Cumhuriyetin İlanından Günümüze Ortaöğretim Programlarında Konuşma

Zorunlu eğitimi kapsayan on iki yıllık eğitim sürecinde öğrenci, ortaöğretim aşamasında Dil ve Anlatım dersi dışında konuşma hakkında hiçbir eğitim almadan yükseköğretime geçmekte ya da meslek hayatına atılmaktadır. Bu nedenle ortaöğretim, konuşma eğitimi açısından oldukça önemli bir dönemdir. Çünkü ülkemiz için yetiştirdiğimiz insan kaynağı, yükseköğretimde aldığı iki dönemlik Türk Dili dersi dışında bütün meslek hayatı boyunca bir başka eğitim almaksızın orta ve yükseköğretimden aldığı konuşma eğitimi, bilgi ve kazanımlarıyla mesleğine başlamaktadır. Bu bakımdan Cumhuriyet döneminden günümüze ortaöğretim kurumlarında konuşma eğitimine verilen önemi ve konuşma eğitiminin yerini derinlemesine ele alarak ortaöğretimde konuşma eğitiminin bugünkü durumunu incelemek gerekmektedir.

Tahrir, Kompozisyon, Dil ve Anlatım ile sesli okuma kapsamında kısmen Kıraat, İnşat ve Kitabet dersleri kapsamında ele alınan konuşma eğitimi ile ilgili içeriğe, Cumhuriyetin ilanından günümüze kadar geliştirilen ve uygulanan tüm programlarda örtük olarak yer verilmiştir. Ancak konuşma eğitimi kapsamında ele alınan konular, dersin amaçları, ders saatleri ve ders uygulamasına yönelik yöntem ve teknikler programlara göre farklılık göstermiştir. Bu doğrultuda, Cumhuriyetin ilanından bu güne

kadar uygulanan ders programlarında yer alan konuşma eğitimi içerik, amaç, yöntem ve ders saati konusunda yapılan değişiklikler açısından şu şekilde sınıflanabilir:

a) 1927 - 1929 – 1942 Öğretim Programları b) 1949 – 1952 Öğretim Programları c) 1954 - 1956- 1957 Öğretim Programları d) 1976 Öğretim Programı e) 1992 - 1995 – 1998 Öğretim Programları f) 2005 Öğretim Programı

Bu sınıflandırma kapsamında aynı grupta yer alan öğretim programları, konuşma eğitimine yönelik içerik, amaç ve ders saatleri açısından birbirlerinin neredeyse tekrarı niteliğinde olması nedeniyle bir arada ele alınmıştır. Bu doğrultuda, Cumhuriyetin ilanından günümüze kadar uygulanan tüm ders programlarında yer alan konuşma eğitimi; amaç, içerik, ders saati, uygulanan yöntem ve teknikler açısından değerlendirilmiştir.

Tablo 1: Cumhuriyetten Günümüze Öğretim Programlarında Ders Saati, Ders Adı ve

2.1.2.2.1. 1927- 1929- 1942 Öğretim Programları

1927 Öğretim Programı: Edebiyat tarihi ağırlıklı 1924 programının ardından

Gustave Lanson ile Amerikalı eğitimcilerin liselerde edebiyat öğretiminin nasıl olması gerektiği konusundaki görüşleri ile MEB müfettişlerinin raporları üzerine hazırlanan Orta Mektep ve Lise Edebiyat Programlarına Zeyl başlıklı yazıda, programda kompozisyon çalışmalarına da yer verilmesi gerektiği belirtilmiştir (Yücel, 1938: 171; Karakuş, 2000: 46). Söz konusu eleştiriler doğrultusunda, “Okuma” dersinin yanı sıra “Tahrir (Kompozisyon)” dersine programda ilk defa yer verilmiş ve 1927 Öğretim programı uygulamaya konulmuştur.

