Cumhuriyet’te Diyanet İşleri Başkanı’nın açıklamalarına ilişkin ilk haber 5
Haziran 2012’de “Bir fetva eksikti” başlığıyla okuyucuya sunulmuştur. Sürmanşete taşınan haberin başlığı doğrudan eleştirel bir anlam barındırmaktadır. Haber başlığının üzerinde Diyanet İşleri Başkanı’nın “yasayı beklemeden kürtajı
yasakladı” ifadesiyle yasa ile fetva karşılaştırmasının yapıldığı haber başlığında bu
bakımından ideolojik bir söylem olduğunu söylemek yanlış bir tespit olmayacaktır. Diğer yandan “bir fetva eksikti” şeklindeki yorum, açıklamayı önemsizleştirme
26
anlamı taşımaktadır. “Kürtajı haram ilan etti” ve “eski Başkan aynı fikirde değil” alt başlıklarıyla / spotlarıyla okuyucuya ulaşan haberde, Diyanet İşleri Başkanı Görmez ile Eski Diyanet İşleri Başkanı Mehmet Nuri Yılmaz’ın kürtaj konusunda aynı görüşte olmadığı ifade edilmiştir. Haber başlıkları ve haberdeki anlamları bize gösteren en önemli verilerdir. Bu nedenle gazetelerin haber başlıkları eleştirel söylem çözümlemesinin en önemli alanını oluşturmaktadır.
Haberin spotunda ilk olarak “Kürtajı haram ilan etti” cümlesi yer almaktadır.
“Başbakan Erdoğan’ın kürtaj karşıtı konuşmalarıyla başlayan tartışmaya katılan Diyanet İşleri Başkanı Mehmet Görmez” ifadeleriyle siyasi iktidarla Diyanet İşleri
Başkanı’nın sözleri arasında ilişki olduğu izlenimi verilmeye çalışılmıştır. “Eski
başkan aynı fikirde değil” başlığı taşıyan ikinci spotta ise eski Diyanet İşleri Başkanı
Mehmet Nuri Yılmaz’ın görüşlerine yer verilmiştir. Yılmaz’ın sözlerinden annenin yaşamsal bir durumda -bu duruma psikoloji de dahil- kürtaj yaptırabileceği ön plana çıkarılmıştır. Böylelikle gazete Diyanet İşleri Başkanları’nın arasında bir karşılaştırma yapmıştır.
Birinci sayfada yer alan haber altıncı sayfada iki ayrı haber olarak devam etmektedir. Burada haber başlığının“Fetvayı aldı: Haram” olarak değişmiştir. Fetvayı kimin aldığı konusunda gazetede bir içerik bulunmasa da siyasi iktidarı ima ettiği, haberin içeriğine bakıldığında anlaşılmaktadır. Haber başlığının üzerinde
“Diyanet İşleri Başkanı: Çocuk düşürmek ve aldırmak cinayettir” ifadesi yer
almaktadır. Haberin ana başlığında kürtaj açıklamasına bağlı olarak Diyanet İşleri Başkanı Görmez ile Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın sözleri arasında bir ilişki olduğu izlenimi verilmeye çalışılmıştır. Haberin spotunda da Tayyip Erdoğan’ın
“Her kürtaj bir Uludere’dir” sözlerine atıfla Başkan Görmez’in yaptığı açıklama art
arda aktarılmıştır. Haberin ikinci başlığı olarak da “ahlakî ilke” ön plana çıkarılmıştır. Diyanet İşleri Başkanı Görmez, yaptığı açıklamada bilimsellik vurgusu yapmasına rağmen gazete Başkan Görmez’in başka bir sözünü ön plana çıkarmayı tercih etmiştir.
Gazete aynı sayfada ikinci bir haberi daha vermiştir. “Yalnızca din yetmez” başlığı taşıyan haberde eski Diyanet İşleri Başkanı Mehmet Nuri Yılmaz’ın
görüşlerine yer verilmiştir. Haber başlığının üzerinde bulunan “Eski Diyanet İşleri
Başkanı, kadının da yaşam hakkı olduğunu hatırlattı” başlığıyla Başkan Görmez’in
açıklamalarına karşıt bir söylem oluşturulmuştur. Diyanet İşleri Başkanı Görmez,
“Anne karnındaki ceninin de yaşam hakkı vardır” demişti. Gazete haberinde “yaşam hakkı” ifadesini vurgulayarak Görmez’in anne karnındaki “cenin”in, Yılmaz’ın “anne”nin yaşam hakkını ön planda tuttuğu şeklinde bir anlam ortaya konulmuştur.
