderleri, astların katkılarını takdir eden liderler olarak nitelendirdmiştir (Muenjohn, 2010). Ayrıca, motivasyon, vizyon ve tarafların kendi menfaatleri üzerinde toplu bir sebepten ötürü yükselmeye ikna edilmesi kapasitesinden yararlanarak bireylerde, gruplarda, ekiplerde ve kurumlarda büyük bir pozitif değişim gerçekleştirmiştir. Burns tarafından belirtildiği üzere dönüşümcü liderler

insanlara öncü olmaya odaklanır, kurumları değiştirmek için idari performans üstlenir ve onlara yeni bir yön verir. Hem etkileşimci hem de dönüşümcü liderlik zorunludur fakat gerçek önem otoriteden kaynaklanmaktadır (Warrick, 2011). Özetle, dönüşümcü liderler inançlara ihtiyaç duyar, gereklilikleri anlar ve desteklerini tahmin ederler (Turan ve Sny, 1996).

2.1.4.2.2. Bennis ve Nanusliderlik teorisi

1980’lerden beri, birçok yazar ve araştırmacı dönüşümcü liderlik teorisi hakkında görüşlerini sunmuştur. Dönüşümcü liderlik teorisi Bennis ve Nanus (1985) tarafından da formüle edilmiştir. Bennis ve Nanus (1985) tarafından önerilen teori, Bass (1985) tarafından sunulan örgütsel yönler ile hemfikirdir, ancak dönüşümcü liderlik teorileri, liderin örgütsel performans üzerindeki etkisinin doğru bir şekilde sınıflandırılmış tanımlamasıyla geliştirilebilir (Yukl, 1999).

Bennis ve Nanus (1985) güçlü liderleri incelemişler ve vizyonlarını astlarına zahmetsizce anlaşılabilecek bir şekilde aktardıklarını görmüşlerdir, böylece liderler iyi desteklendiğinde, güven oluştuğunda ve yeterince pratik olduğunda önemli başarılar mümkün olmaktadır (Gomes, 2014).Aynı şekilde Bennis ve Nanus’a göre (1985), dönüşümcü liderliğin sunduğu vizyon, izleyicilere bir tür taahhüt gibi hissettikleri çabalarının önemini göstererek onları motive eder. İnsanların, kurum içindeki iyi ya da kötü, eleştirel ya da önemsiz arasındaki farkı ve temel liderlik ve faaliyetinin hızını ve doğasını geliştirmeye hizmet eden şeyleri kavramasını kolaylaştırır (Tracey ve Hinkin, 1994).

Bennis ve Nanus’a göre, sonuçları daha az tutarlı olmasına rağmen, dönüşümcü davranışlar standart olanlarla pozitif ilişkilidir. Betimsel gözlem temelli araştırmalar ve görüşmeler, dönüşümcü liderliğin etkinliğini doğrulamaktadır. Öte yandan, üst düzey yöneticileri içeren betimsel araştırmalar, genel olarak çalışanların liderlerini çekici olarak görmediklerini ortaya koymuştur (Bennis ve Nanus, 1985).

1986’da Tichy ve Devanna dönüşümcü liderlik ile ilgili teorilerini formüle etmiştir. Onlara göre, dönüşümcü liderlik değişme, vizyon yaratma, onları gerçeğe dönüştürmek için sorumluluk gösterme ve nihai olarak kurumların değişim gereksinimi karakterize eder (Tichy ve Devanna, 1986). Hinkin ve Tracey (1994) dönüşümcü lideri, eski yöntemlerin artık daha etkili olmadığı ve daha sonra misyonu yeniden düzenleyerek kurumun rolünü düzeltmeye hazır olduğu konusunda diğerlerini ikna eden bir lider olarak açıklar. Aynı araştırmacıların belirttiği gibi, üç konu dönüşümcü liderliğin ayrılmaz bir parçasıdır: (1)yenilenme gereksinimini algılamak, (2)bir vizyon oluşturmak, (3)değişimi düzenlemek (Turan ve Sny, 1996).

Tichy ve Devanna (1996) dönüşümcü liderleri etkileşimci olanlardan ayıran belirli nitelikleri araştırmak için çaba sarf etmişlerdir. Bu nitelikler aşağıdaki gibi açıklanmaktadır (Simic, 1998).

 Uzmanların geliştirici nitelikleri: Dönüşümcü liderlik, çok yönlü, iş odaklı, vizyoner ve uyarlanabilir ilişkiler kurar. Vizyonları, bireyleri değişiklikler yaratmaları ve başkalarının onları kabul etmeleri için yönlendirmeyi mümkün kılar.

 Cesaret: Dönüşümcü liderlik, kırılmaya ve alışılmadık bir iş yapmak da dahil olmak üzere her türlü duruma hazırlıklıdır. Liderlerin bilimsel kapasiteleri, kabul edilmesi zor olmasına ragmen gerçekle yüzleşmelerine izin verir.