Ders Adı 1 SINIF 2 SINIF 3 SINIF

İnceleme ve Kompozisyon 1 1 1

a)Amaç: 1927 öğretim programında kompozisyon dersinin programa girmesiyle, “bugünün demokratik ve modern ihtiyacının son derece nazar-ı dikkate alınacağı” programa eklenir (Işıksalan, 2000: 18). Yöntem (1927)’e göre, edebiyat tarihi yüksek tedrisata bırakılmalı, öğrenci ortaöğretimde demokratik terbiyeyi almış, zevki oluşmuş ve yazma ile konuşmayı öğrenmiş olmalıdır. Bu nedenle 1927 programında, öğrencilerde yazma alışkanlığı oluşturma, okuduğu eser hakkındaki düşüncelerini, duygu, düşünce ve hayallerini rahatça sözlü ya da yazılı olarak ifade edebilme bilinci geliştirilmesi amaçlanmıştır.

b) Dersin uygulanmasına ilişkin esaslar, yöntem ve teknik önerileri: Öğretim

programına göre derslerin işlenmesinde; metne dayalı inceleme, tahlil, sözlü ve yazılı ifadelere yer verilmesi gerektiği belirtilmiş ancak açık ve net yöntem önerilerinde bulunulmamıştır. Derslerin uygulanması sırasında uyulması ya da dikkat edilmesi gerekenler hakkında bilgi verilmemiştir.

c) Eleştiriler: Programda, öğrencinin okuduğu yazıyı inceleme, çözümleme ve

düşüncelerini yazılı ya da sözlü olarak ifade etme becerisi kazanarak okuma ve yazma becerilerini bir arada geliştirmesi hedeflenmiştir. Söz konusu hedef, konuşma eğitiminin uygulamalı olarak işlenmesi gerektiği konusunda atılan ilk adımdır. Ancak okullarda okuma ve yazma etkinliklerine yeterince yer verilmemesi ve kullanılan tek aracın

sadece edebiyat tarihi kitapları olması nedeniyle program gerektiği gibi uygulanamamıştır (Işıksalan, 2000: 18).

1929 Öğretim programı: Programda, ortaokul ve lisede ana dili öğretimi bir

bütün olarak düşünülmüş ve dersin adı her düzey için Türkçe olarak değiştirilmiştir. Konuşma eğitimi, Türkçe dersi içerisindeki “Tahrir” (kompozisyon) bölümü kapsamında verilmektedir.

Ders Adı 1 SINIF 2 SINIF 3 SINIF

Tahrir (Kompozisyon) 1 1 1

a)Amaç: Ders programına göre, ortaokul ve lise Türkçe öğretim programının

hedefi; “Millî ve medeni hayatın çeşitli yönlerine yansıyan eserlerle talebenin fikri ve hissi alakasını temin etmek.” olarak belirtilmiş ve sözlü anlatım açısından öğrencinin ulaşması gereken amaç şu şekilde ifade edilmiştir (Yücel, 1938: 197): “Talebeyi, meramını ağızdan ifade etmeye alıştırma.” Belirlenen amaçlar doğrultusunda, öğrencinin kendisini ifade becerisi kazanmasının önemi ile konuşmanın alıştırma ile kazanılan ve uygulama gerektiren bir beceri olduğunun anlaşıldığı görülmektedir.

b) İçerik: Tahrir dersi kapsamında ele alınan konuşma eğitimi ders içeriğinin

sınıflara dağılımı ve kapsamı şu şekildedir (T.C. Maarif Vekâleti, 1929: 26-29): Lise 1: Tahrir (1 saat): Serbest ve hududu çizilmiş mevzular, tasvir, tahkiye, mektup, ufuk dissertation (mütalaname)ler, compte-rendu icmal (özet))’ler.

Lise 2: Tahrir (1 saat): Serbest ve hududu çizilmiş mevzular: Tasvir, tahkiye, gerek kıraat kitaplarında, antolojilerde, broşürlerde, mevcut parçalarda gerekse muallim hanım ve beylerin hariçten seçecekleri eserlerde ve sınıfta eseri tetkik edilmiş muharrirlere dair dissertation (mütalaname)’ler ve yine bu gibi eserlere ait edebî tahliller ve büyükçe bir eser hakkında compte-rendu (icmal)’ler.

