Geri Dönüşüm Lojistiğ

Geri Dönüş Lojistiği, lojistik faaliyetlerde ters yönlü süreç olup; sadece üretim sonrası süreçte ortaya çıkan kalıntıların planlı ve organize bir biçimde yok edilmesi veya yeniden kullanılabilir hale getirilmesini değil bu atıkların toplama merkezleri aracılığı ile yok edilmesi ve ayrıştırma merkezine ulaştırılmasını ifade eder (Erdal vd, 2010: 474). “Belediyelerin cam, metal, karton, plastik vb ambalaj malzemelerini, geri dönüşüm yerlerine göndererek yeniden kullanılabilir hale getirmelerine, bozuk veya defolu olan bir ürünün gerekli ayrıştırmadan sonra hammadde işleme tesisine kadar yönlendirilmesine “geri dönüş lojistiği” denir” (Yarmalı, 2012: 4).

2.2.1. Geri Dönüşümde Atıklar

Geri dönüşüme konu olan tüm ürünler genel olarak sanayi, evsel ve ambalaj atıkları olmak üzere üç ana atık sınıfına ayrılmaktadır (Akt. Erdal vd, 2010: 470). Çığgın (2006) “Türkiye’deki elektrikli ve elektronik ekipman atıklarının sınıflandırılmadığının, bu atıkların genel atıklar ile değerlendirildiğini ve bu nedenle elektrikli ve elektronik ekipman atıklatıyla ilgili istatistiksel verilerin olmadığını” vurgulamaktadır. Yazara göre “demontajı yapılarak geri dönüşüme uğrayacak elektrikli ve elektronik ekipman atıklarının içerdikleri mataryellerin ayrıştırılacağı bir geri dönüşüm tesisi zorunluluktur”. Tersine lojistik uygulanırken atık stratejileri dikkate alınmaktadır. Atık stratejileri aşağıdaki gibi değerlendirilmektedir (Küçük, 2012: 191):

 Atıktan kaçma

47

 Atığı değerlendirme

 Eleme ve yeniden kazanma stratejileri

Endüstriyel atıklar, evsel veya endüstriyel kullanım sonucu ortaya çıkan çevreye verilmesi sonucu çevre kirlenmesine yol açabilen, insan sağlığı ve diğer canlılara zarar verme riski taşıyan maddelerdir (Akt. Erdal vd, 2010). Atık lojistiği yapan firmalar, ambalaj atıklarının toplanmasında milk run sistemini kullanabilmektedirler. Buna göre ürünlerin dağıtıldığı araçlar ürünü bir noktaya bıraktıktan sonra aynı noktadan ambalaj ve diğer kullanılabilecek materyalleri toplamaktadırlar (Erdal vd, 2010: 483-484). Bu sayede firma üretimde kullandığı ambalaj malzemesinin büyük bölümünün dönüşümünü sağlayabilmektedir (Akt. Erdal, 2010: 484). Çevreye verilecek zararın minimuma indirilebilmesi için yeşil işletmeler 3T yaklaşımını uygulamaya çalışmaktadırlar (Akt. Erdal vd, 2010: 468); T:Tüketimin Azaltılması T:Tekrar Kullanım T:Tekrar Kazanım (Geri

Dönüşüm)

Kaynak: Akt. Erdal vd, 2010: 469.

Görgüç (2009) Türkiye’de “akü tüketimi ve hurda akü miktarının geri dönüşüm tesislerinin kapasitesinden fazla olduğunu; arıtma yapılmadan geri dönüşümü yapılan hurda akülerinin çevreye ve insan sağlığına ne kadar zararlı olabileceğini işaret etmektedir”. Yazar “bir akü geri dönüşüm tesisinde uygulanan

Toplama İşleme Geri Dönüşüm Geri toplama Lojistiği Dağıtım Lojistiği Yerleştirme Garanti teminatı Pazarda Yer Alma Dağıtım Ürün Meydana Getirme Mikro Lojistikte Merkezi Merkezi Raporlama ve Temizleme Tedarik Zinciri İade Zinciri

48 geri dönüşüm sayesinde atık deşarj değerlerinin çevreye verdiği zararların minimize edilebilmesi için ileri seviye teknolojilerle hem ekonomik hem de çevre etkilerinin azaltıldığını” vurgulamaktadır.