Halbuki EK-1’de de görüleceği gibi, annenin hayatı konusunda Diyanet İşleri Başkanı Görmez’in açıklamaları yer almaktadır. Haberde ayrıca “İntihara
sürüklüyor” cümlesi alt başlık olarak kullanılmıştır. Bu alt başlıkta tırnak işareti
kullanılmadan, Yılmaz’ın açıklamalarının gazete tarafından içselleştirildiği görülmektedir.
Haberin spotunda Bosna’da tecavüze uğrayarak hamile kalan kadınlardan söz edilerek, Diyanet’in geçmiş dönemlerde aldığı karar gündeme getirilmektedir. Diyanet İşleri Başkanı Görmez, aynı açıklamayı yapmasına rağmen gazete bunu
“göz ardı edilen bir nokta” olarak yansıtmıştır. “Bosna savaşında tecavüzden hamile kalan kadınlardaki intiharların artması üzerine Din İşleri Yüksek Kurulu’nu toplayarak “Bu durumdaki kadınlar için kürtaj caizdir” kararı alan Diyanet’in o dönemdeki başkan Prof. Dr.27 Mehmet Nuri Yılmaz kürtaj konusunda günlerdir göz ardı edilen bir noktaya değindi. Yılmaz, “Ancak anne için yaşamsal bir durum varsa, bilimsel görüşler doğrultusunda kürtaj yapılabilir. Annenin psikolojisinin bozulması da bunun bir parçasıdır” dedi.”
Cumhuriyet gazetesi aynı gün, aynı sayfada Diyanet İşleri Başkanının sözlerine karşı eleştiri bulunan iki haber daha yayımlamıştır. Bunlardan ilki İhsan Eliaçık’ın cümlelerinin vurgulandığı “Diyanet, sultanın direktifiyle hareket etti” haberidir. Burada “Diyanet” ile Diyanet İşleri Başkanı Görmez’in; “Sultan” ile de Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın kastedildiği açıktır. Haberde spot verilmediği için, ilk cümlesi spot olarak ele alınacaktır. Buna göre haberin spotunda “1 Mayıs’ta
‘Antikapitalist Müslümanlar’ pankartıyla yürüyen grubun önde gelen isimlerinden ve AKP’ye yönelik eleştirileriyle öne çıkan İslamcı yazar İhsan Eliaçık, kürtaj
27
tartışmasında AKP ve Diyanet İşleri Başkanlığına yanıt verdi” ifadeleri yer
almaktadır. Haberin mikro analizinde dikkat çeken unsur aktör tanımlamasıdır. İhsan Eliaçık tanımlanırken, “Antikapitalist Müslümanların önde gelen isimlerinden”,
“AKP’ye yönelik eleştirileriyle öne çıkan”, “İslamcı yazar” nitelendirmeleri
kullanılmıştır. Bununla birlikte Eliaçık’ın AKP ve Diyanet’e “yanıt verdi”ği belirtilmiştir. Haber metninde diğer dikkat çeken unsur Eliaçık’ın yaptığı açıkladan bazı kelimelerin gazete tarafından dikkat çekecek bir şekilde aktarılması hususudur. Gazete “sultanın .... buyruğu” kelimelerini dikkat çekecek bir şekilde kurgulamıştır. Haberin makro ve mikro açıdan bakıldığında, Eliaçık’ın açıklamalarına paralel olarak, Diyanet’in kürtaj açıklamasının siyasi iktidarla bağlantılı olduğu izlenimi verilmeye çalışıldığı görülmektedir.
CHP Grup Başkanvekili Akif Hamzaçebi’nin sözleriyle oluşturulan ikinci haberde “Hukuku dine göre düzenleyemezsiniz” başlığı tercih edilmiştir. Haber kısa olması nedeniyle, haber spotu olarak ilk cümlesi kabul edilmektedir. Buna göre haberin spotu olarak, “CHP Grup Başkanvekili Akif Hamzaçebi, Diyanet İşleri
Başkanı Mehmet Görmez’in açıklamalarını değerlendirdi” olarak seçilmiştir. mikro
analizde Akif Hamzaçebi’nin sözlerinin etken fillerle aktarıldığı, olayı Mehmet Görmez’in açıklamalarını “değerlendirdiği” ifade edilmektedir. Bu haber ile
“Yalnızca din yetmez” başlıklı haber birlikte değerlendirildiğinde, gazetenin kürtaj
açıklamasının dini literatürle açıklanmasının yeterli olmadığı görüşünü savunduğu görülmektedir.