Lise 3: Tahrir (1 saat): İkinci sınıfta olduğu gibi

c) Dersin uygulanmasına ilişkin esaslar, yöntem ve teknik önerileri: Öğretim

programlarında dersin uygulanmasına ilişkin esas, yöntem ve teknik olarak belirtilen unsurlar, Türkçe dersinin bilgi aktarmaktan çok, öğrenciye beceri kazandırarak onu uygulamaya yönlendiren bir ders olması gerektiği; yazılı ve sözlü anlatımın bir arada dengeli olarak yürütülmesi gerektiği ve Türkçe öğretmeninin gösterdiği düzgün ve güzel anlatım konusunda gösterdiği özenin diğer öğretmenlerin de göstermesi gerektiği

konusundadır (TC. Maarif Vekâleti, 1929: 26-29). Programda, konuşma ve yazma yeteneklerinin koşut olarak geliştirilmesi gerektiği ifade edilmiştir ancak tam olarak dersin işlenişine yönelik açık ve net bir yöntem teknik önerisinde bulunulmadığı görülmektedir.

1942 Öğretim programı: Bu programda, sadece lise üçüncü sınıfların ders

içerik ve dağılımlarında bir değişiklik yapılmış ve "Klâsik Şube, Lise: 3 Edebiyat Programı" adıyla yeni bir öğretim programı hazırlanmıştır (Tebliğler Dergisi 197, 9 Kasım 1942: 38). Programda dersin amacı tekrar belirtilmediği için bir önceki öğretim programının amacını benimsediği düşünülmektedir. Dersin adı “Tahrir”dir ve süresi lise son sınıflar için haftada bir saat olarak belirtilmiştir.

a) İçerik: Dersin konuşma eğitimi kapsamında 1929 öğretim programı

içeriğinden tek farkı, öğrencinin genel bilgi seviyesine uygun konu seçilmesi konusunda bir ifadenin eklenmesidir. Bu doğrultuda ders içeriği şu şekilde ifade edilmiştir (Tebliğler Dergisi 197, 9 Kasım 1942: 38):

“Talebenin umumî bilgi seviyesine uygun mevzular: Tasvir, tahkiye, gerek okuma kitaplarında, antolojilerde, broşürlerde, mevcut parçalarda, gerekse öğretmenlerin hariçten seçecekleri eserlerde ve sınıfta eseri tetkik edilmiş muharrirlere dair mütalanameler; yine bu gibi eserlere ait edebî tahliller, büyükçe bir eser hakkında icmaller.”

b)Dersin uygulanmasına ilişkin esaslar, yöntem ve teknik önerileri: Dersin

işlenişine yönelik yöntem ve teknik önerilerine yer verilmemiş ancak derste kullanılabilecek materyal çeşitliliğinin arttırılması gerektiği ifade edilmiştir.

1927- 1929 – 1942 Öğretim Programlarına Yönelik Eleştiriler

Programda belirtilen içerik, Türkçenin bilgiden ziyade beceri kazandırmaya yönelik bir ders olduğunun ve uygulamalı olarak işlenmesi gerektiğini ifade etmektedir. Öğrencilerin sözlü ve yazılı anlatım becerilerinin dengeli bir şekilde geliştirilmesi için her iki anlatım türüne yönelik çalışma yapılması gerektiği belirtilmiştir. Öğretmene, konu seçiminde belirli ölçülerde serbestlik tanınarak çeşitli antoloji ve broşürlerden faydalanabileceği ifade edilmiştir. Söz konusu çeşitlilik, öğrenciye farklı konular hakkında düşünme alışkanlığı kazandırılması, konuşma ve yazma yeteneklerinin geliştirilmesi ve konuşma eğitimi kapsamında yapılacak çalışmalar hakkında öneride

bulunulması, daha önce programda bile yer almayan konuşma eğitimi açısından olumlu yönde bir gelişmedir.

Programda öğretmenlere, faydalanmaları tavsiye edilen eserler, konular ya da yazarlar hakkında öneride bulunulmaması, kazanımların açık ve net ifade edilmemesi çok genel ifadeler kullanılması, uygulamada dikkat edilmesi gerekenler hakkında bilgi verilmemesi, öğretmen ve sınıfa göre öğretimin farklılaşmasına sebep olabilmesi açısından eleştirilebilir. Program, öğrencinin okuduğu yazıyı inceleme, çözümleme ve düşüncelerini yazılı ya da sözlü olarak ifade etme becerisi kazanarak konuşma ve yazma dil becerilerini bir arada geliştirmesini hedeflemesi açısından önemlidir. Ancak genel olarak değerlendirildiğinde, konuşma eğitiminin programlarda ilk defa yer alması ve uygulamalı olarak gerçekleştirilmesi gerektiğini ifade etmesi açısından diğer öğretim programlarından farklılık göstermektedirler.