2.2.2. Geri Dönüşüm Aşamaları

Geri Dönüşüm Lojistiğinde şu aşamalar izlenmektedir (Erdal vd, 2010: 488):

 Birinci aşamada, tüketicilerin çeşitli nedenlerle kullanmadığı ürünler sokak ve caddelerde bulunan geri dönüşüm konteynerlerde toplanmakta ya da gezici arabalarda toplanır.

 İkinci aşamada toplanan atıklar özelliklerine göre ayıklanır.

 Üçüncü aşamada geri kazanmaya müsait atıklar, uygun bir geri kazanım yöntemi ile tekrar kullanılabilir hale getirilir.

 Dördüncü aşamada ise geri kazanılır durumda olmayan ürünler yakma veya gömme yoluyla uygun bir şekilde imha edilmektedir.

 Son olarak da geri kazanılan ürünler, birincil veya ikincil pazarlarda yeniden satışa sunulmaktadır.

2.2.3. Geri Dönüşümde Kullanılan Yöntemler

Çığgın (2006) elektrikli ve elektronik ekipman atıklarının geri dönüşümünde kullanılabilecek geri dönüşüm yöntemlerine değinerek, mekanik ve fiziksel ayırma yöntemlerinin diğer ayırma yöntemlerine göre daha avantajlı olduğunu belirtmektedir. Ters lojistikte geri dönüşüm faaliyetleri uygulanırken kullanılan yöntemler fiziksel, kimyasal ve biyolojik ayrıştırma yöntemleri şeklinde aşağıdaki gibi sıralanmaktadır (Akt. Erdal vd, 2010: 492-493):

a) Fiziksel Arıtma Yöntemleri: Özellikle otomotiv lojistiğinde

uygulanan bu yöntem güçlü çekim kuvvetine sahip bir madde kullanılarak ayrıştırma sağlanabilmektedir. Büyük boyutlardaki parçaları tutmak için kullanılır.

49 Ayırma işlemi ise yerçekimi, merkezkaç, manyetik ve elektrostatik kuvvetler kullanılarak yapılmaktadır.

b) Kimyasal Arıtma Yöntemleri: Bu yöntemde bazı kimyasal işlemler

yapılarak maddelerin ayrışması sağlanır. Atıkların ve atık arıtımında uygulanan kimyasal özellik ve tepkimelere bağlı olarak işlemler değişir.

c) Biyolojik Arıtma Yöntemleri: Ayrışan atıklar; bakteri, mantar ve

diğer organizmalar yardımıyla parçalanarak tekrardan sanayiye gönderilir, ayrıştırılması imkânsız veya ekonomik açıdan verimli olmayan maddeler ise ısıl yöntemler ile yakılarak yok edilirler.

2.2.4. Geri Dönüşümde Tarafların Sorumlulukları

“Geri dönüşüm lojistiğinde tüketiciler, üreticiler, toptancılar, perakendeciler ile lojistik hizmet üretenler, kamu yönetimi gibi taraflar yer almakta olup bazı sorumlulukları vardır. Üreticiler, depolama hizmeti verenler ve taşımacılar gibi tarafların sorumlulukları aşağıda kısaca belirtilmektedir” (Erdal vd, 2010: 484-487).

Üreticilerin Sorumlulukları: Üreticiler; ilgili yasal düzenlemeler

çerçevesinde atık üretimini en az düzeye indirecek tedbirleri almak, atık beyan formunu her yıl doldurarak Çevre ve Orman Bakanlığına göndermek ve atıklarla ilgili işlemlerde Valilikten izin almakla ve işlemlerin tamamlandığını yetkililere bildirmekle yükümlüdürler.

Depolama Hizmeti Verenlerin Sorumlulukları: Depolama hizmeti

verenler gerekli lisansa sahip olmaları, atık depolarının kanalizasyon ve temiz su kanallarından izole edilmiş olması gerekmektedir.

Taşıma Hizmeti Verenlerin Sorumlulukları: Taşıma hizmeti verenlerin

50 tasarlanmış olması gerekir. Ayrıca taşımacılar verdikleri hizmetin özelliklerine göre taşımayı gerçekleştirmek zorundadır. Taş (2009) “lisanslı araçların geri kazanım tesislerine ve geçici depolara taşıma yapabildiğine, lisanssız araçlarla ise merkezlere ve ana bayilere taşıma yapılabildiğini” belirtmektedir.