Cumhuriyet gazetesinin Diyanet İşleri Başkanı’nın kürtaj açıklamaları ve buna
gelen tepkiler hakkında yayımladığı haberler 6 Haziran 2012 tarihinde devam etmektedir. Bunlardan ilki sürmanşetten verilen “Laiklik ilkesine her gün bir gedik” başlıklı haberdir. Başbakan Yardımcısı Bekir Bozdağ’ın Diyanet’in laiklik ilkesi çerçevesinde hizmet yürütmesinin yanlış olduğu yönündeki açıklamasına gelen tepkileri içeren haberde Diyanet İşleri Başkanı’nın kürtaj açıklamalarına da yer verilmiştir. Haber beşinci sayfadan devam etmekte ve haberin sonunda “Fetva
vermeye çalıştı” alt başlığı dikkat çekmektedir. CHP Genel Başkan Yardımcısı
Perihan Sarı’nın açıklamalarına odaklanan haber içeriği kısa olması nedeniyle sadece başlık ve kelime seçimleri ele alınmıştır. Eleştirel söylem analizi çerçevesi içinde ele
alınacak unsur, “Laiklik ilkesine her gün bir gedik” başlıklı haberde, “Fetva vermeye
çalıştı” alt başlığıyla Diyanet İşleri Başkanı Görmez’in açıklamasına eleştiri getiren
haberin verilmesidir. CHP Genel Başkan Yardımcısı Perihan Sarı, Diyanet İşleri
Başkanı Mehmet Görmez’in kürtajla ilgili açıklamasına ‘fetva vermeye kalkmıştır’ diye tepki gösterirken anayasa ve yasalar tarafından belirlenmiş olan yetkisi dışına çıkmaması gerektiğini söyledi” koyu renklerle verilen vurgu dikkat çekmektedir.
Sarı’nın açıklamasına paralel olarak gazeteye göre de “Diyanet fetva vermeye kalkmıştır.”
6 Haziran 2012 tarihli diğer haberde BDP Eşbaşkanı’nın açıklamalarına odaklanılmış ve Diyanet’in kürtaj açıklamasına yapılan eleştiri ön plana çıkarılmıştır.
“Demirtaş: Erdoğan kendisiyle çelişiyor” başlıklı haberde “BDP Eşbaşkanı
Selahattin Demirtaş “Kürtaj günahtır, cinayettir” diyen Diyanet İşleri Başkanı
Mehmet Görmez’e ‘Uludere Helal midir, mübah mıdır? Kur’an’ın neresinde böyle bir katliamı onaylayın, sessiz kalın’ denmiştir sözleriyle yüklendi.” spotu
kullanılmıştır. Haber içeriği Başbakan’a yönelik eleştirileri ele alırken, Diyanet İşleri Başkanı da habere konu edinmiştir. Kısa olan haberde konumuza ilişkin olarak yapılan analizde “…sözleriyle yüklendi” ifadeleri dikkat çekmektedir. Bu ifade genellikle gazetenin açıklamaya destek verdiğini göstermektedir. Kısa başlık ve kısa cümleler kullanılan haberde açıklamaların yalnızca bir kısmını aktarılmıştır.
Cumhuriyet’in diğer haberi 6 Haziran’da “Diyanet siyasete ısındı” başlığıyla
verilmiştir. Haber başlığı üzerinde “Camilerin ahır yapıldığı iddialarına ‘siyasete
girmeyiz’ diyen Görmez çark etti” ifadesi dikkat çekmektedir. Daha önce verilen
haberlerde Diyanet ile siyaset arasında bağ olduğu varsayımı, burada daha açık bir şekilde dile getirilmektedir. Haberde, Diyanet İşleri Başkanı’nın, camilerin ahıra çevrilmesi gündeme geldiğinde sessiz kalmasına ve siyasî konu olması nedeniyle herhangi bir açıklama yapmamasın rağmen, kürtaj olayında açıklama yapılması, Diyanet’in siyasî erke göre hareketi olarak tanımlanmıştır. Başlıkta dikkat çeken diğer önemli unsur, “çark etti” şeklindeki kelime seçimidir. Bu ifadeyle Diyanet İşleri Başkanı Görmez’in açıklaması, önemsizleştirilmiştir. Haberde Kemal Kılıçdaroğlu’nun sözleri ön plana çıkarılmış ve kürtaj tartışmalarına geçiş yapılmıştır. Haberin ana konusu, iki olay üzerinden siyaset üstü bir kurum olduğu