2.1.2.2.2. 1949-1952 Öğretim Programları

1949 Öğretim programı: Bu program, 4. Millî Eğitim Şûrasında alınan karar

doğrultusunda dört yıla çıkarılan liselere göre hazırlanmış olup ancak 1952 yılında uygulamaya konulabilmiştir.

a) Ders Saatleri:

Ders Adı 1 SINIF 2 SINIF 3 SINIF 4 SINIF

Kompozisyon 2 1 2 2(Ed. Şubesi)

b)Amaç: 1949 programı ile Türk Dili ve Edebiyatı dersin genel amaçlarına

yer verilmemiş ancak okuma, kompozisyon ve dil bilgisi derslerinin özel amaçlarına yer verilmiştir. Programa göre liselerde kompozisyon dersinin amacı şu şekilde ifade edilmektedir (Tebliğler Dergisi 557, 26.09.1949):

“Kompozisyon derslerinde öğrencilere şahsi görüş ve duyuşlarını ifade imkânı verilmelidir. Bu sınıftan itibaren öğrenci, öğretmenin rehberliği altında, bilgi ve tecrübelerinin kendi seviyesine göre bir terkibini yapmayı deneyecektir. Bunun için ona yazı yazma ve söz söylemede esas olan düşünme yolu kavratılacak ve diğer bütün derslerinde bu yolu şuurla takip etme yetisi kazandırılacaktır. Kompozisyon dersinin, şahsiyeti teşkile olan hizmeti bakımından lise çalışmalarının temeli olduğu, ancak bu sınıfta bu hedeflere daha ziyade amelî mahiyetteki mektup deneme ve sair yazı alıştırmalarıyla varılmağa çalışılacağı unutulmamalıdır. Gerek sözlü gerek yazılı kompozisyon ödevlerinin zamanın müsaadesi nispetinde bol verilmesi gerekir.”

Kompozisyon dersinin kişilik üzerindeki etkisi nedeniyle lise çalışmalarının temeli olarak ifade edilmesi, bireyin kendini sözlü ve yazılı ifade becerisine verilen önemin arttığını göstermektedir.

c) İçerik: 1949 programına göre Kompozisyon dersi, sözlü ve yazılı kompozisyon

şeklinde düzenlenmiştir ancak başlangıçta kompozisyon dersine ait bir program hazırlanamamıştır. Kompozisyon programının taslağı 1952 yılında Tebliğler Dergisi’nde yayımlanarak kompozisyon programı tamamlanana kadar kullanılmıştır (Tebliğler Dergisi 687, 24.03.1952: 15).

d) Dersin uygulanmasına ilişkin esaslar, yöntem ve teknik önerileri:

Programı ve dolayısıyla içeriği net olmayan kompozisyon dersinin uygulamasına ilişkin esaslar, dersin amaçlarından hareketle; bol ödevin esas alınması, öğrencilere şahsi görüş ifadesi kazandırılması, öğretmen rehberliğinin gerekliliği, öğrenci seviyesinin dikkate alınması, deneme ve alıştırmaların uygulamada esas alınması gerektiği şeklinde ifade edilmiştir. Dersin uygulanmasına yönelik yöntem ve teknik önerisinde bulunulmamıştır.

e) Eleştiri: Bu programda, kompozisyon dersinin amacı açık ve net olarak ifade

edilmekle birlikte, içerik hakkında bilgi verilmemiştir. Kompozisyon dersine ait öğretim programının hazır olmaması, içerik açısından öğretmeni serbest bırakmıştır. Ancak derse yönelik müstakil bir program hazırlanması ve kompozisyonun lise çalışmasının temeli olarak görülmesi, kompozisyon ve dolayısıyla konuşma eğitimine verilen önemin arttığını göstermektedir. Ders saatinin artmış olması da program açısından bir başka olumlu gelişme olup konuşma uygulamalarını içeren bu dersin başarısının uygulama çalışmalarına ve dolayısıyla zamana bağlı olduğunun anlaşıldığını göstermektedir.

