Dönüşüm Ağaçlarının (TT) Oluşturulması

Dönüşüm Ağacı (TT), bir dönüşüm ya da eylem planının adım adım tasarlanmasını sağlayan neden-sonuç mantığı ile oluşturulan bir ağaçtır. Mevcut gerçeklikleri bir takım eylem adımları ile birleştiren ve beklenen etkileri adresleyen bir araçtır. Dönüşüm Ağacı (TT), bir önceki beklenen etkiyi takip eden spesifik eylemlerle bir araya getirerek yeni etkiler yaratan bir katkı sürecidir. Dönüşüm Ağacının (TT) Düşünen Süreçler akışı içerisindeki yeri, Şekil 2.16’da verilmiştir.

Problemin analizi için oluşturulan Dönüşüm Ağacının tamamı Ek 5’te verilmiştir. Daha kolay incelenmesi amacıyla aynı Ağaç iki parça halinde Şekil 3.41 ve Şekil 3.42’de incelenebilir. Dönüşüm Ağacı (TT) ve Gelecek Gerçeklik Ağacı (FRT) arasında benzerlikler vardır. Her ikisi de henüz olmayan gelecekteki gerçeklikler ile ilgilenmektedir. Her ikisinde de mevcut durumda yapılması gereken değişiklikler ele alınır. Her ikiside mevcut gerçeklik ile başlar ve yeterlilik mantığına dayanır. Bu iki ağaç arasında önemli iki fark bulunmaktadır. Gelecek Gerçeklik Ağacı (FRT), bir eylem rotası amacıyla oluşturulan ve bu rotanın, nihai istenen etkiyi oluşturup oluşturmadığı ya da yan istenmeyen etkilere sebep olup olmadığının belirenmesi amacı ile kullanılır. Dönüşüm Ağacı (TT) ise, yapılmasına karar verilen şeyin nasıl yapılacağı ve adım adım zaman sırasının belirlenmesidir.

4. PROBLEMİN TANIMI

Araç Rotalama Problemleri (VRP) hem özel hem de kamu sektöründe, lojistik yönetiminin temel konularından birini teşkil etmektedir. Bu problem, bir kullanıcı kümesi için ilgili kısıtlar da göz önüne alınarak, optimal araç rotasının belirlenmesinden oluşmaktadır. İlgili operasyonel kısıtlar; bir araç tarafından taşınan toplam talebin belirli bir kapasiteyi geçmediği, belirli bir rotanın tamamlanma süresinin öngörülen bir süreyi aşmadığı ve müşteriler tarafından belirlenen hizmet zamanı pencerelerine uyulduğunu göstermiştir. Uzun taşıma uzaklığı rotalamasında, araçlara genelde bir seferde tek görev verilirken, kısa mesafeli taşıma uzaklığında görevler kısa sürelidir ve bir tur görevler sıralamasından oluşmaktadır.

Gerçek zamanlı olarak çözülmesi gereken çeşitli önemli problemler mevcuttur. Gerçek zamanlı ve Dinamik Araç Rotalama Problemleri (DVRP) konusundaki araştırmaları tetikleyen başlıca konular şunlardır:

• Dinamik Filo Yönetimi

Çeşitli büyük ölçekli operasyonlar, malların gerçek zamanlı dağıtımını gerçekleştirmek üzere araçların sevkiyatını gerektirmektedir. Bu tür operasyonların optimizasyonu ile önemli kazançlar elde edilebilir (Brown ve Graves, 1981, Brown vd., 1987, Goetschalckx, 1988, Powell, 1986, 1990, Rego ve Roucairol, 1995, Savelsbergh ve Sol, 1998).

• Tedarikçi Yönetimindeki Dağıtım Sistemleri

Tedarikçi yönetimindeki sistemlerde, dağıtım firmaları müşteri envanter seviyelerini tahmin ederek, emniyet stoğu tükenmeden ikmal etmektedirler. Bu tür problemlerde talepler önceden bilinmekte ve tüm müşteriler statik kabul edilmektedir. Talebin önceden bilinemeyeceği durumlarda müşterilerin küçük bir kısmı emniyet stoğunun altına inebilir ve acilen sevkiyat yapılması gerekebilir (Campbell vd., 1998, Larsen, 2001).

• Kurtarma ve Tamir Hizmetleri Firmaları

Bu tür hizmet veren firmaların da rotalama faaliyetlerini optimize etmeleri gerekmektedir (Madsen vd., 1995, Weintrub vd., 1999, Brotcorne vd., 2003).