belirtilen Diyanet’in siyasetle birlikte anılması olmuştur. Haberde Recep Tayyip Erdoğan’ın CHP’nin iktidar olduğu dönemlerde cami kapatmaların yaşandığını ortaya atması, bunun ardından Kemal Kılıçdaroğlu’nun Mehmet Görmez’e açıklama yapması için seslenmesi ve Diyanet’in konu hakkında cevabı aktarılmış, bundan sonra da aktarılanlar kürtaj açıklamasıyla ilişkilendirilerek Diyanet’in siyasi bir tutum sergilediği belirtilmiştir. Haber spotunda Recep Tayyip Erdoğan’ın açıklaması sonrasında Kılıçdaroğlu’nun açıklaması aktarılmış, bunun üzerine Diyanet’ten gelen “Başkanlığımızın siyaset konusu yapılması üzücü olmuştur” açıklaması eklenmiş ve ardından açıkça bir yorum olan “Diyanet’in bu siyaset dışı duruşunun kürtaj
konusunda neden değiştiği merak konusu oldu” denilmiştir. Haberde
Kılıçdaroğlu’nun görüşleri tırnak içinde ve doğrudan aktarılırken, Diyanet İşleri Başkanlığının görüşleri kesintilerle aktarılmıştır. Kelime seçimleri dikkate alındığında “Başbakan Erdoğan….. suçlamıştı”, “Kılıçdaroğlu, Diyanet İşleri
Başkanını göreve çağırmıştı”, “Çağrıya yanıt veren Diyanet…demişti”, “Başkan Görmez, siyasi düzenlemeye ön ayak oldu”. Haberin son paragrafında başlıkta
olduğu gibi bir eleştirel bir söylem görülmektedir. Haberin sonuç kısmında “Ancak
Diyanet İşleri Başkanlığının bu siyaset üstü duruşu söz konusu Başbakan Erdoğan’ın başlattığı kürtaj tartışmaları olunca, 1.5 ayda değişiverdi. Kürtajı haram ilan eden Başkan Görmez…. sözleriyle yapılacak siyasi düzenlemeye ön ayak oldu”
ifadeleriyle kürtaj açıklaması doğrudan yorum yapılarak siyasetle ilişkilendirilmiştir. Haberin, haberden çok bir yorum olarak aktarıldığı açık olarak gözlemlenmektedir.
Gazete 7 Haziran 2012 tarihinde ise CHP İstanbul Milletvekili İhsan Özkes’in açıklamalarını haberleştirmiştir. Haberin başlığı “Özkes’ten Görmez’e Tepki:
Cübbeni çıkar siyaset yap” olarak seçilmiştir. Haber başlığında “Cübbeni çıkar siyaset yap” kısmının koyu ve büyük harflerle vurgulandığı görülmektedir. Haberde
İhsan Özkes’in Diyanet İşleri Başkanı Görmez’in kürtaj hakkındaki açıklamalarını eleştiren ifadelere yer verilmiştir. Cumhuriyet, önceki günlerde yaptığı Diyanet- siyaset varsayımını vurgulayacak bir söylem üreterek “Cübbeni çıkar, siyaset yap” başlığını vurgulamış, haber spotunda da “CHP İstanbul Milletvekili İhsan Özkes,
‘Diyanet İşleri Başkanı cübbesini çıkarsın öyle siyaset yapsın’ dedi.” ifadelerine yer
olmasına rağmen, gazete Diyanet-siyaset varsayımına ilişkin bir söylemi başlığa taşımıştır. Haberde kısa cümleler seçildiği, basit cümleler kullanıldığı ve İhsan Özkes’in açıklamalarının etken fiillerle aktarıldığı görülmektedir.
Cumhuriyet’in 8 Haziran 2012 tarihli nüshasında ise CHP Genel Başkanı
Kemal Kılıçdaroğlu’nun yaptığı açıklamaya yer verilmiştir. Altıncı sayfada değerlendirilen açıklama “Yeni mi uyandın Başbakan?” başlığını taşımaktadır. Haberin konumuzla ilgili olan kısmı açıklamadan ayrı bir yerde “Görmez’e Siyaset
Uyarısı” alt başlıklı bölümde yer almaktadır. Bu başlıkta da Diyanet ile siyasi iktidar
arasında olduğu varsayılan bir söyleme yer verildiği görülmektedir. Haberde Kemal Kılıçdaroğlu’nun Mehmet Görmez’in kürtaj konusunda yaptığı açıklamayı
“eleştirdiği” ve “Görmez’i …uyardığı” belirtilmiştir. Haberde Kılıçdaroğlu’nun
yaptığı uyarılar tırnak içinde doğrudan aktarılmıştır.
Gazetenin son haberi 8 Haziran 2012 tarihinde “Kürtaj sadece kadını
ilgilendirmez” başlığıyla, sekizinci sayfadan sunulmuştur. Haber başlığında Diyanet
İşleri Başkanı Görmez’in kürtaj açıklaması yaptığı İl Müftüleri Semineri’nin sonuç bildirgesinde kullanılan ifadelere yer verilmiştir. Gazete, bu haberinde diğer haberlerinde olduğu gibi eleştirel bir dil kullanmak yerine, daha tarafsız bir dil kullanmayı tercih etmiştir. Diğer taraftan gazete, İl Müftüleri Semineri sonuç bildirgesini haber diline dönüştürmek yerine doğrudan tırnak içinde aktarmıştır.