1952 Öğretim programı: Dört yıllık liselere göre hazırlanan ders programının

kompozisyon dersine ait programının tamamlanmaması üzerine Tebliğler Dergisi’nde yayınlanan bir genelgeyle, ders saati arttırılmış ve program tamamlanana kadar kompozisyon öğretimini kolaylaştıracak bazı maddeler belirtilmiştir (Tebliğler Dergisi 687, 24.03.1952.c.15:2).

“Liselerde Türk dili ve edebiyatı derslerinden ayrı olarak ihdas elden kompozisyon derslerine ait müfredat programı hazırlanmaktadır. Şimdilik bu programla ilgili olarak bazı maddeler verilmesi, öğretimi kolaylaştırmak bakımından, faydalı görülmüştür. 1951-52 ders yılı sonuna kadar, sınıfların ihtiyaçlarına ve seviyelerine göre, aşağıdaki şekiller ve konular

uygulanacak ve bu yazının alındığı tarihten itibaren Kompozisyona ayrılan ders saatlerinin sayısı, Lise müfredat programına uygun olarak, I. ve III. sınıflarda haftada ikiye çıkarılacaktır.”

a)İçerik: Programda, kompozisyon dersi, sözlü ve yazılı olmak üzere iki

başlıkta ele alınmış olup ders içeriği şu şekildedir (Lise Müfredat Programı 1952: 90- 93):

Sözlü Kompozisyon Konuşma:

a) Başkalarıyla olan münasebetlerimize ait basit konuşma şekilleri (arkadaşlarla, yeni tanıştığımız yaşıtlarla, büyüklerle)

b) Özel konuşma şekilleri

(bir ricada bulunma, iki kişiyi birbirine tanıtma, bir topluluğa veya misafirliğe gidilince söylenecek sözler, bir topluluktan veya arkadaştan ayrılırken söylenecek sözler, yemekte konuşma, özür dileme, teşekkür etme, telefonla konuşma)

Bu çalışmaların değerlendirilmesinde şu ölçülere dikkat edilmelidir:

 Öğrencinin, konuşma sırasında, lüzumsuz heyecanlara kapılmaması, nazik ve mutedil bir tavır takınabilmesi,

 Fikirlerini, duygularını, isteklerini açık hatasız bir dille anlatabilmesi,

 Başkalarını kıracak ölçüsüzlüklerden, bilhassa argo tabirlerini kullanmaktan kaçınması,  Bir toplulukta konuşmaya katılmaktan zevk alması sade konuşmak için değil,

konuşmaya bir fikir katmak gayesiyle söz söylemesi. I. Açıklama:

Bu çalışmalar, geniş konuşmaların unsurları üzerinde öğrenciyi ayrı ayrı meşgul etmek için yapılır. Başlıca çeşitleri şunlardır:

a) Yol gösterme (Resmî bir binaya, çevrede belli bir yere nasıl gidileceğinin kısa ve açık bir tarifi)

b) Tarif (Türkçe derslerinde veya başka derslerde geçen temel bilgilere, mühim kelimelere, terimlere ait tarifler)

c) Sebepleri gösterme (bir fikrin doğruluğuna veya yanlışlığına ait sebepler, bir vakanın sebepleri, bir edebî eserin belli bir özelliğini açıklayan sebepler…)

d) Farklarını gösterme (Çok defa birbirine karıştırılan iki şeyin, meselâ iki kelimenin, aynı konu ile ilgili iki hikâyenin, iki piyesin veya iki şiirin benzeyen ve benzemeyen taraflarını…)

e) Belli cümlelere veya mısralara ait kısa açıklamalar

II. Sınıfta Münazara Ve Tartışma: Sınıfta okunan veya bütün sınıfça bilinen bir hikâye, bir şiir, bir kitap veya bunun parçaları, üzerinde küçük münazaralar veya tartışmalar yapılabilir.