• Gezgin Tamirci Problemi (TRP)

Bir Banka ATM’nin arızalandığı ve teknik servis elemanı tarafından tamir edilmesi gereken bir durumu göz önüne alalım. Teknisyenin izleyeceği rota, uzaklığa veya arızanın önem

derecesine göre belirlenecektir. Bu problem genelde Dinamik Gezgin Satıcı Problemi (DTSP) olarak adlandırılmaktadır. Aynı şekilde evlerde meydana gelen elektrik kesintilerine müdahale etmek üzere gezen bir elektrikçi de benzer yapıda bir problem oluşturmaktadır.

• Kurye-Kargo Hizmetleri

Kurye şirketleri, dünya çapında paket ve postaların müşterilerden toplanması ve yine belirli bir zaman kısıtı içerisinde, teslim edilmesi gereken yere ulaştırılmasına çalışmaktadır. Ulaştırılması gereken posta ve paketler sadece yerel değil aynı zamanda şehirlerarası/uluslar arası da olabilir. Müşterilerden toplanan posta ve paketler merkezlerde toplanmakta ve oradan dağıtılmaktadır. Gerçekleştirilen bu işlem statik rotalama problemi kapsamındadır. Teslimat işlemleri statik rotalama problemi yapısındadır. Çünkü adres bilgileri önceden bellidir. Toplama işleminde ise, bilgiler şoför ve araç yolda iken bildirildiği için, problem dinamik yapı kazanmaktadır.

• Mazot dağıtımı

Bu özel durumda evlerinde ısınma için mazot kullanan müşterilerin ortalama tüketim miktarları göz önüne alınarak ne kadar süre sonra mazota ihtiyaçları olacağının hesaplanması ve buna göre dağıtım rotasına dâhil edilmeleri söz konusudur. Rota, önceden müşterilerin ihtiyaç durumlarına göre belirlenebildiği için, problem statik yapı göstermektedir. Ağır kış şartlarında, müşterilerin beklenenden daha önce mazota ihtiyaç duyması durumunda ise, problem dinamik yapı kazanacaktır. Problemin çözümü ile ilgili olarak ortaya çıkan başka bir problem ise, ortalama sarfiyat bilgisinin güvenilir bir bilgi olarak kabul edilmemesi ve müşteri talepleri ile ilgili, stokastik bir yapının göz önüne alınması gerekliliğidir. Bu da problemin çözümünü zorlaştırmaktadır.

• Taksi Servisleri

Taksilerin yönetimi, bir başka günlük dinamik rotalama problemini oluşturmaktadır. Birçok taksi için dinamik müşteri yüzdesi çok yüksektir.

İletişim ve bilgi sistemlerindeki son gelişmeler, araç filolarının gerçek zamanlı olarak yönetilmesine imkân vermektedir. Coğrafik bilgi sistemleri (GIS), global konumlandırma sistemleri (GPS), trafik akış sensörleri ve cep telefonları, araç lokasyonları, yeni müşteri istekleri ve seyahat süreleri ile ilgili tahminler, gerçek zamanlı veriye ulaşımı kolaylaştırmaktadır. Bu veriler uygun şekilde kullanılırsa, rotalama ve dağıtım maliyetlerinin azaltılmasında ve hizmet seviyesinin geliştirilmesinde yardımcı olacaktır. Bu amaçla

taleplerde değişiklik oldukça veya yeni gelişmelere göre rotaların güncellenmesi gerekmektedir.

Son yıllarda, gerçek zamanlı algoritmaların hızlanmasını sağlayan ve kalitesini etkileyen üç gelişme olmuştur. Bunlardan birincisi, bilgisayar donanımında gerçekleşen gelişmeler ile hesaplama gücünün daha da artmış olmasıdır. İkincisi, hesaplama süresinin uzamasına sebep olsa da, etkisi çoğunlukla çözüm doğruluğu üzerinde olan, güçlü sezgisel yöntemlerin geliştirilmiş olmasıdır. Üçüncü önemli gelişme ise paralel hesaplamadır. Yani dinamik veri akışına bağlı olarak hesaplamaların kısa sürede güncellenmesi mümkün olmaktadır. Bu üç özelliğin bileşimi, dinamik bağlamda gerçek zamanlı çözümler üretebilen, yeni nesil güçlü algoritmaların oluşturulmasına imkân vermiştir.