 Açıklık ve güvenin yerleştirilmesi: Dönüşümcü liderler astları ile etkileşime girdiklerinde, açık, gerçek ve sorunlara yönelik güvence vermeye hazırdırlar. Böylelikle, olağanüstü güçlere sahip olmalarına rağmen, dönüşümcü liderler astları konusunda hassastır ve onları hazır tutmak için her şeyi denerler.

 Niteliklere göre liderlik: Dönüşümcü liderler, kaliteli bir imaj yaratırlar ve liderlik tarzları sayesinde önemli nitelikler sergilerler.

 Yaşam boyu öğrenme: Lider olarak, dönüşümcü liderler deneyimlerinden dersler alır ve bunları gelecekte de kullanırlar. Bunun için zihinlerinde, yöntemlerinde, davranışlarında vb. radikal değişiklikler yaratırlar.

 Zorlayıcı, belirsiz ve şüpheli durumlarla yüzleşme yeteneği: Dönüşümcü liderler herhangi bir durumla yüzleşmeye hazırdır. Çok yönlü iş ortamlarını, günümüz örgütlerinin varlığını sürdürdüğü mevcut kırılganlık ve alışılmamış koşullar

düzeyini takip ederek, bu tür koşullardaki etkin yaratıcılığın kapasitesi inanılmaz biçimde oldukça önemlidir.

 Vizyon: Dönüşümcü liderler büyük bir vizyona sahiptirler, vizyonlarını etkin bir şekilde müzakere ettikleri ve vizyonlarını takipçilerine ilettikleri zaman geleceği şekillendirecek kapasiteye sahip olurlar. Bu çok fazla enerji gerektirir.

2.1.4.2.4. Bassliderlik teorisi

Bernard M. Bass (1985), dönüşümcü liderlik kavramını yaratmış ve incelemiştir. Dönüşümcü liderleri açıklayan, dürüstlük, nezaket, etkili hedefler koyma, standartları yükseltme, bireyleri güçlendirme, destek verme ve onaylama, bireylerin duygularını ve ilgilerini karıştırma ve bireyleri kendi özgüvenlerini gözden geçirmek, çıkarlar ve daha yüksek hedeflere ulaşmak için motive etme gibi özellikleri olan belirli uygulamaları ortaya koymuştur (Warrick, 2011).

Burns etkileşimci ve dönüşümcü liderlik teorisini dikkate alan Bass (1985), dönüşümcü liderliğin farklı modellerinin ve bunların tahmin edilen bileşenleri ile ilgili hipotezini ortaya koymuştur (Turan ve Sny, 1996). Bass, incelemesinde askeri ve eğitim örgütlerine odaklanmıştır. Dönüşümcü liderliğin yeni dünya görüşünü sunmuştur. Araştırmasının büyük bir kısmı, Burns’ün önceki çalışmalarından elde edilen yetersizlikler ve sorunlara dayanmıştır. Dönüşümcü liderliğin yoğun olduğuna ve izleyicileri harekete geçirmeye ihtiyaç duyduğuna dair kanıtlar keşfetmiştir (Stewart, 2006).

Bass, dönüşümcü liderliğin bir dizi yapıya uyum sağlama kapasitesine ek olarak, “kültürden muaf” koordineli bir teori olduğu fikrini geliştirdiğini öne sürmüştür. Bass, dönüşümcü liderliğin duruma bağlı olarak ya emre dayalı ya da katılımcı olduğunu belirtmiştir (Bass, 1997).

Bass’ın belirttiği gibi, izleyicileri liderlerin düşüncelerinin ardındaki şüpheleri daha derinlemesine kavramak üzere odaklanmaya meşru biçimde yönlendirdikleri zaman

liderler destekçilerine karşı zihinsel olarak canlandırıcı olabilirler. Dönüşümcü liderler katılımcı fakat doğrudan görüş ve düşünce sergilerler (Muenjohn, 2010).

Bass, dönüşümcü liderlerin beklenenden daha fazlasını başardığına inanmaktadır. Bass, liderlerin belirli yollarla astların bağlılık düzeyini yükseltmek için belirli bir hedefi takip ettiğine inanır. Dönüşümcü liderlik, Tam Liderlik Aralığı olarak sınıflandırılır ve bunun belirli koşullarda uygulanmasının etkileri daha ayrıntılı bir şekilde araştırılır (Stewart, 2006). Bass, aynı şekilde ileriki bölümde tartışılacak olan ideal etki, ilham veren motivasyon, entelektüel uyarım ve bireysel ilgi gibi birkaç dönüşümcü liderlik ölçümünü de kabul etmiştir (Bass, 1999).