Bu çalışmaların değerlendirilmesin de şu noktalara dikkat edilmelidir:

1. Öğrencilerin peşin hükümlere ve kararlara saplanmamaları, aydınlanmış meseleleri üzerinde ısrar etmemeleri,

2. Söylenenleri, başkalarının sözünü kesmeden dikkat ve sabırla dinlemeleri; kararlarını düşündükten sonra vermeleri,

3. Bağırmadan herkesin işitebileceği bir sesle konuşmaları; sözü kendilerine inhisar ettirmemeleri,

4. Başkalarına karşı nazik ve müsamahalı hareket edebilmeleri, şahsiyetten ve dedikodudan kaçınmaları,

5. Konu dışına çıkmamaları; misallerin başkalarına ait olarak söyleyecekleri sözlerin konuyu destekleyecek nitelikte olmasına dikkat etmeleri,

6. Başkalarına saygı göstermeleri, kendilerine söz verilmeden konuşmamaları, 7. Sınıfça veya grupça varılacak neticeyi iyi karşılamaları.

Bu çeşit çalışmalar sayesinde öğrenciler şu ilerlemeleri kaydedecektir. 1. Mantıklı düşünebilme, fikrini açık bir dille anlatma.

3. Sınıfça veya grupça elde edilen neticeleri müsamaha ile kabul etme.

b) Dersin uygulanmasına ilişkin esaslar, yöntem ve teknik önerileri: Ders

programının uygulanması konusundaki öneriler; ders dışı fırsatlardan faydalanma, yaşayan kültür dilinden örnekler kullanma, diksiyona dikkat etme, heyecanı kontrol etme, metotlu hareket etme, hata düzeltme, mahcup öğrencileri teşvik etme şeklinde ifade edilmiştir.

Derste, resim, grafik ve diyalog gibi materyallerin kullanılması gerektiği belirtilmiştir. Münazara ya da münakaşa konularının öğretmen tarafından seçilmesi gerektiği ve sınıfta uygulama yapılması gerektiği ifade edilmiştir. Programda, söyleniş farklılıkları üzerine dikkat çekilerek şive birliği konusunda ısrarlı olunması gerektiği yazılmaktadır. Belirtilen esasların yanı sıra, öğretim içeriğinin öğrenciye aktarılması sırasında, çeşitli örneklerden hareketle sınıf içinde uygulama yapmanın gerekli olduğu ifade edilmiştir. Böylelikle örtülü olarak örnek olay, münazara, gösterip yaptırma gibi yöntem ve tekniklerin kullanılması gerektiği ifade edilmek istenmiştir. İçerikte belirtilen her konu için dikkat edilmesi gereken noktalar ve uygulama önerileri ile değerlendirme ölçütlerine yer verilmesi program açısından büyük bir gelişmedir.

1949 – 1952 Ders Programlarına Yönelik Eleştiriler

Programda ders içeriğinin açık ve net verilmesi, uygulama ve yöntem önerileri sunulması, değerlendirme sürecinde dikkat edilmesi gerekenler ve öğrenci kazanımlarına yer vermesi açısından konuşma eğitimi konusunda oldukça önemli bir gelişme kaydedildiği görülmektedir. Program, sözlü kompozisyon öğretimin hangi konu başlıkları kapsamında verileceği, ne şekilde uygulanacağı ve değerlendirileceği, ayrıca öğrencilerin bu eğitim sonunda hedeflenen kazanmaları hakkında verdiği bilgilerle öğretmene yol gösteren bir kılavuz niteliği taşımaktadır. Program, amaç, içerik ve yöntem açısından hazırlanma şekli ile 1954, 1956 ve 1957 programlarına ön hazırlık niteliği taşır. Programda, konuşma, açıklama ve sınıfta münazara ve tartışma başlıkları altında, bireyin günlük hayatta karşılaştığı iletişim türlerine dair örneklere ilk defa yer verilmektedir. Program içeriği hem teorik hem de pratik açıdan öğrencinin yaşantısıyla bağdaştırabileceği ve hayata uygulayabileceği bir yapıya sahiptir. Örneğin, konuşma başlığı altında, ortama uygun konuşma “arkadaşlarla, yeni tanıştığımız yaşıtlarla, büyüklerle

konuşma” ve bağlama uygun konuşma “bir ricada bulunma, iki kişiyi birbirine tanıtma, bir topluluğa veya misafirliğe gidilince söylenecek sözler” içeriğiyle, programın işlevsel bir yaklaşım çizdiği görülmektedir. Dersin içeriği sistematik bir sıralama izlemekte ancak içeriğin sınıflara göre dağılımının yapılmadığı görülmektedir.

Programda, aynı zamanda konuşma sırasında beden hareketleri ile jest ve mimiklerin kontrol edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Konuşmadan önce bilgi toplama, ayrıntıya girmeme, mantıklı bir sıralama yapma ve konuyla ilgisiz klişelerden kaçınma şeklinde ayrıntılı açıklamalara yer verilmektedir. Ders içeriğinde kazanımlara yer verilmesi programlar açısından bir ilktir. Söz konusu program, konu başlığı, konu kapsamı ve konunun ne şekilde değerlendirileceğinin belirtilmesi açısından da bir kılavuz niteliği taşımaktadır.

2.1.2.2.3. 1954-1956-1957 Öğretim Programları

1954 Öğretim programı: Bu program, 1949 öğretim programı ile dört yıla

çıkarılan lise ve dengi okullardan bazılarının tekrar üç yıla döndürülmesi, bazılarının dört yıllık eğitime devam etmesi üzerine hazırlanan programdır. Ders saatinin son sınıfta bir saat azaldığı görülmektedir.

a) Ders Saatleri:

Kompozisyon 1 SINIF 2 SINIF 3 SINIF 4 SINIF

Üç yıllık liseler 2 1 1 -

Dört yıllık liseler 2 1 1 1

b) Amaç: 1954 programında dersin pratik hedefi, “Öğrencilerin dinlediklerini, okuduklarını incelikleriyle ve derinlikleriyle kavrama ile bildiklerini, gördüklerini, duyup düşündüklerini doğru ve maksada uygun olarak sözle ve yazı ile anlatma kabiliyetlerini geliştirmek.” (Tebliğler Dergisi 557, 13.09.1954.c.12) şeklinde ifade edilmiştir. Bu nedenle 1954 programında dersler Okuma ile Kompozisyon olmak üzere ikiye ayrılmış ve dil bilgisi dersinin bu derslere kaynaştırılarak işlenmesi gerektiği belirtilmiştir.

c) İçerik: Programda, ders içeriğinin sınıflara göre dağılımı yapılmış ve ders

içeriğine yönelik ayrıntılı açıklama verilmiştir. Açıklamalar bölümünde konu başlıkları şeklinde ifade edilen içerik ayrıntılı olarak; uygulama şekilleri, uygulama önerileri, uygulama sırasında kullanılacak metinlerin taşıması gereken nitelikler ve değerlendirme kriterleri açısından açık ve net olarak şu şekilde belirtilmiştir (Tebliğler Dergisi 557, 13.09.1954. c.12):

1. Sınıf Kompozisyon (Sözlü Kompozisyon):

a) Karşılıklı konuşma, açıklama, haber verme, sözlü rapor, hikâye anlatma b) Münakaşa

2. Sınıf Kompozisyon (Sözlü Kompozisyon)

a) Karşılıklı konuşma, açıklama, haber verme, sözlü rapor, hikâye anlatma b) Münakaşa

3. Sınıf Kompozisyon (Sözlü Kompozisyon) a) Mülâkat

b) Münakaşa, münazara, meclis müzakere usulleri c) Sözlü inceleme, konferans

Sözlü Kompozisyon Çeşitleri

Karşılıklı Konuşma: Bunlar, gündelik hayatta rastlanan konuşmalardır. Öğrenciye cemiyet hayatındaki kısa beraberliklerde nasıl konuşacağı öğretilir:

a) Kendini tanıtma, arkadaşlarla konuşma; b) İki arkadaşı tanıştırma;

c) Telefonla konuşma;

d) Özür dileme, teşekkür etme; e) Büyüklerle konuşma;

f) Bir topluluğa veya misafirliğe gidildiği zaman yahut buralardan ayrılırken söylenecek